با توجه به اهمیت موضوع و اینکه جشنواره‌های شهری هم به نیاز شهروندان برای تجربه جمعی شادمانی، فراغت، خلاقیت و خودمختاری پاسخ می‌دهد و هم می‌تواند نقش چشمگیری در رونق اقتصاد و نام و نشان شهرها بازی کند به سراغ نسترن صارمی نویسنده این کتاب رفتیم تا پیشنهادهای او را برای سیاست‌گذاری کارامد و همه شمول‌تر در برگزاری جشنواره‌های شهری جویا شویم. در ادامه مشروح این گفتوگو را می‌خوانید:
سوال اولم از شما این است که چه شد که جشنواره و موضوعات مرتبط با برگزاری جشن‌ها و رویدادها را موضوع پژوهش خود قرار دادید و با توجه به اینکه جشنواره‌ها در بسیاری از رشته‌های علمی مورد توجه قرار می‌گیرد شما از چه منظری این موضوع را در کتاب خود مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اید؟
مسئله شادمانی جمعی و دسترسی همگانی به امکان دسترسی به رویدادهای فرهنگی و همینطور تجربه‌های شهری خلاق و آزادانه همواره دغدغه من بوده‌اند. با این حال کمتر زمانی فرصت بررسی میدانی و مفصل این موضوع برایم پیش آمده بود. تا آنکه پژوهشی از طرف معاونت اجتماعی شهرداری تهران به من پیشنهاد شد تا رویدادهای جشنوارهای شهر را ارزیابی کنم. آنچه در این کتاب آمده حاصل این پژوهش بوده است.
اساسا مفهوم شادمانی چیست؟ آیا این مفهوم برای انسجام اجتماعی یک ضرورت محسوب می‌شود؟ اگر بله، چرا؟
فضاهای عمومی و شهری ما از فقدان شادمانی جمعی و امکان بروز خلاقیت رنج می‌برند. بسیاری گمان می‌کنند که شادمانی یک نیاز فرعی و ثانویه است و تا زمانی که حداقل‌های زندگی تأمین نشده باشد، صحبت کردن از آن تزیینی است و مبنایی ندارد. به همین خاطر در این پژوهش تلاش کردم مفهوم شادکامی و شادمانی را دقیق‌تر بکاوم و نسبت آن با رفاه، برخورداری، اطمینان از آینده و احساس آزادی عمل افراد را به بحث بگذارم. شادکامی، طبق مطالعات و پایش‌های جهانی بر حسب چند شاخص اصلی سنجیده می‌شوند: اول، رفاه و برخورداری، دوم، مشارکت، یعنی اینکه چه میزان شهروندان در تصمیم‌گیری در سطوح مختلف زندگی اجتماعیشان به بازی گرفته می‌شوند. و سوم، خودمختاری، یعنی شهروندان چه میزان آزادی عمل دارند و می‌توانند مطابق ایدئال‌هایشان در تحقق توانمندی‌هایشان فعالانه کوشش کنند. در هر سه شاخص اصلی، وضعیت ما وضعیت خوشایندی نیست. رفاه عمومی به محاق رفته و آزادی عمل نیز ناچیز است. تشریح این وضعیت نقطه عزیمت من برای بررسی رویدادهای شهری تهران بوده است. درواقع تلاش بر آن بوده که ببینیم رویدادهای شهری کم‌شماری که در تهران برگزار می‌شوند چه اندازه به این سه شاخص پاسخ می‌دهند و چطور می‌شود اندکی این مسیر را هموارتر کرد.
آیا به نظر شما ما به جشنوازه سازی در فضای شهری نیاز داریم؟ چرا؟
جشنواره‌سازی فضای شهری به معنای بوجود آوردن امکان برگزاری رویدادهای همگانی فرهنگی، فراغتی و سرخوشانه برای ساکنان شهر است. ما در شهری زندگی می‌کنیم که بسیاری از ساکنان آن از پس تأمین هزینه‌های رفتن به سینما، کنسرت و دیگر تفریحات فرهنگی برنمی‌آیند. از طرف دیگر، فضای شهری محدود به کارکردهایی چون رفت‌وآمد، حمل‌ونقل و کسب‌وکار مانده و شهروندان کمتر در فضای شهری نوعی از گردهمایی سبکبارانه و خلاق را تجربه می‌کنند. در چنین شرایطی فضای شهری خموده خواهد بود و دعوت‌کنندگی خود را از دست خواهد داد. به‌علاوه، حس پیوند و انسجام اجتماعی نیز به حداقل خواهد رسید. در نتیجه، جشنواره‌سازی فضای شهری و ایجاد امکان بهره‌گیری عموم از رویدادهای فرهنگی، هنری و تجربی می‌تواند یکی از راه‌های غلبه بر نابرابری‌ها و احساس طردشدگی روز افزون شهروندان در فضای شهری باشد، خصوصا گروه‌های اجتماعی که بدلیل جایگاه طبقاتی، جنسیتی، قومیتی یا نژادی حس عدم تعلق یا فقدان همبستگی را تجربه کرده‌اند.
به عقیده شما جشنواره‌ها می‌توانند بر فضای شهر تاثیر بگذارند؟ چگونه؟
جشنواره‌ها تأثیرات گوناگونی بر فضای شهر دارند، هم کوتاه مدت و هم بلند مدت. تأثیرات کوتاه مدتشان بوجود آوردن امکان تجربه‌های متفاوت در شهر است؛ تجربه‌هایی که از روال روزمره برای مدتی کوتاه فاصله می‌گیرد و امکان‌هایی را در شهر فعال می‌کند که می‌توانند سرمایه‌های اجتماعی تازه خلق کنند، گروه‌های مدنی و هنری تازه پا بگیرند و گروه‌های اجتماعی مختلف بتوانند فعالیت‌های مورد علاقه خود را در شهر در کنار یکدیگر به آزمون بگذارند. آثار بلند مدت جشنواره‌ها می‌تواند بر حس مشترک عمومی شهروندان نسبت به شهرشان باشد؛ یا تصویری که از آن شهر در اذهان ساخته می‌شود، می‌تواند زیرساخت‌هایی باشد که برای برگزاری یک جشنواره تدارک دیده می‌شود و در ادامه در اختیار ساکنان شهر باقی می‌ماند. جشنواره‌ها می‌توانند فرصت‌های شغلی ایجاد کنند یا فرهنگ‌ها و آیین‌های تازه خلق کنند. پدیده‌ای که می‌تواند همزمان جزوی از سرمایه نمادین، اجتماعی و اقتصادی یک شهر باشد.
خصلت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی یک شهر چه نقشی در کیفیت تماتیک و اجرایی جشنواره‌ها دارند؟
جشنواره‌ها رویدادهایی هستند متناسب با فضا، فرهنگ، بستر اجتماعی و امکان‌های متناظر با آنها. به عنوان مثال، گروه‌های اجتماعی، قومی، نژادی و خرده‌فرهنگی ساکن شهر هر یک می‌توانند مضمون یا خصلت یگانه خود را با دیگر ساکنان شهر به اشتراک بگذارند. تاریخچه و پیشینه شهر، ویژگی‌های جغرافیایی، اقلیمی و فرهنگی آن هر یک به نوبه خود تعیین کننده نوع رویدادهای مناسب با هر شهری است. به عنوان مثال، شهرهای شمالی یا جنوبی ایران، هریک به تناسب خصایل بومیشان جشنواره‌های فرهنگی-آیینی خاص خود را داشته‌اند. با این حال نباید به سنت‌های آیینی اکتفا کرد. جوانی، خرده‌فرهنگ‌ها، سبک‌زندگی‌ها و هنرهای جدید را نیز باید به رسمیت شناخت و عموم مردم را از آشنایی و معاشرت با آن بهره‌مند کرد. در چنین شرایطی رویدادهای شهری می‌توانند همزمان حس مشارکت عمومی، تعلق و شمول را در ساکنان شهروند بوجود بیاورند. احساسی که البته تنها از راه آزاد گذاشتن گروه‌های مختلف و برنامه‌ریزی از پایین به بالای رویدادها فراهم خواهد شد.
مفاهیم و عناصر بنیادین دخیل در جشنواره‌های بین‌المللی چیست و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با همین مفاهیم در جشنوراه‌های ملی دارد؟
جشنواره‌های بین‌المللی عموما در شهرهایی برگزار می‌شوند که شهرهای جهانی به شمار می‌آیند. سابقه طولانی در برگزاری رویداد دارند و گروه‌های حرفهای، نیمه‌حرفه‌‌ای و تازه‌کار را به شکلی کمابیش متوازن در برگزاری آن دخیل می‌کنند. به‌علاوه، عموما رویکرد چنین جشنواره‌هایی تبلیغ چندفرهنگ‌گرایی، جهانی‌شدن و در عین حال عرضه و بازتاب فرهنگ‌های محلی است. پیش شرط امکان برگزاری چنین جشنواره‌ایی خودمختاری، خودنظارت‌گری فرهنگ، و پناتسیل اقتصادی بالای آنها در تأمین هزینه‌ها و همینطور کسب درآمد است. جشنواره‌های ملی نیز عموما به قصد برندسازی شهرها یا کشورها و بهره‌گیری از اقتصاد فرهنگی و همینطور ایجاد حس انسجام و هویت ملی برگزار می‌شوند. اما اصیل‌ترین جشنواره‌ها جشن‌های مردمی، کارناوال‌ها و رویدادهایی هستند که نه بر گرد نهاد سرمایه که برخاسته از حافظه جمعی شهرها هستند یا به قصد تخیل جهانی آزادتر و برابرتر و بدست گروه‌های مردمی خلاق شکل و سازمان گرفته‌اند. تا آنجا که به ایران مربوط می‌شود، مهمتر از هر چیز، پیشگام شدن حکمرانی شهری در تأمین زیرساخت‌های جشنوارهای از یک سو است، و عقب نشستن عقب نشینی دولت و نهادهای حاکمیتی در بخش حیات مدنی شهری به نفع پویایی و خودگردانی اجتماعی. چرا که بدون آزادی عمل و امکان کار جمعی آزادانه، نه جشنواره ممکن خواهد بود و نه شادکامی.
کتاب «جشنواره‌ها و زندگی شهری؛ بازخوانی و نقد تجربه جشنواره‌های نورورزی» از سوی انتشارات همشهری در 124 صفحه و با قیمت 35000 تومان راهی بازار نشر شده است.
نظر شما