خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) در بوشهر، ایران از دیرباز سرزمین جشن و سور و شادی بوده است؛ جشن‌هایی که در گاه و فصل خاصی همراه با آیین‌های متعدد و متنوعی اجرا می‌شدند و نویدبخش روزهای روشن و برکت و فروغ زندگی‌ بوده‌اند. جشن نوروز از‌جمله اعیاد باقی‌مانده از روزگار جمشید است و همراه با آغاز فصل بهار، شادی و مهربانی را برای ایرانیان و آریایی‌ها به ارمغان می‌آورد.

عید نوروز همراه با رسوم مهرورزانه‌اش به‌دلیل اصالت و غنایی که داشت، پا به پای زمان و نسل‌ها از عهد باستان به امروز رسید تا هیچ‌گاه شکوه و ابهت تمدن و فرهنگ غنی نیاکان‌مان از خاطرها پاک نشوند و امروز این جشن بزرگ با همه متعلقات با کمی تغییر و تلفیق با مدرنیته در هر جای این کره خاکی که ایرانی‌ها حضور دارند و همچنین کشورهایی که روزی جزو ایران بودند، باشکوه برگزار می‌شود. برخی می‌گویند که جشن نوروز، بنیادهای شهرنشینی و فرهنگ مدنی را شکل داده‌ است. کیوان پهلوان در «دانشنامه هویت‌شناسی مردمان سرزمین نوروز» در این‌باره نوشته‌ است: «وقتی ما به روایات دانشمندان سده‌های اولیه اسلامی نظر می‌کنیم؛ می‌بینیم بیشتر بنیادهای جامعه و فرهنگ شهرنشینی در نوروز بنا نهاده شده و قهرمان و پدیدآورنده این فرهنگ مدنی جمشید بوده است.»

با توجه به این‌که ایران اقوام مختلفی را در خود جای داده است، در هر منطقه، عید نوروز با آداب و رسوم خاصی اجرا می‌شود. این جشن بزرگ در استان بوشهر نیز در کنار اشتراکاتی که با دیگر نقاط دارد، با آیین‌های جنوبی نیز همراه و دمساز است.

الهه غریب‌زاده، نویسنده کتاب «میراث جلوه‌ای از تاریخ» درباره جشن‌های نوروز در استان بوشهر به خبرنگار ایبنا گفت: نوروز در فرهنگ و باور ايرانيان از دير‌باز جايگاه خاصی داشته است و میراثی جاودان از تمدن آریایی را در اذهان، اسناد و کتاب‌ها ماندگار کرده‌ است؛ به‌عبارت دیگر، شکوه میراث ناملموس ایرانی را می‌توان در جشن نوروز شاهد بود. در ادبيات فارسي نیز جشن نوروز را مانند بسياري ديگر از آيين‌ها، رسم‌ها، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به نخستين پادشاهان نسبت می‌دهند. شاعران و نويسندگان قرن چهارم و پنجم هجری چون فردوسی، منوچهری، عنصری و بسياری ديگر از منابع تاريخی و اسطوره‌ای پيش از اسلام، نوروز و برگزاری جشن نوروز را از زمان پادشاهی جمشيد می‌دانند.

وی ادامه داد: در روزگار ما عید نوروز در سیزدهمین روز سال نو پایان می‌گیرد. در این روز خانه را جارو نمی‌کنند؛ مردم از خانه‌هایشان خارج می‌شوند و اگر خانه از ساکنان آن کاملا خالی نشود، سال نو، نوعی بدبختی به همراه می‌آورد. در حقیقت روز سیزده نوروز را جشن واقعی بهار یا روز طبیعت می‌نامند.

غریب‌زاده به شاخص‌ترین آداب و رسوم عید نوروز در عهد باستان اشاره و تصریح کرد: پخت غذاها و شیرینی‌ها، بازی‌های بومی و محلی از قبیل هفت‌سین نوروزی، مراسم «کوسه‌برنشین» یا «بهارجشن»، «میرنوروزی»، بار عام نوروزی، جشن و مراسم «آب‌پاشی» «سیزده به در» و گره زدن سبزه ازجمله مهم‌ترین رسوم نوروزی است.  خوشبختانه امروزه نیز آداب و رسوم این کهن سنت در جای جای ایران اجرا می‌شود و به‌شکلی زیبنده در روح و کالبد مردم این سرزمین عجین شده‌ است. شور و حال مردم از روزهای قبل از شروع نوروز و آغاز بهار ستودنی و بی‌بدیل است. البته در دو سال اخیر که ویروس مرموز کرونا شیوع پیدا کرده، بسیار از آیین‌های نوروزی را متاثر خود قرار داده؛ اما باز هم مردم پُرشور، سفره‌های هفت‌سین را می‌چینند و این آئین را پاس می‌دارند.
 

این آئین‌پژوه درباره آداب و رسوم عید ملی نوروز در استان بوشهر نیز توضیح داد: قطعا عید نوروز در بوشهر نیز به همان سبک و سیاقی برگزار می‌شود که در کشور دیده می‌شود؛ اما یک‌سری آیین‌های بومی هم در این منطقه وجود دارد که هنگام نوروز اجرا می‌شوند؛ ازجمله پخت نان‌ها و شیرینی‌های مخصوص مثل «قراپیچ»، «بیب گلی» و... در مجموع، خرید لباس نو، خانه تکانی، زیارت اهل قبور، دید و بازدید‌ها و مهمان‌نوازی، دادن عیدی، خرید هدایا و گل‌های بومی منطقه ‌مانند «مَروَرشک» ازجمله آیین‌های نوروزی در استان بوشهر است.

غریب‌زاده به پهن‌شدن سفره «هفت میم» در بوشهر کهن، همزمان با نوروز اشاره کرد و افزود: درگذشته در بوشهر علاوه بر سفره هفت‌سین، سفره «هفت میم» نیز گسترده می‌شد؛ «هفت میم» نوروزی بوشهری‌ها شامل ماهی، میگو، مرغ، مربا، مسقطی، ماست و میوه و... بوده که امروزه این رسم کاملا منسوخ شده‌ است؛ البته در آن زمان آیین‌های منحصربه‌فردی همچون اهدای شیرینی‌های خانگی مثل «نون شیرینی»، «بادام سوخته»، «سوهان»، «قراپیچ»، «بیب‌گلی» و «نون پنجره‌ای» به‌عنوان عیدی در کنار سکه‌های تک قرانی و تک تومانی به دلاک‌ها، حمامی‌ها و ... از سوی متمولان شهر، ریشه در دوره ساسانیان دارد.

نویسنده کتاب «میراث جلوه‌ای از تاریخ» بیان کرد: عمده آیین‌هایی که همزمان با عید نوروز در بوشهر اجرا می‌شود، همان آیین‌هایی هستند که در سطح ملی برگزار می‌شوند که نشان از اصالت و گستره فرهنگی نوروز دارد که بدین‌شکل ماهیت و حقیقت آن در پهنه این سرزمین به نسبت مساوی بسط پیدا کرده است. متاسفانه برخی از پژوهشگران در حوزه آیین‌های نوروزی در برخی نقاط تاریخ‌سازی می‌کنند که این مساله به تحریف این جشن باشکوه منجر خواهد شد. این در حالی است که در حوزه آیین‌های ملی و مذهبی، بایستی با علم و تفحص گام برداریم تا به ساختار و ماهیت این آیین‌ها خدشه‌ای وارد نشود.

غریب‌زاده با تاکید بر این‌که بوشهر در زمینه آیین‌های بهاریه، آئین خاصی ندارد، تنها چند آئین هستند که با نقاط دیگر وجه تمایز دارند، تصریح کرد: عید مردگان یا «عید تَهلو» یا «عید تَلخکی» ازجمله رسومی است که در استان بوشهر همزمان با عید نوروز برگزار می‌شود. البته در سال‌های اخیر این رسم کمرنگ‌تر شده‌ است. این مجلس برعکس مراسم دیگر به‌طور مختصر تشکیل می‌شود. معمولا در بوشهر هر فردی که از دنیا می‌رود، پس از برگزاری مراسم فاتحه، هفت، چهلم و سالگرد در عید آینده نیز مجلس دیگری برای وی برگزار می‌کنند که به عید «تَهلو‌» یا  عید «تلخ» معروف است؛ یعنی عیدی که برای خانواده متوفی در آن سال به تلخی می‌گذرد.

وی ادامه داد: برگزاری مجلس «عید تَهلو» برای هر خانواده‌ای که عزیزی را از دست داده، در گذشته الزامی بود و امروز هم برگزار می‌شود  اما به شکل محدودتری. در این منطقه، اگر کسی یک روز بعد از عید و حتی در عصر همان روز درگذرد، در عید سال آینده برای او مجلس عیدی می‌گیرند. چنانچه مرگ درگذشته دو روز قبل از عید باشد، با گذشت دو روز دیگر که عید فرا می‌رسد، به برگزاری مجلس «عید تهلو» اقدام می‌کنند و از اینکه هنوز هفته و چهلم او نرسیده است، هیچ اشکالی در کار نمی‌بینند.

غریب‌زاده در بخش بعدی توضیحات خود به همزمانی ماه شعبان با عید نوروز اشاره کرد و گفت: بخشی از آداب و رسوم پیشواز ماه مبارک رمضان در بوشهر از نیمه شعبان آغاز می‌شود. ازجمله این مراسم می‌توان به آیین «نیمه برات» اشاره کرد؛ بنابراین مردم بوشهر همگام با آماده‌ شدن برای جشن نوروز، علاوه بر چهارشنبه‌سوری، رسم «نیمه براتی» را به‌جا آورده و در پایان تعطیلات بهاری؛ رمضان خود را آغاز می‌کنند.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی ناملموس استان بوشهر یادآور شد: قرن چهاردهم، قرنی پر از فراز و نشیب از منظر تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود. حال ما در آغاز قرن پانزدهم به لحاظ گذار فرهنگی با پدیده کمرنگ‌شدن سنت‌ها مواجه هستیم، آداب و رسومی که جای در دل نسل‌های پیشین داشتند و در این بازه زمانی جای خود را به مدرنیته  به‌ویژه در نسل‌های جوان‌تر داده است، از نظر سیاسی تحول انقلاب اسلامی و پایان یافتن دوران 2500 ساله شاهنشاهی و به لحاظ اجتماعی به‌ویژه در حوزه زنان، حضور گسترده زنان به‌خصوص در نیم‌قرن اخیر را در ایران شاهد بودیم.