خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا)، با عضویت دائم ایران در پیمان‌نامه شانگهای، فرصت‌های قابل توجهی برای تعاملات در حوزه‌های مختلف از‌جمله فرهنگی قابل ترسیم است. ویژگی قابل تامل در بهره‌برداری فرهنگی از پیمان‌نامه شانگهای، نقطه مشترک کشور‌های عضو در منش و رفتار شرقی است. این نقطه مشترک، تعاملات در عرصه‌های مختلف را مستحکم‌ و منسجم‌تر می‌کند. از‌جمله مباحث قابل تامل درباره تعریف فرصت، ذیل تفاهم‌نامه‌های سیاسی مانند پیمان‌نامه شانگهای، شناسایی ظرفیت‌ بازار کالا‌های فرهنگی مانند کتاب است.

قربانعلی پورمرجان، رایزن فرهنگی ایران در آذربایجان و از اعضای پیمان‌نامه شانگهای، به توجه مقامات فرهنگی این کشور به مقوله کتاب اشاره می‌کند و معتقد است: «اگر پای مباحث فرهنگی به پیمان شانگهای باز شود، زمینه تبادل و توسعه روابط فرهنگی با اعضای عضو پیمان نیز ایجاد خواهد شد. تحقق این امر، بی‌تردید بازار کتاب ایران را متحول خواهد کرد.»
 

یکی از رویکرد‌های اصلی دولت جدید در حوزه فرهنگ، توجه به مقوله «اقتصاد فرهنگ» است. به‌نظر می‌‌‌رسد معاهده‌های بین‌المللی از‌‌جمله پیمان‌نامه شانگهای با توجه به قرابت فرهنگی کشور‌ها از ظرفیت قابل اعتنای فرهنگی برخوردار است. چطور می‌توان از این پیمان‌نامه برای مباحث فرهنگی به‌‌ویژه در حوزه نشر و توسعه اقتصاد فرهنگ، همچنین ارتقاء جایگاه نشر ایران در عرصه بین‌الملل بهره‌ برد؟
دنیای شرق، حرف جمهوری اسلامی ایران را بهتر از دنیای غرب می‌فهمد. عضویت کشورمان در پیمان‌نامه شانگهای، همان‌قدر که در حوزه سیاسی و اقتصادی با اهمیت است، در حوزه فرهنگی نیز مهم است. تعداد کشور‌های بزرگ عضو پیمان به‌لحاظ کمیّت از بسیاری پیمان‌نامه‌‌های غرب بیشتر است؛ بنابراین بی‌تردید اگر در حوزه نشر موفقیت کسب کنیم، حضورمان در صنعت نشر کشور‌های مختلف نیز محقق می‌شود. یکی از آفت‌های قابل توجه حوزه نشر ـ در ایران ـ محدود شدن فعالیت‌ها در داخل مرز‌ها است. متاسفانه از بازار‌های بزرگ نشر کشور‌های مختلف مانند چین، هند و روسیه غفلت کردیم و به‌نظر می‌ر‌سد، بی‌توجهی به استاندارد‌های چاپ و نشر، تنها یکی از دلایل ایجاد این فاصله است اما مولفه‌های دیگری در این امر دخیل بوده‌اند؛ بنابراین معتقدم همان میزان که پیمان شانگهای در حوزه سیاسی برای جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است، در حوزه فرهنگی از‌جمله صنعت نشر نیز مهم است.

 اگر به‌اصطلاح، پای مباحث فرهنگی به پیمان شانگهای باز شود زمینه تبادل و توسعه روابط فرهنگی با اعضای عضو پیمان نیز ایجاد خواهد شد. تحقق این امر، بی‌تردید بازار کتاب ایران را متحول خواهد کرد.

شمارگان کتاب در ایران به 500 نسخه رسیده و به‌نظر می‌رسد، کتاب‌های اندکی هستند که با شمارگان بالای 1000 نسخه منتشر می‌شوند؛ در‌حالی‌که شمارگان کتاب کشور‌هایی مانند هند، روسیه و چین بسیار بالا‌تر است. بنابراین با تعریف صنعت نشر با دو شاخص اقتصادی و فرهنگی از یک‌سو و همراهی  رایزنی‌های فرهنگی حاضر در کشور‌های عضو پیمان‌ شانگهای براساس بند‌‌هایی از این معاهده بین‌المللی، می‌توان با افزایش تبادلات فرهنگی راهی برای حضور در بازار‌های بزرگ کشور‌ها عضو باز کنیم. با توجه به قرابت فرهنگی و آداب و رسوم کشور‌های شرقی از‌جمله اعضای پیمان‌ شانگهای، کشور‌های عضو این پیمان، یکدیگر را به‌خوبی درک می‌کنند و محدودیت‌ عمده‌ای برای انتشار کتاب‌ پدید‌آورندگان ایرانی از نظر موضوع وجود ندارد؛ بنابراین فعال بودن جمهوری اسلامی ایران در حوزه شانگهای در تقویت صنعت نشر ایران و تحقق شعار «اقتصاد فرهنگ» موثر است.   
 
صنعت نشر کشور آذربایجان در منطقه از چه جایگاهی برخوردار است؛ به‌عبارت دیگر تا چه میزان توسعه‌یافته قلمداد می‌شود؟  
آذربایجان از نظر جمعیت و همچنین بازار کتاب، با ایران قابل مقایسه نیست. این کشور با حدود 8 میلیون‌ نفر جمعیت، کمتر از 150 ناشر دارد. سرانه مطالعه در آذربایجان، مشابه ایران، کاهش پیدا کرده است؛ اما جایگاه کتاب به‌عنوان کالای فرهنگی اندک اندک، در سبد خرید خانواده‌های این کشور در حال ارتقاء است. یکی از محاسن قابل توجه بازار‌ کتاب آذربایجان، امکان عرضه کتاب‌ به دو زبان ترکی آذربایجانی و روسی است که ظرفیت مهمی برای عرضه کتاب پدید‌آورندگان ایرانی به بازار‌‌ کتاب‌های روسی‌زبان محسوب می‌شود. کشور تازه استقلال‌یافته آذربایجان با 30 سال قدمت، به صنعت چاپ و نشر بهاء می‌دهد و تاسیس چند‌ چاپخانه‌ مجهز طی یکی‌دو سال اخیر، همچنین تلاش وزارت فرهنگ آذربایجان برای افزایش شمارگان و تنوع موضوعی، از نشانه‌های توجه به این حوزه است. تاکیدِ به حقِ آنار کریموف، وزیر فرهنگ آذربایجان برای تبدیل دوره برگزاری نمایشگاه بین‌‌المللی کتاب باکو از دوسالانه به سالانه از مصادیق رویکرد آن‌ها به توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی است؛ بنابراین از سال آینده نمایشگاه بین‌المللی کتاب باکو، سالانه برگزار خواهد شد.
 
بعد از آزاد‌سازی قرباغ، پویش «توسعه کتابخانه‌ شهر‌های آزاد‌ شده» در آذربایجان تشکیل شد. وزارت فرهنگ آذربایجان قصد دارد، تا چند ماه آینده چهار و‌ نیم میلیون نسخه کتاب، برای تجهیز 900 باب کتابخانه در‌ شهر‌های آزاد شده قرباغ ارسال کند؛ بنابراین توسعه ارتباط ناشران ایرانی با ناشران و یا وزارت فرهنگ کشور آذربایجان، قطعا زمینه‌ای برای افزایش حضور ناشران ایرانی در حوزه‌های موضوعی مختلف از‌‌جمله پزشکی، ایران‌شناسی و ادبیات را فراهم کند. با‌توجه به مولفه‌هایی که مطرح شد، آذربایجان برای توسعه بازار نشر جمهوری اسلامی ایران، کشور مهمی است.
 
نقش و سهم ناشران فعال ایرانی، در تقویت تعاملات فرهنگی بر محور کتاب را چطور می‌بینید؛ به‌عبارت دیگر ناشران در داخل کشور چه عملکردی داشته باشند تا این جریان با سرعتی بیشتر و البته موثر‌تری طی شود؟
نخست اینکه اگر دنبال معرفی فرهنگ ایران‌زمین در خارج از مرز‌ها هستیم، باید بدانیم که نقش ناشران بخش خصوصی در ایران بسیار پُر‌رنگ است و گاهی به‌ نظر می‌رسد، حرف نخست را می‌زند؛ چراکه در خارج از کشور، معرفی فرهنگ از زبان ناشران خصوصی را بیشتر و بهتر شنیده و پذیرش می‌شود. بنابراین همت ناشران باید این باشد تا سهم خود ولو اندک در معرفی فرهنگ ایرانی را ایفا کنند. می‌دانیم در حوزه تولید محتوا و ظاهر کتاب، از‌جمله تصویر‌گری، فعالان توانمندی در کشور فعالیت می‌کنند. تصویر‌گری کتاب ایران، در منطقه و جشنواره‌های فرهنگی کتاب‌‌محور، جایگاه برتری دارد که ناشی از حضور جوانان صاحب فکر و ایده در این حوزه است؛ بنابراین فعالان این عرصه باید به توانمندی‌‌های خود باور داشته باشند و بدانند، قلم آن‌ها در خارج از مر‌ز‌های کشور خواهان دارد.

نکته دیگر اینکه بدانیم، ارتباط ناشران ایرانی با ناشران خارجی، امر محتومی است؛ به‌عبارت دیگر، ناشران در تولید‌محتوای مکتوب در موضوعات مختلف نباید فقط به مخاطبان داخلی توجه کنند؛ بلکه باید مخاطبان خارجی را نیز در نظر داشته باشند. در بسیاری از کشور‌ها، مباحث فلسفی و حکمت اسلامی بازار قابل توجهی دارد؛ به‌ویژه در دانشگاه‌ها و بین‌ پژوهشگران.

نکته بعد، ضرورت توجه، آشنایی و رعایت استاندارد‌های بین‌‌المللی نشر کشور‌های مختلف است. علاوه‌براین؛ ناشران در جریان توزیع و ترجمه کتاب، به ویژگی فرهنگی‌ کشور‌های مقصد توجه داشته باشند و اجازه دهند، در ترجمه کتاب از نکات حساسیت‌برانگیز کاسته شود تا کتاب در بین مخاطبان خارجی در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد. یکی از موضوعات قابل توجه برای توسعه جایگاه نشر ایران در عرصه بین‌الملل، در نظر گرفتن ظرفیت‌های محتوایی و تصویرگری‌ کتاب کودک است.

آشنایی فعالان حوزه نشر آذربایجان با ظرفیت‌ و موفقیت پدید‌آورندگان و تصویر‌گران ایرانی کتاب کودک موجب شد، به غفلت از این ظرفیت‌ها اشاره کنند. آن‌ها می‌گفتند چرا برای ترجمه و نشر کتاب کودک به سراغ کشور‌های غربی با تصویر‌گری‌های برخاسته از فرهنگ غرب می‌رویم؟ بنابراین اگر ایران، هدفمند در نمایشگاه‌های بین‌المللی حضور داشته باشد، تصویر‌گری و محتوای کتاب کودک، خواهان فراوانی دارد. به‌نظر می‌رسد برای ارتقا بیش از پیش کتاب کودک در عرصه بین‌الملل نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتری هستیم.