به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در لرستان، نوروز بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان است که در نخستین ماه و سال خورشیدی – آن‌گاه که آفتاب به برج حمل انتقال یابد و شب و روز برابر گردد- آغاز می‌شود.

نوروز در ایران، افغانستان و تاجیکستان آغاز سال نو محسوب می‌شود؛ اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به‌عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود؛ در برخی دیگر از کشورها نیز تعطیل رسمی است.

در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار  سال دارد و امروزه نزدیک به 400 میلیون نفر آن‌را جشن می‌گیرند به ثبت رسیده است. در 7 فروردین 1389 نخستین دوره‌ جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به‌عنوان «دبیرخانه‌ی نوروز» شناخته شد.
  
 در کتاب‌های کهن از‌جمله شاهنامه درباره نوروز این‌گونه نوشته شده است: «جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می‌دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می‌نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا می‌گیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می‌نامند.»

جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم.

مردمان دیار لرستان نیز همانند سایر نقاط کشور آداب و رسوم مختلف و مشترکی دارند که به استقبال بهار و نوروز می‌روند.

بهزاد پاکدل، رئیس کانون آئین سنتی لرستان درباره با آداب‌ و رسوم مردم لرستان در ایام نوروز گفت: در واقع بیشترین آئین‌های مردم لرستان قبل از نوروز است و بخش کوچکی از آئین‌ها بعد از تحویل سال است، و بعد از آن فقط دید و بازدید و برخی آئین‌های دیگر همچون سیزده‌بدر وجود دارد که اجرا می‌شوند.

وی گفت: در فرهنگ ایرانیان هیچ ماه یا روزی بد نیست؛ اما لرستانیان بر این عقیده بودند که اسفند، ماه سنگینی است؛ لذا با جشن‌های مختلف سعی داشتند سنگینی این ماه را بشکنند.
 
نوروزخوان‌ها حکایت‌گر نوروز
پاکدل افزود: در روزهای اول اسفند (شب قبل از یک اسفند) افرادی که به نوروزخوان معروف بودند با حساب‌کتاب‌های خاص خود فرارسیدن نوروز را محاسبه می‌کردند و در دسته‌های دو نفره، سه نفره یا بیشتر، همراه با ساز و دهل یا بدون ساز و دهل بر روی وسیله‌ای که  به اصطلاح محلی (خاوخُوک) نامیده می‌شد 29 گوی یا 29 تخم‌مرغ قرار می‌دادند و گاهی آنها را رنگ‌آمیزی می‌کردند و در کوچه‌ها، روستاها و شهر به شهر می‌گشتند و نویدبخش بهار بودند.مردم با دیدن این خاوخوک که در معرض دیدشان بود و با شمارش این گوی‌ها (تخم‌مرغ‌ها) متوجه می‌شدند که چند روز تا آغاز فصل بهار مانده، در این میان هر شبی که مهمان منزلی بودند یکی از این تخم مرغ‌ها (گوی‌ها) را به میزبان می‌دادند؛ البته از هر دیاری که گذر می‌کردند، مردم پیشاپیش به آنها هدایایی را به عنوان عیدی می‌دادند؛ بنابراین در زمان‌های گذشته چون خبری از تقویم، رادیو، ساعت یا تلویزیون نبود و گاهی مردم یادشان می‌رفت که دقیق چه روزی نوروز است نوروزخوان با آمدنش حکایت‌گر نوروز  در لرستان بود.

 
 
جشن آو‌سال
پاکدل ادامه داد: با توجه به اینکه در اسفند ماه برف‌ها رو به آب شدن می‌گذارند و در رودخانه‌ها و چشمه‌سارها جاری می‌شوند و این می‌توانست نویدبخش یک سال پر آب برای لرستانی‌ها باشد؛ بنابراین جشنی به نام جشن آو‌ْسال برگزار می‌کردند که در این جشن به پایکوبی و شعرخوانی می‌پرداختند که این جشن در بین ایرانیان به نام جشن آب‌سال معروف است.
 
کوسه‌سوار آیینی برای شادی مردم
رئیس کانون آئین سنتی لرستان افزود: از روز پنجم اسفند به بعد دسته‌های آئینی به اسم «کوسه‌سوار» که شبیه دسته‌های تعزیه‌خوانی بودند و کار نمایشی انجام می‌دادند؛ شروع به فعالیت می‌کردند. این دسته‌ها شخصی را به شکل عجیب و غریب گریم می‌کردند و آن فرد بین مردم می‌آمد با خواندن اشعار و بازی‌های نمایشی طنز موجب شادی مردم می‌شد و فعالیت‌های این گروه حتی چند روز بعد از تحویل سال نیز ادامه داشت.

پاکدل با اشاره به اینکه این آئین در همه نقاط ایران اجرا می‌شده است افزود: متأسفانه اکنون در لرستان اجرا نمی‌شود؛ اما در تفرش، اصفهان، اراک و استان‌های ترک‌نشین همچنان کوته‌سوار اجرا می‌شود.

وی به جشن گلدان یا دارکو در لرستان اشاره داشت و گفت: در حدود 20 اسفند جشن گُلدان (دارکُو) اجرا می‌شد که مربوط به آئین‌های درخت‌کاری می‌شود که اکنون نیز در میان مردم لرستان رواج دارد.
 


گََردیله آغازی برای پاکیزگی منزل
پاکدل با اشاره به یکی دیگر از آئین‌های مردم لرستان گفت: در روزهای پنجم و ششم اسفند به بعد، مردم لرستان شروع به گََردیله گرفتن (خانه‌تکانی) می‌‌کنند، به این معنی که گرد و غباری که به در و دیوار خانه‌ها و لوازم منزل می‌نشست را می‌زدایند، و اکنون نیز مردمان این دیار این سنت قدیمی را به جای می‌آورند.
 
اَلفه آئینی برای زنده نگه داشتن یاد اموات
پاکدل در باره اجرای آئین الفه در لرستان اظهار کرد: «شب الفه» آئینی است در لرستان، برای کسانی که دستشان از دنیا کوتاه شده اجرا می‌شود. در این شب زنان لرستان با بهترین روغن‌های محلی حلوا درست می‌‌کردند و مردان محله یا روستا به صورت دسته‌جمعی به منزل اهالی روستا می‌روند و برای درگذشتگان آن منزل با خوردن حلوا و پذیرایی، فاتحه می‌خوانند و با بیان خاطرات او یادش را گرامی می‌دارند؛ سپس صاحب‌خانه به همراه دیگران به منزل دیگر اهالی می‌روند و همین روال تا شب ادامه دارد و در نهایت همه معمولاٌ در منزل کدخدا جمع می‌شدند و مراسم در آنجا به پایان می‌رسید، روز بعد جشن بَرات که دادن حلوا و خیرات برای زندگان است برگزار می‌شد.



وی افزود: شب الفه در حال حاضر نیز دقیقاً یک شب قبل از شب عید برگزار می‌شود،‌ نشان از قدرشناسی مردمان این سامان از اموات و گذشتگان خود دارد و یک شب قبل از شب عید اهل فامیل بر سر مزار عزیزان خود رفته و با قرائت فاتحه و گذاشتن سبزه عید بر مزار اموات یاد آنان را گرامی می‌دارند و برای آمرزش اموات خود به دعا و نیایش می‌پردازند.
 
چهارشنبه‌سوری
وی گفت: چهارشنبه‌سوری در لرستان وجود داشته اما نه به شکل امروزی؛ بلکه مردم بر بام‌های کاه‌گلی خود رفته و آتش ‌بر بام منزل خود روشن می‌کردند و برخی کارشناسان دلیل این کار را مقابله با تاریکی و سردی دانسته؛ اما برخی معتقدند چهارشنبه‌سوری بعد از ورود اعراب به ایران  و اسلام در ایران این رسم پیداکرده است.

رئیس کانون آئین سنتی لرستان درباره غذاهای ویژه سال نو در لرستان گفت: معمولاً آخرین شام یا ناهار را در لرستان با این اعتقاد که سررشته کلام در سال بعد از دستشان نرود رشته‌پلو یا آش‌رشته درست می‌کردند.

وی افزود: در سفره هفت‌سین مردمان دیار لرستان  از کلوچه‌های محلی مانند کاک، برساق، نقل یا نمادی از شیرینی استفاده می‌شود که کام مردم و کام اهالی منزل شیرین شود.



پاکدل به جشن «اشیدر» اشاره کرد و گفت: قبل از تحویل سال (در روز 29 اسفند) جشن اشیدر که مختص به عزت، احترام، کرامت زنان و جایگاه بزرگ زنان بوده اجرا می‌شد که البته به دست فراموشی سپرده شده است؛  آیینی چند هزار ساله که اگر اجرا شود جهانیان متوجه خواهند شد که کدام نقطه از جهان به این اندازه به زنان احترام می‌گذاشتند.
 
وی افزود: درگذشته مردم لرستان اعتقاد داشتند که لحظه تحویل سال در خانه باید باز باشد چون بر این عقیده بودند که در لحظه سال‌تحویل باوُ نوروز (بابانوروز) می‌آید و باید ببیند که همه جا نو شده و حرمت عید را نگه داشته‌اند.



پاکدل گفت: باوُ نوروز در لحظه تحویل سال به تعداد افرادی که بر سفره جمع شده‌اند، ازآنچه بر سفره موجود بود برکت سال آن خانه را تقسیم می‌کرد و روزیِ سال افراد حاضر بر سفره را از برکت‌های سفره مشخص می‌کرد و اگر درها بسته بودند باوُ نوروز پشت درمی‌ماند و شاید اکنون نیز به همین خاطر است که بزرگان عقیده دارند هنگام تحویل سال همه باید دور سفره هفت‌سین جمع باشند و معمولاً مهم بوده که اولین نفری که به منزل برای تبریک سال نو می‌آید انسانی شاد، خنده‌رو باشد و برکت را با خودش بیاورد.

رئیس کانون آئین سنتی لرستان فلسفه این سنت‌ها را کنار هم بودن در شادی‌ها و گسترش فرهنگ با هم بودن برشمرد و افزود: برعکس برخی از کشورهایی که به این موارد توجهی ندارد در ایران و مخصوصاً لرستان به این آئین‌ها نگاه ویژه‌ای همیشه وجود داشته است.
 


سیزده‌بدر در لرستان
وی افزود: مردم لرستان در سيزده‌م نوروز كه در اصطلاح عاميانه «سيزده‌بدر» نام دارد، در حركتي گسترده به دامان طبيعت سرسبز و زيباي اين استان رفته و آخرين روز از تعطيلات خود را با بازي هاي محلي مانند پرو، جوز، قاوو و ...، با خاطره‌اي خوش به پايان می‌رسانند؛ البته در ایام گذشته مردم لُر میانه خوبی با روز سیزده به در نداشتند و روز چهارده نوروز به طبیعت می‌رفتند ولی امروزه با ملی شدن این آئین، لرستانی‌ها نیز روز سیزدهم به دامان طبیعت می‌روند.
 
پاکدل گفت: موارد بیان شده بخشی از آئین‌هایی بودند که به‌صورت خلاصه عنوان شد. امیدوارم هرآنچه رضای خدا است و آرزوی شما ان‌شاالله در سال 1401 برای برآورده شود.