خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- امیرشهریار امینیان؛ مدیر گروه مطالعات اندیشه‌ورزان: «اساسا داوری‌ها و برنامه‌های انتخاب و تقدیر از آثار مکتوب در ذات خود از یک ماهیت پیش‌برندگی و ترویجی ـ تبلیغی برخوردارند که اگر فرآیند داوری و انتخاب به‌شکل صحیحی انجام شود و بدون نگاه جانب‌دارانه، و یا التفات سیاسی خاصی شکل گیرد، می‌تواند نتایج پرباری داشته باشد و از جنبه‌های مختلف - چه کیفیت تولید یک اثر، چه ساختار ادبی، چه محتوا و سایر مؤلفه‌های برجستگی یک اثر ـ مؤثر واقع شود.
از این منظر، طبیعتا موضوع دفاع مقدس و آثاری که مرتبط با هشت سال جنگ تحمیلی هستند، هم از لحاظ تنوع و هم از لحاظ تکثر، بخش عظیمی از ادبیات مکتوب منتشره بعد از انقلاب اسلامی را به خود اختصاص داده است و ضرورت دارد برای حفظ این سرمایه ادبی ارزشمند در مقاطع زمانی مروری به آثار تولیدشده داشته باشیم و با داوری‌ها و انتخاب‌ها از یک طرف کیفیت‌سنجی کرده و از طرف دیگر میدان مشارکت نویسندگان و دایره فعالیت صاحبان قلم و اندیشه در این حوزه را وسعت بخشیم و گسترش دهیم.
بدون تردید، سامان دادن یک برنامه جامع و فرانگر نسبت به ارزیابی آثار ادبیات دفاع مقدس و تقدیر و ترغیب فعالان نشر در این حوزه اعم از نویسنده، مترجم، ویراستار، طراح، ناشر و... در نوع خود می‌تواند یک اقدام مثبت بازتولیدگرا و تحول‌اندیش تلقی شود. ضمن آنکه حیطه موضوعی دفاع مقدس پس از جنگ از یک گسترش محتوایی، اجتماعی در قلمروی ملی و جهانی برخوردار شده و امروزه ادبیات مقاومت اسلامی به‌عنوان بخشی از ادبیات رایج به رسمیت شناخته شده و با قدرت نفوذ بالا به سرعت در سطح بین‌الملل روبه گسترش و همه‌خوانی است.
اما نکته اصیل و البته غیر قابل اغماض در این زمینه، نوع نگاه به این ادبیات، ظرفیت‌های آن و چگونگی ارزیابی آن است که اعتبار جشنواره انتخاب کتاب دفاع مقدس را تضمین می‌کند. سال‌هاست جشنواره‌های مختلف دفاع مقدس دچار حرکت وضعی شده و کمتر به فرانگری، بسط مفهومی، کیفیت درونی یک اثر و پرهیز از کمیت‌گرایی پرداخته است؛ حال آنکه هم قلمروی جغرافیایی این ادبیات روبه گسترش روزافزون است و هم حسب نیاز مخاطب ماهیت ادبی آثار نیز دچار تغییر و تحول شده است. از طرف دیگر، ادبیات دفاع مقدس طی سال‌های اخیر ظرفیت‌هایی از خود بروز داده است که بسیار فراتر از تجربه‌های ادبی پیشین است و بخصوص در سبک و سیاق خلق مستندهای روایی و سرگذشت‌نامه‌های داستانی در مسیر تازه و جذابی قرار گرفته که چنانچه جشنواره بتواند خود را با این تجربه‌ها همراه کند و فضای بسط نظری و کارگاهی آن را فراهم آورد، چه بسا شاهد موج نویی در سنت خاطره‌نویسی و سرگذشت‌نگاری باشیم.
با این وجود، ادبیات داستانی دفاع مقدس نتوانسته آن‌طور که باید د ر قالب داستان و رمان، ظهور و بروز یابد و فرصت بیان داستانی و لمس ظریف و غیرمستقیم واقعیات جنگ در بستر رمان کمتر فراهم شده است. در این زمینه نیز نقش جشنواره می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد؛ نوع نگاه و نقش عنصر خیال در خلق داستان فضای متفاوتی را نسبت به بیان مستند و روایی ایجاد می‌کند به‌گونه‌ای که گاه موضوعات در پس‌زمینه بی‌رنگ و به نحوی زیرپوستی مطرح می‌شوند و جریان می‌یابند. بدیهی‌ست این موضوع نیز نباید مورد غفلت قرار گیرد. جشنواره انتخاب کتاب دفاع مقدس با حفظ رویکردی حرفه‌ای می‌تواند فضای داستان‌نویسی دفاع مقدس را تحت تأثیر و تبلور قرار دهد و فرصت بروز و نمود عنصر خیال، سیالیت و عناصر ظریف داستانی را فراهم کند.
به همین نسبت، جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس در انتقال صحیح جریان دانشی دفاع مقدس و جریان مقاومت اسلامی می‌تواند مؤثر باشد و محققان و اندیشمندان دانشگاهی را ترغیب به ورود پژوهش‌محور در این حوزه کند. در واقع، بر حسب شاخص‌های نشر دانشگاهی، آثار محدودی در این‌خصوص منتشر شده‌اند، حال آنکه هم از حیث محتوا و هم از لحاظ منابع انسانی و اساتید اهل فن از ظرفیت بسیار بالایی برخورداریم و می‌توانیم صاحب سخن باشیم. ضمن آنکه پنجره گفتمان دانشگاهی در جهان از سطح پذیرفتاری بالاتری برخوردار است و در واقع مسیر ورود به فضای رسانه و اجتماع است.
از دیگر ظرفیت‌های ادبیات دفاع مقدس و جریان مقاومت، همان‌گونه که پیش‌تر ذکر شد، گستره جغرافیای آن و توسعه جمعیتی آن است که هم مصدر تولید آثار ادبی توسط نویسندگان خارجی و هم مقصد ترجمه آثار مکتوب دفاع مقدس محسوب می‌شود. بنابراین توجه به ترجمه، نهضت ترجمه، ظرفیت‌های داخلی و بین‌المللی ترجمه و روش‌های توسعه نشر آثار ترجمه‌ای از دیگر نکاتی است که باید مورد مداقه و توجه جشنواره به‌عنوان یک بخش جدی و دارای جایگاه متمایز قرار گیرد.
یکی دیگر از موضوعات مهم، اصل نحوه ارزیابی آثار و چگونگی انتخاب آثار برگزیده است که هم از منظر شاخص‌های ارزیابی و هم از بعد شیوه‌نامه اجرایی می‌تواند اعتبارساز و ارزش‌آفرین باشد. امروزه در جشنواره‌های معتبر ادبی انتشار ملاک‌های داوری، شاخص‌های پذیرش اثر، اسامی داوران و پیشینه حرفه‌ای ایشان امری رایج و اعتباری است و علاوه بر آن در حاشیه برنامه‌ها به مشارکت طلبیدن نویسندگان شاخص در برگزاری جشنواره اعم از کارگاه‌ها، نشست‌های نقد و بررسی و سایر برنامه‌های مجازی و غیرمجازی در کنار تدوین یک کارزار ترویجی تأثیرگذار بر اعتبار جشنواره می‌افزاید.
جشنواره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس در حالی وارد نوزدهمین دوره خود می‌شود که با وجود ظرفیت‌های عظیم و فرصت‌های بی‌بدیل جریان مقاومت اسلامی و دفاع مقدس و تأثیر آن بر فضای ادبی داخل و خارج از کشور همچنان با برآورده کردن مطالبات و اهداف توسعه‌بخش مورد انتظار از این جشنواره ملی فاصله معنادار داشته و علاوه بر الزامات بودجه‌ای نیاز به تحول در نوع نگاه، تدوین برنامه، تعریف خروجی‌های اثرگذار، فرآیند اجرایی و از همه مهم‌تر وسعت بخشیدن به میدان مشارکت اجرایی و ادبی فعالان این حوزه بخصوص در بخش غیردولتی است.
ضمن احترام به همت ارزشمند عزیزانی که مانع خاموش شدن چراغ این جشنواره تحت هر شرایطی بوده‌اند، معتقدم، انتخاب کتاب سال دفاع مقدس اگر زمینه‌ساز افزایش انگیزه نویسندگی در این حوزه، ارتقاء نشر حرفه‌ای دفاع مقدس، ارتقاء کیفی آثار، توسعه بازار نشر و افزایش مخاطب‌پذیری، افزایش سطح تعاملات ادبی بین‌المللی جریان مقاومت اسلامی و اعتبارافزایی فرهنگ مکتوب دفاع مقدس نشود، صرفا ماجرایی کلیشه‌ای و مأموریت‌محور خواهد بود که رد پای آن در تاریخ فرهنگی کشور چندان باقی نخواهد ماند.»
شنبه ۲ مرداد ۱۴۰۰ - ۰۹:۲۷
نظر شما