به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست «نقش جشنواره‌های علمی و فرهنگی در ارتقای سطح کیفی حوزه کتاب» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با حضور محمدعلی مهدوی‌راد، دبیر علمی جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و حسین میرزایی، رئیس دبیرخانه جشنواره بین‌المللی فارابی برگزار شد.
 
در ابتدای این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمدعلی مهدوی‌راد، دبیر برگزاری جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در رابطه با فلسفه وجودی این جوایز، ابعاد و جوانب آن گفت: در رابطه با این رویدادها به لحاظ نظری و تحلیل اجتماعی، فرهنگی و فکری نکاتی وجود دارد که لازم است به آن‌ها توجه شود. در خصوص جوایز کتاب سال در کشورهای اسلامی که روی آن‌ها مطالعه داشته‌ام باید بگویم در همه کشورهای اسلامی جایزه کتاب سال برگزار می‌شود. در این برگزاری‌ها، آسیب‌ها، مشکلات و کاستی‌هایی به چشم می‌خورد که لازم است به آن‌ها بپردازیم.
 
این استاد دانشگاه بیان کرد: اینکه کتاب سال و سایر جوایز با یکدیگر همپوشانی دارند و چگونه باید برگزار شوند، موضوعاتی است که باید در جای دیگر به آن‌ها پرداخته شود؛ اما گمان نمی‌کنم شخصی اهل علم و دانش باشد و در چرایی برگزاری این‌گونه جوایز شک کند. چراکه، توجه به فرهنگ نشان‌دهنده آن است که جامعه زنده است و برنامه‌ریزان فرهنگی جامعه به دانش اهمیت می‌دهند.
 
وی با اشاره به این که نخستین کارکرد این جایزه اطلاع‌رسانی است اظهار کرد: به این معنا که اگر بناست جامعه علمی از آنچه که تولید می‌شود مطلع شود، باید چنین جوایزی برگزار شود. محققان نمی‌توانند از همه آثاری که در حوزه تخصصی آن‌ها به وجود آمده، آگاه شوند. ضمن اینکه، همه آثار ارزش مطالعه و بررسی ندارند. از این رو، نخستین کار این جایزه ارزیابی و بررسی آثار و معرفی آن به عنوان منبعی قابل مطالعه است. بنابراین، جامعه علمی باید با هم تعامل داشته باشند که جایزه کتاب سال این امر را محقق می‌کند.
 
مهدوی‌راد افزود: نکته بعدی مقوله دیده‌شدن است. روشن است که محقق، مولف و پژوهشگری که کار علمی را آغاز کرده چندان جنبه مادی برایش اهمیت ندارد بلکه پشتوانه علمی و فرهنگی آن مهم است. بنابراین، اگر جایزه کتاب سال به جایگاهی برسد که به آثار برگزیده توسط هیات داوران این جایزه اهمیت داده شود، محقق و مولف با این جایزه دیده می‌شوند که قطعا برای آن‌ها ارزشمند است.
 
این استاد دانشگاه تهران توجه به مخاطب را از دیگر کارکردهای این جایزه دانست و تصریح کرد: در این جوایز مشخص می‌شود که برگزارکنندگان مخاطب را مد نظر قرار داده و سنجش کتاب‌ها را متناسب با نیاز آن‌ها انجام داده‌اند. به این معنا که مولفان برای کسب امتیاز لازم باید استانداردهایی را رعایت کنند که متناسب با نیاز مخاطبان در نظر گرفته شده است.
 
جایزه کتاب سال، رویدادی است که هیچ رویداد مشابهی به گرد پای آن نمی‌رسد
 
در ادامه این نشست حسین میرزایی رئیس دبیرخانه جشنواره بین المللی  فارابی با بیان اینکه که دولت و مجموعه دستگاه‌های فرهنگی و علمی کشور  تقدیر از آثار برگزیده در  قالب جشنواره‌های ملی و بین‌المللی را وظیفه خود می دانند گفت: موضوع اصلی استمراری است که در برگزاری جشنواره‌ها و جایزه‌ها وجود دارد که نشان‌دهنده جدیت و ضرورت این امر است. در رابطه با تعدد دانشگاه‌ها در کشور آماری می‌گوید حدود دو هزار و 700 دانشگاه وجود دارد که این آمار جعلی است. چراکه، حدود 120 دانشگاه در کشور وجود دارد، بقیه مراکز دانشگاه نیستند و عمده مراکز آموزش عالی هستند. درباره جشنواره‌های علمی هم ماجرا همین است. یعنی جشنواره ملی  و بین المللی که به صورت رسمی مصوب شده است جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، جشنواره های خوارزمی، فارابی، رازی و جایزه ادبی جلال‌آل‌احمد است.
 
وی تاکید کرد: بنابراین، کل آن چیزی که مصوبه هیات وزیران و شورای عالی انقلاب فرهنگی است به تعداد انگشتان دست است. ضمن اینکه جشنواره‌های فصلی و دوره‌ای هم قابل تقدیرند، اما نباید آنها را ملی و بین المللی تقلی کرد. هیچ رویداد مشابهی به گرد پای جایزه کتاب سال نمی‌رسد و سایر جشنواره ها نیز در تراز بین المللی و ملی از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند.
 
رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری افزود: این رویکردها در چند سال اخیر در دولت و مجموعه دست‌اندکاران این جوایز جای گرفته است. در حالی‌که فی‌نفسه هریک ماموریت خاص خودشان را دارند و تا کنون آیین‌نامه‌ها و خروجی‌های متفاوتی هم داشته‌اند. به عنوان مثال جشنواره فارابی به عنوان جشنواره‌ای که ریاست آن را وزیر علوم برعهده دارد به بررسی طرح های تحقیقاتی، کتاب پژوهشی، رساله دکتری و پایان نامه کارشناسی ارشد می پردازد؛ اما جایزه کتاب سال  فقط به کتاب پرداخته و به نمایندگی از فعالیت‌های وسیع و فاخری که در کشور انجام می‌شود از یک اثر تقدیر می‌کند. البته در مراحل نیمه نهایی آثار فاخر معرفی می‌شوند ولو اینکه برگزیده نشوند.
 
میرزایی عنوان کرد: قرار نیست این‌گونه رویدادها آنقدر کثرت پیدا کنند که از شمارش خارج شوند؛ البته این صحبت مربوط به بخش رسمی است وگرنه، در بخش مدنی تعدد این جوایز هیچ اشکالی ندارد و نباید نسبت به آن حساسیتی وجود داشته باشد. چون ادعای کثرت، این واهمه کاذب را به وجود می‌آورد که تعدد وجود دارد و باید همه رویدادها را یک کاسه کنیم؛ در حالی که اکنون هم گلایه‌هایی وجود دارد که چرا اثر فاخر فلان نویسنده برگزیده نشده است. در هرحال، جایزه کتاب سال جایزه جامع ملی و جوایز سه گانه دیگر هم در حوزه پژوهش و تحقیق در رشته‌های مختلف فعالیت می‌کنند؛ بنابراین وضع موجود با رعایت شرط برقراری تعامل و عدم همپوشانی وضع بهینه‌ای است.

عکس‌العمل درباره جریان‌ها در جوامع اسلامی وجود ندارد
 
مهدوی‌راد در ادامه با بیان اینکه دانش هیچ‌گاه به بلوغ نمی‌رسد در رابطه با مشکلات مربوط به این حوزه گفت: اشکال عامی که در جامعه ما وجود دارد و در تصمیم‌گیری‌های کلان هم به چشم می‌خورد بی‌توجه به آمار است. اگر شرایطی باشد که نمونه‌ها و اعداد و ارقام را بررسی و باهم مقایسه کنیم قطعا نتایج حیرت‌آور خواهد بود.
 
وی افزود: عکس‌العمل درباره جریان‌ها در جوامع اسلامی وجود ندارد. یعنی پیرامون کتاب‌هایی که منتشر می‌شود، نقد و بررسی نشده و مقاله‌ای تدوین نمی شود. با همه این چالش‌ها، در جایزه کتاب سال به وضوح این اثرگذاری قابل مشاهده است؛ البته همان‌طور که اشاره کردم آماری در این راستا وجود ندارد. اما همین که شخصیت بزرگی تماس می‌گیرد و از آثار برگزیده و نحوه داوری‌ها گلایه و سوال می‌کند، نشان‌دهنده آن است که رویداد مورد توجه قرار گرفته است. البته در این دوره در نظر داریم آماری ارائه دهیم از اینکه در 6 سال گذشته چه کرده‌ایم.
 
دبیر علمی جایزه کتاب سال عنوان کرد: معضل دیگر این است که بعد از اتمام این رویداد جریان را رها می‌کنیم و تشکیلات دائمی و مستمری در اختیار نداریم. رسانه ملی و صداوسیما هم توجهی به آثار برگزیده و نقد و بررسی آن‌ها ندارند. در صورتی که اگر نقد علمی درباره این جشنواره‌ها صورت گیرد قطعا اثر کیفی آن ارتقا پیدا می‌کند، البته معتقدم با همین شرایط موجود هم این رویداد بی تاثیر نیست.

کارکرد اصلی جشنواره ها رصد و دیده بانی آثار است
 
در ادامه، رئیس دبیرخانه جشنواره بین‌المللی فارابی با بیان اینکه وقتی این جوایز اعتبار و شان خود را به لحاظ مادی و معنوی داشته باشند، قطعا اثرگذارند، اظهار کرد: ارتقای کیفی یعنی مولف می‌داند باید اثر با کیفیت خلق کند تا اجازه حضور در رویدادهای این چنینی را پیدا کند. اما واقعیت این است که مسئولیت و رسالت این جشنواره‌ها، کیفی‌سازی آثار نیست، بلکه این موضوع بخشی از کارکردهای پنهان آن است. کارکرد اصلی چنین رویدادهایی رصد آثار است، به این معنا که در سیستم علمی و فرهنگی کشور وظیفه دیده‌بانی را برعهده داریم.
 
حسین میرزایی، با بیان اینکه گاهی در برخی حوزه‌ها آثاری که قابل برگزیده‌شدن باشند وجود ندارد زنگ خطری است که نباید نادیده گرفته شود، گفت: انتظار از این‌گونه جشنواره‌ها ارتقاء کیفیت آثار علمی نیست، بلکه باید فرآیندی تدارک دید که آثار برگزیده رها نشوند و بین مولف و دستگاه‌های مرتبط با موضوع اثر ارتباط برقرار شود. وقتی ما اثر را معرفی می‌کنیم باید دیگرانی آن را ادامه دهند، هنگامی که این ماجر استمرار نمی‌یابد مشکلاتی به وجود می‌آید. خلاصه کلام اینکه، این کشور مهد تمدن و فرهنگ بوده و همه با هم باید در هر شرایطی که هستیم برای اعتلای آن تلاش کنیم. در این میان هر دستگاهی که به این موضوع توجه کند احترام به علم و عالم را ملی کرده است.
 
نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول بهمن آغاز و تا هشتم بهمن‌ماه در نشانی tehranbookfair.ir تمدید شد.