خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-حسن ذوالفقاری: سعدی مردمی­‌ترین و مردم‌­شناس‌­ترین شاعر ایرانی است که آثار ماندگارش گنجینه فرهنگ عامه عصر اوست. هیچ ایرانی‌ای را نمی‌­توان یافت که بیتی یا سخنی از سعدی را در ذهن و زبان نداشته باشد. ایرانیان او را معلم اخلاق خود می‌­شمارند. فارسی‌زبانان ابیات پندآمیز و طنزهای ملیح او را در کلام خود به کار می‌­برند.

سعدی مرشد و معلمی است که شعر را تا مرز ادراک مردم، قابل‌فهم و آموزشی می­‌کند. روانکاوی جامعه‌­شناس است که شناختی عمیق از مردم دارد؛ از این‌روست که گلستان (656 ق) اثر معروف منثور وی در هشت باب، از همان دوران نگارش، کتاب درسی به شمار می‌رفته و در مکتب­‌خانه‌­ها پس از آموزش قرآن تدریس می­‌شده است. در نظر عوام باسواد کسی بود که بتواند گلستان سعدی و دیوان حافظ را بی‌­غلط و روان بخواند. به همین دلیل گلستان همواره از مردمی‌ترين متون ادب فارسي بوده و هيچ كتابی به ‌اندازه آن ميان توده مردم جايگاه نداشته است؛ زيرا سعدی به آنچه در زندگی مردم اتفاق می‌افتاده توجه داشته و از آن الهام می‌‌گرفته است.

شعر سعدی چنان در عمق جان و زندگی مردم نفوذ داشت که صنعت‌کاران و هنرمندان آن را بر ظروف و اشیا کنده‌­کاری کرده و می­‌نگاشتند. حتی شاهنامه‌­خوانان و نقالان اشعار سعدی را در لابه‌لای نقل خود می­خوانده‌­اند.

شهرت سعدی نه در میان مردم ایران، بلکه در میان مردم جهان چنان است که برخی خود را دختر سعدی لقب داده‌­اند. «در سال 1345 ش دست تصادف ترجمه عربی گلستان سعدی را در نیویورک به دست یک دختر عرب می ­دهد و بدین­‌گونه پای او را به گلزار جان‌بخش ادب پارسی باز و او را با سخن‌آفرین جاویدنام خطه فارس آشنا می‌­کند؛ آشنایی‌ ای­ که تا مرز خویشاوند پیش می‌­رود و دخترک را تا آنجا به خالق گلستان نزدیک می‌­کند که خود را دختر سعدی می‎‌خواند».

زبان سعدی بي­ی‌تکلف، ساده و صميمی است. زبان طبيعی مردم است. با تمام ظرافت‌­ها و سادگی و شيرينی آن. این خصیصه، امتیاز اصلی کلام سعدی نسبت به دیگر گویندگان پارسی است. «هنر بزرگ سعدي اين است كه نثر فارسی را از چنگ تكلّف و تصنّع و آرایشگری‌های زننده و كلمات و تركيبات دور از ذهن و فضل‌فروشی نجات داده و بدان اعتدالی مطبوع و موزون بخشيده است.» ويژگی مهم نثر سعدی، سهل ممتنع بودن آن است. از یک ‌سو به زبان محاوره نزديك است، از سويي ديگر با اندكي تأمل اثر انگشت هنرمند وی را می‌توان در آن به‌عينه ديد.«سعدي هفتصد سال پيش به زبان امروزي ما سخن نگفته است، بلكه پس از هفتصد سال ما به زباني كه از سعدي آموخته‌ايم، سخن مي‌گوييم.»برای نمونه:
قناعت توانگر کند مرا                        خبرکن حریص جهانگرد را
(بوستان: 137)

دشنام مده به مادر من                   گر مادر خویش دوست داری
(کليات: 834)

مسکن خر اژرچه بی تمیز است                 چون بار همی برد عزیز است
(گلستان: 74)

مورچگان را چو بود اتفاق                             شیر ژیان را بدرانند پوست
(گلستان: 124)

یکی از جلوه­‌های توجه سعدی به فرهنگ و زبان عامه، کاربرد لغات محلی و آوردن برخی اشعار به گویش محلی است. این واژه‌ها اغلب از بین رفته یا امروز بدان صورت به کار نمی‌روند. جز لحن سخن و سادگی ذاتی و شيرينی و طراوت محتوا و مضامين و زبان گلستان، اصولاً سعدی برای نزديكی كلام خود به ذهن و زبان و فهم مردم از تمثيل و مثل بهره می‌جويد.

در گلستان 430 مثل و مثل‌گونه است كه از اين تعداد 235 عبارت در حكم مثل ساير است و تقريباً در تمامي داستان‌ها و كلمات قصار گلستان اين مثل‌ها را می‌بينيم كه بخشی از آن­ها جملات خود سعدی است و بخش ديگر درج مثل‌های رايج در كلام خود كرده است. اكثر جمله‌­های كوتاه و پايان حكايت‌ها و كل باب هشتم به دليل اختصار، روانی، سهولت لفظ و كلیت معنی و جنبه‌های استعاری كلام، آهنگ و سجع و تناسب و شمول معنايی امروز در حكم مثل درآمده‌اند. همچنين تمثيل‌هايی زيبا در گلستان می‌يابيم كه تفهيم مطالب را آسان، عينی و محسوس می‌كند. اين تمثيل‌ها كه در حكم اسلوب معادله است، جز آنکه بر گيرايی سخن سعدی می‌افزايد، آن را پذيرفتنی می‌كند و نوعی حكمت عامه به شمار می‌رود. سعدی بيش از همه خود را به مردم نزديك كرده است. دليل شهرت اشعار سعدي و مثل‌گونگی اشعار وی نيز همين دقيقه است. امامی، «دختر سعدی»، ص 852- 855