به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست دوم از سلسله نشست‌های «مساله خواندن در ایران» عصر روز شنبه (24 اردیبهشت‌ماه) با سخنرانی مالک شجاعی جشوقانی، عضو هیئت علمی‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به همت فرهنگسرای خاوران در فرهنگسرای کتاب سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
 
شجاعی جشوقانی در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: ما وقتی با مسایل مواجه می‌شویم می‌بینیم که مسایل چند وجهی و لایه‌به‌لایه هستند؛ ما باید سوالات کلان را به سوالات جزئی‌تر تبدیل کنیم تا ریشه‌ها و علل آن را بررسی کنیم.
                                                
او با بیان اینکه مساله خواندن در ایران معاصر مساله خواندن و مساله ایران است و ما نباید خواندن را جدا از مسایل کلان ایران ببینیم افزود: ما در کشور با مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... مواجه هستیم. من در بازدید از نمایشگاه متوجه گرانی کتاب شدم. در سال‌های اخیر گرانی کاغذ موجب شد تا اقشار مختلف جامعه کمتر به خرید کتاب اولویت بدهند. شما کمتر کتاب جدی دارید که کمتر از 150 تومان قیمت داشته باشد و طبیعی است که یک فرد وقتی هزینه‌های جاری زندگی را می‌بیند در شرایط فعلی کمتر کتاب بخرد.
 
این مدرس فلسفه با تاکید بر اینکه مساله اقتصاد نشر و کتاب به مساله خواندن گره می‌خورد توضیح داد: در جامعه‌ای که شاخص‌های اقتصادی رضایت‌بخش نیست دیر یا زود این شوک‌های جدید به حوزه خواندن و کتاب هم می‌رسد.
 
او ادامه داد: مساله دیگر بعد فرهنگی است. تاریخ علم نشان داده که علاقه‌مندان به مطالعه معمولا در خانواده‌ای تنفس کردند که خانواده این شوق را داشتند و آن را در فرزند خود ایجاد کردند. نظرسنجی‌ها و پیمایش‌های فرهنگی نشان داده تاثیر خانواده در خواندن بیشتر از جامعه و رسانه است. هر چند با ورود رسانه‌های مجازی بار دیگر باید تامل کرد.
 
شجاعی جشوقانی با اشاره به اینکه بعد دیگر مساله خواندن سیاست‌های خواندن است عنوان کرد: در اواسط دهه 1920 و 1930 چندتا کتابدار در دانشگاه شیکاگو تلاش کردند، مطالعات خواندن را راه‌اندازی کنند که تاثیرات مختلف خواندن روی ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ...  بررسی می‌کند. جامعه‌ای که در آن مهارت‌های خواندن شکل نگرفته در کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدت هزینه‌های بسیار گزافی را خواهد پرداخت.
 
او ادامه داد: سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان فرهنگ چه کسانی هستند؟ متاسفانه برخی از سیاست‌گذاران فرهنگی ما خود مطالعه ندارند و کتاب نمی‌خوانند! مدیر فرهنگی و سیاسی که خودش اهل مطالعه نیست نمی‌تواند به مطالعه دعوت کند؟! کسانی که اهل حکمت و فلسفه بودند خودشان اولی به خواندن هستند پس سیاست‌گذاران باید خودشان اهل مطالعه باشند. مهارت‌های پایه امروز در خواندن لحاظ نمی‌شود.
 
به گفته عضو هیئت علمی‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مساله دیگر خواندن در مدرسه است؛  مقام معظم رهبری در دیدار با معلمان فرمودند که بگردید چه قدر از این مطالب در کتاب‌های درسی برای دانش آموزان مفید است، چون برخی از این مطالب مفید و روز‌آمد نیستند.

او با بیان اینکه امروز از واژه آموزش زائد و پوچ یاد می‌شود، توضیح داد: وقتی آموزش پوچ داریم کتاب زائد و پوچ هم داریم. پس اینکه برخی می‌گویند کتاب زرد بخوانید این یک چالش جدی است که ما هم کتاب زرد داریم، هم آموزش زرد داریم هم سیاست‌گذاری فرهنگی زرد داریم و خود این‌ها چنان همهمه‌اش زیاد می‌شود که صداهای حق کمتر شنیده می‌شود.

شجاعی جشوقانی گفت: ما یک بررسی در کتاب‌های درسی به ویژه در علوم انسانی انجام دادیم و متوجه شدیم 47 درصد از محتوای علوم انسانی بوی کهنگی می‌دهد و در رسانه دانش‌آموز چیزی را می‌بنید که با کتاب‌ها فاصله و حتی تعارض دارد.

او با اشاره به اینکه بعد دیگر مساله خواندن در دانشگاه است عنوان کرد: ما امروز چندین برابر کشورهای پیشرفته دانشگاه داریم و سیطره کمیت و غلبه آخر الزمان آکادمی‌داریم. ما توسعه کمی‌ داریم اما دانشجویان امروز مثلا دانشجویان دهه 60 اطلاعات بیشتری از دانشجویان امروزی دارند این به دلیل سیطره کمیت است. هرجا توسعه کمی‌بر کیفی غلبه می‌باید چنین می‌شود.   

او با ارائه آماری از نشر در ایران گفت: تعداد ناشران فعال در کشور ما بیش از 13 هزار و تعداد نویسندگان بیش از 26 هزار است؛ اما تیراژ کتاب بین 100 تا 300 نسخه است و وقتی این آمار را می‌بینیم متوجه می‌شویم که همه ناشران و اهل قلم کتاب نمی‌خوانند و فقط می‌نویسند! در این شرایط ما چند نویسنده در طراز سعدی، حافظ، خواجه نظام الملک، علامه و ... داریم. پس یک بحران هم بحران شمارگان، نویسندگان و مترجمان کتاب است چون ما به فکر تربیت اهل قلم نبودیم.
 
شجاعی جشوقانی با اشاره به اینکه بیش از  60 درصد خرید مردم کتاب‌های آموزشی، رمان، روانشناسی زرد و ... است افزود: وقتی مساله خواندن را در ایران خرد می‌کنید بعد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، آموزشی و آکادمی‌ داریم. ما بحران نویسندگان خوب هم داریم، نویسندگانی که مسایل زمانه را به خوبی بشناسند. به طور مثال ما بعد از انقلاب اسلامی‌چه قدر کتاب متناسب با تحولات فکری و اجتماعی و دینی و فرهنگی داشتیم؟ اینکه تربیت کودک در طراز انقلاب باشد و غیره. همچنین بازنگری در آموزش‌های کودک از این دست است.

او افزود: در غرب گفتمان فکری فرار از مدرسه شکل گرفته است. یعنی فرار از فرمالیسمی‌ که خلاقیت را می‌گیرد. اگر از دانشجویان و دانش‌آموزان بپرسید کتاب محبوب‌تان چیست کتاب درسی نیست! بسیاری از اختلال‌های روانی و شناختی ما به این دلیل است که به میزان نا‌آگاهی‌مان دچار سو شناخت کارکردی و عاطفی می‌شویم.

این استاد فلسفه عنوان کرد: امروز در حوزه معرفت‌شناسی، تاریخ و روان‌شناسی‌ بحث می‌کنند که مردم بیشتر چه کتاب‌هایی می‌خوانند و بر اساس آن نمودار تغییر ذائقه نسلی را می‌کشند. حتی برای کسانی که نگاه عمیق به مطالعه ندارند و نگاه ابزاری به خواندن دارند این موضوع می‌تواند موثر باشد.

شجاعی جشوقانی در ادامه به شکل‌گیری جریان فلسفه برای کودکان پرداخت و گفت: جریانی در مدارس تهران و برخی از شهرهای بزرگ با عنوان فلسفه برای کودکان و مهارت‌های فکر‌ورزی راه افتاده است. به نظر می‌رسد خانواده‌ها بد نیست که نگاهی به فلسفه برای کودکان داشته باشند. با آوار شدن شبکه‌های اجتماعی بر سر نسل فعلی مجالی برای مدیریت و برنامه‌ریزی نبوده ولی یکی از مولفه‌هایی که می‌تواند به مهارت رسانه‌ای کمک کند تقویت فلسفه برای کودکان است.
 
او ادامه داد: ما سیرهای مطالعاتی نداریم و اگر کسی بخواهد در موضوعات مختلف سیری داشته باشد راهنمایی ندارد. در همین غرفه‌های نمایشگاه هم عموما کارشناسانی وجود ندارند که این راهنمایی را به مخاطب ارائه دهند. میشل شدن بارها ترجمه شده؛ اما ما در تمدن اسلامی‌ و ایران آثاری داریم که با اینکه فاخر است دیده نمی‌شود. در حالی که تب این کتاب‌ها ناگهان شروع و خاموش می‌شود.

او با بیان اینکه متاسفانه دانشجویان ما مهارت خواندن ندارند عنوان کرد: شما برنامه دورهمی‌ را ببینید متوجه می‌شوید که ما چه قدر کم می‌دانیم!
 
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه فضای مجازی بر خلاف تصور غالب موجب افزایش مطالعه شده و امکاناتی همچون برگزاری گفت‌و‌گوهای زنده در اینستاگرام امکان ارتباط با فضاهای نشر جهانی فراهم شده است یادآور شد: اما در کنار این امکانات اطلاعات زائد هم در فضای مجازی زیاد است که باید پالایش شود.
 
شجاعی جشوقانی در پایان گفت: فرهنگسرای کتاب می‌تواند از طریق راه اندازی سیرهای مطالعاتی، دوره‌های آموزشی و ... مهارت‌های خواندن را افزایش دهد. اگر مهارت تفکر انتقادی ترویج شود در شرایط آزادانه انتشار کتاب هم فرد سالم می‌ماند. اما در غیر از این حالت فرد دچار اشتباه بنیادین می‌شود. خانواده‌ها فکر می‌کنند اگر بچه‌ها تفکر انتقادی داشته باشند اتوریته والدین زیر سوال می‌رود در حالیکه این اتوریته باید به پرسش گذاشته شود. همه ما در درونمان دیکتاتوری داریم که فقط با مهارت‌های انتقادی کنترل می‌شود گرچه خاموش نمی‌شود چون ما انسان هستیم و این نفس اماره همیشه وجود خواهد داشت.
 
او تاکید کرد: همه ما از تفکر انتقادی و پرسشگری می‌ترسیم البته فضای مجازی این پرسشگری را باب کرده اما گل آلود و همراه با برچسب زنی و مچ گیرانه است. مطالعات خواندن در ایران باید باب شده و مورد توجه قرار گیرد. عجیب است که همه ما در ایستگاه‌ها می‌نشینیم و کتاب نمی‌خوانیم! نمی‌توانیم بگوییم وقت نداریم!