خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نویسنده: سارا پوتزر/ مترجم: سیدامین موسوی‌زاده: نظریه‌های ترجمه چندین دهه سعی کرده‌اند ماهیت بازنویسی ترجمه‌ای را تعریف کنند؛ اما اغلب منحصرا از نمونه‌هایی از ادبیات غربی استفاده کرده‌اند. با انتقاد از این دیدگاه اروپامحوری، این سوال مطرح شده است که آیا در واقع می‌توان از نظریه‌های غربی برای توضیح کافی پدیده‌ها در پویایی‌های مختلف فرهنگی استفاده کرد و خطر فراگیر‌شدن نگرانی‌ها و تجربیات غربی را در این فرایندها نشان داد.

 
^{لئو تاک هانگ چان}

در کتاب «نظریه غربی در زمینه‌های شرق آسیا: ترجمه و بازنویسی ترامتنی»، لئو تاک هانگ چان ارتباط نظریه غربی را در مورد پدیده‌های سنت‌های غیرغربی به ویژه در زمینه‌های شرق آسیا بررسی می‌کند. به گفته چان، بازنویسی ترجمه‌ای در شرق آسیا مستقل از آن در فرهنگ‌های غربی توسعه یافته است که منجر به یک سبک ترجمه آزاد، اقتباسی یا تقلیدی با ویژگی‌های منطقه‌ای خود می‌شود. در حالی که نظریه‌های مختلف غربی اساس مطالعه او هستند، چان استدلال می‌کند که تنها با تعریفی بزرگ از ترجمه - که شامل اقتباس و تقلید نیز می‌شود - می‌توانیم ظرافت‌های تعامل ترجمه‌ای بین چین، کره و ژاپن را توضیح دهیم. مطالعه چان که به سه بخش تقسیم می‌شود، بر سه شکل بازنویسی ترامتنی سازماندهی شده است: ترجمه آزاد، اقتباس و تقلید.
 
فصل اول، اساس نظری را برای بقیه کتاب می‌گذارد. چان با ارائه مروری اجمالی بر تاریخ ترجمه، با انگشت گذاشتن بر موضوعاتی مانند درک اصیل‌بودن در طول جنبش رمانتیک، که در نهایت منجر به کنار گذاشتن اقتباس و تقلید می‌شود. با این حال، چان نشان می‌دهد که چه‌گونه تلاش برای اصیل‌بودن در دوران اخیر منقرض شده است که برگرفته از مفهوم ژرار ژنت در مورد «تزریق ترامتنی» است. وی در ادامه کلمات کلیدی مطالعه خود - ترجمه آزاد، اقتباس و تقلید - و رابطه بین آن‌ها را تعریف می‌کند. چان استدلال می‌کند که رابطه آن‌ها رابطه بین چند هم‌نیا است: مشابه هستند گرچه یکی نیستند. او در تلاش برای تمایز میان این سه، آن‌ها را در یک طیفی می‌بیند، که یک متن جایی از ترجمه به اقتباس و به تقلید میل می‌کند، در آن شاهد درجاتی از ترادیسی، تحریف و خیانت هستیم.
بخش اول کتاب که خود دو فصل دارد، این پرسش را بررسی می‌کند که چرا ترجمه آزاد، روش ترجیحی ترجمه در چین در آن زمان از طریق رویکرد کارکردگرایانه بود و از نمونه‌هایی از ترجمه‌های مختلف چینی استفاده می‌کند. چان نتیجه می‌گیرد که این روش آزاد ترجمه به مترجمان اجازه می‌داد تا بسته به مقصود و درک مترجمان از مخاطب، عملکرد جدیدی را به قصه‌ها اختصاص دهند. در ادامه او مروری بر نظریه ترجمه مدرن چینی و معرفی مفهوم «یا» دارد که یک اصل ترجمه است که هدف آن «زیباسازی» متن منبع است. چان به مشکلاتی که در نتیجه این مفهوم رخ می‌دهد اشاره می‌کند و این که در ترجمه‌های چینی مدرن، اصطلاحاتی مانند «زیبا سازی» و «روح واقعی» بسیار مبهم باقی مانده است.
 
بخش دوم شامل سه فصل است و مولف در آن به بررسی اقتباس در رابطه با مطالعات ترجمه از منظر نظریه غربی می‌پردازد و سعی می‌کند این دو را از هم متمایز کند. باز هم، چان استدلال خود را در مورد رابطه آن‌ها به عنوان یکی از هم‌نیاکان دنبال می‌کند، اما در عین حال متفاوت است. او استدلال می‌کند که در حالی که ترجمه به سمت برجسته ساختن «بیگانه» بودن یک متن متمایل است، اقتباس می‌تواند استراتژی‌ای برای ادغام یا فرهنگ‌پذیری یک متن غیربومی باشد. در ادامه او تمرکز خود را بیش‌تر بر روی نظریه‌های سازگاری در شرق آسیا می‌گذارد و به طور خاص به سه مثال موردی اقتباس‌های کره‌ای و ژاپنی از رمان‌های کلاسیک چینی، اقتباس‌ها از ادبیات غربی در دوران میجی ژاپن و ترجمه آزاد ادبیات غربی در چین در قرن نوزدهم می‌پردازد. او به این نتیجه می‌رسد که اقتباس‌ها باعث می‌شود بیگانگان بیش‌تر آشنا به نظر برسند و در عین حال اقتباس‌کنندگان آن‌ها را متناسب با زمینه‌های سیاسی اجتماعی خود رنگ‌آمیزی می‌کنند.
 
بخش سوم کتاب به اشکال مختلف بازنویسی تقلیدی می‌پردازد. با شروع مجدد فصل از نظریه ترجمه غربی و چگونگی درک آن از تقلید در طول تاریخ، چان در ادامه اهمیت ترجمه‌های تقلیدی در شرق آسیا را توضیح می‌دهد، زیرا نقش عمده‌ای در میانجی‌گری مبادله بین ژاپن، کره و ویتنام در پیرامون و چین در مرکز داشته است. از آن‌جا که زبان چینی در گذشته زبان بین‌امللی آسیای شرقی بوده است، هنجار بازنویسی ترامتنی در دوران پیشامدرن بیش‌تر رونویسی بود تا ترجمه متون چینی. با این حال، با رشد احساسات ملی‌گرایانه و آرزوی خودمختاری زبانی، دیدگاه نسبت به چین در میان کشورهای شرق آسیا تغییر کرد. چان نتیجه می‌گیرد که افزایش تقلید از کلاسیک‌های چینی در ژاپن را می‌توان نشانه افزایش فاصله بین هر دو کشور دانست، از آن‌جا که این بازنویسی‌های تقلیدی نه تنها سعی در بومی‌سازی متن بیگانه دارد، بلکه با قطع منابع متعدد از چین و ژاپن به طور یکسان در فرایند خلاقیت خود، ارتباط آن‌ها را با مواد اصلی قطع می‌کند. چان در ادامه ارتباط بین تقلید و تأثیر را با بررسی تأثیر اولیس در ادبیات مدرن چین و ظهور رمان جریان هوشیاری چین در قرن بیستم مورد مطالعه قرار می‌دهد. مقصود مقلدان اولیس شیوه انتقال داستانی آن به زبان چینی بود که چان آن را بیش‌تر به عنوان فرآیند کارآموزی و نه تکرار توصیف می‌کند. این تقلیدها، از سوی دیگر، پذیرش ژانر را تسهیل کردند و راه را برای ترجمه‌های «وفادارانه»تر از اولیس در آینده هموار کردند.
 
مطالعه چان در مورد شبکه پیچیده بازنویسی بین‌فرهنگی متون در شرق آسیا و کاربرد نادرست نظریه‌های غربی برای این پویایی‌های فرهنگی، شکاف قابل توجهی را در مطالعات ترجمه پر می‌کند، به ویژه از آن‌جا که مطالعات روی ترجمه درون‌آسیایی اغلب توسط کسانی که به بازنویسی ترجمه شرقی-غربی می‌پردازند، کنار گذاشته می‌شود. در این کتاب با تجزیه و تحلیل عمیق نمونه‌های متعدد، بیش‌تر آن‌ها از زمینه چینی و ژاپنی، و نیز هم‌چنین نمونه‌های مختلفی از بازنویسی ترجمه‌ای متون غربی در شرق آسیا، نشان داده می‌شود که چه‌گونه می‌توان نظریه‌های ترجمه، اقتباس و تقلید را به کار برد که بتواند در بافتارهای شرق آسیا عملی شود. مطالعه چان یک مورد قانع‌کننده برای نیاز به یک دیدگاه جامع‌تر به منظور بررسی بازنویسی ترجمه‌ای در فرهنگ‌های غیرغربی است. خود چان در نتیجه‌گیری خود به فقدان نظریه‌های ترجمه چینی یا ژاپنی می‌پردازد و اظهار می‌کند که نظریه‌های کمی وجود دارد که می‌تواند مفید واقع شود. با این حال، این نظریه‌ها در مطالعه او ذکر می‌شوند، اما معمولاً جدا از نظریه‌های غربی و نه به شیوه گفتمانی.
 

شناس‌نامه کتاب
Western Theory in East Asian Contexts: Translation and Transtextual Rewriting, Leo Tak-hung Chan. London, New York: Bloomsbury, 2020. £21.99 (Paperback). ISBN: 9781501327827.
 
منبع: مرکز نقد و ترجمه تطبیقی آکسفورد (با تلخیص)