به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در زنجان، کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» نوشته سیدمرتضی حسینی، محقق زنجانی، به‌تازگی منتشر شده است. این کتاب که مطالعه پژوهشی دوره سلجوقی تا عصر مشروطه را دربرمی‌گیرد، بر اساس «نظریه شهر» از «ماکس وبر» نوشته شده است. کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» که هسته‌ اصلی آن در قالب پایان‌نامه نوشته شده بود، به‌صورت مفصل و جامع به ساختار اجتماعی شهر تبریز بر اساس نظریه شهر ماکس وبر و مبنی بر مطالعه 5 ویژگی شهری نوشته شده است.

این کتاب در 6 فصل تدوین شده و در آن ۵ فاکتور یا مولفه‌ در زمینه ساختار اجتماعی شهر بررسی شده است. عناوین فصل‌های آن شامل؛ مبانی نظری، ساختار شکلی شهر تبریز، نظام اداری- سیاسی شهر، ساختار و سیستم حقوقی و قضایی شهر تبریز، مناسبات اجتماعی حاکم بر روابط محله‌ای در تبریز و شرایط اقتصادی و تجاری شهر تبریز است. این پنج مولفه با توجه به اینکه چارچوب نظری کتاب نظریه‌ی شهر ماکس وبر است، در این کتاب بررسی می‌شوند زیرا از نظر وبر، برای اینکه یک سکونتگاه شهر محسوب شود، داشتن این پنج مؤلفه لازم و ضروری است. وی در این کتاب، این موضوع را بررسی کرده که آیا در این دوره و مقطع تاریخی، این مولفه‌ها و ویژگی‌ها در تبریز وجود داشته است؟ طرح پیش‎فروش این کتاب به قیمت 50 هزار تومان آغاز شده و تا روز 25 تیرماه ادامه خواهد داشت.

سیدمرتضی حسینی، نویسنده کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» درباره این کتاب خود به خبرنگار ایبنا گفت: کتب تاریخی ما معمولاً مختص و محدود به تواریخ روایی حکومت‌ها هستند و چکیده پراغراقی هستند از تحرکات نظامی - سیاسی؛ اما از نظر ما تاریخ بیش و پیش از هر چیز، سرگذشت مردمانی است که سازندگان اصلی تاریخ و حاملان اصلی بار پر زحمت تمدن‌اند.

وی با اشاره به اینکه تبریز به لحاظ اهمیت تاریخی و مرکزیت فرهنگی، مدنی، اقتصادی و سیاسی در منطقه، شهر مهمی محسوب می‌شود، گفت: تبریز شهری است که درباره‌‌ تاریخ آن بسیار چیزها نوشته‌اند اما اکثر این نوشته‌ها محدود به سرگذشت فاتحان و حداکثر طبقه‌ای محدود است؛ اما در این کتاب، خودِ خودِ تبریز را کاویده‌ایم. درواقع تبریزی جست‌وجو شده است که مردمان آن با رنج و زحمت و شور و شوق آن را ساخته، فراهم آورده و به مهم‌ترین مرکز مدنیّت منطقه تبدیل کرده‌اند.

حسینی تصریح کرد: در این کتاب برج و باروی تبریز، بازار تبریز چه از نظر فضای کالبدی و چه از نظر اهمیت و نقش اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با شرح و بسط کامل مورد بررسی قرار گرفته است. چینش و ساختار فیزیکی محلات و مناسبات اجتماعی بین آنها با یکدیگر و نیز بین آنها و حکومت نیز از دیگر موضوعاتی است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. سیستم و ساختار حقوقی و قضایی شهر و سازمان اداری- سیاسی آن و نخبگان اداره‌‌کننده‌ شهر نیز از دیگر موضوعاتی است که در کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه کار تحقیق، تألیف و تحریر کتاب پایان یافته و هم اکنون به مرحله انتشار رسیده و در دست چاپ است، تصریح کرد: از همین رو طرح پیش‎فروش کتاب، چندی است که آغاز شده است و تا 25 تیرماه ادامه خواهد داشت؛ در این مدت هم که برای پیش‌فروش این کتاب فراخوان داده شده، بیش از 100 مورد تقاضا برای خرید آن دریافت شده است. اگرچه از نظر بعضی از فعالان حوزه کتاب، این تعداد تقاضا آمار خوبی برای پیش‌فروش یک کتاب محسوب می‌شود؛ اما از نظر من این آمار گویای واقعیت تلخ کسادی اوضاع مطالعه در جامعه‌ی ماست.
وی با اشاره به اینکه قیمت روی جلد کتاب 70 هزار تومان است و با این حال در قالب پیش‌فروش، کتاب به قیمت 50 هزار تومان عرضه شده است، به علت پیش‌فروش کردن این کتاب پرداخت و گفت: با توجه به اینکه در این اوضاع اقتصادی نامناسب، انتشاراتی‌ها برای چاپ کتاب سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، از همین رو نویسنده باید خود اقدام به چاپ کتاب کند، در همین راستا طرح پیش‌فروش را برای این کتاب انتخاب کرده‌ایم.

نویسنده‌ی کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» درباره کتب تاریخی نوشته شده در سنوات گذشته درباره تبریز هم گفت: تاریخ‌نگاری‌هایی که تاکنون درباره تبریز چاپ شده، همه تاریخ‌نگاری‌های سنتی و یا تفننی هستند و تنها یک کتاب متفاوت با عنوان «تاریخ تبریز در قرون میانه» به زبان ترکی توسط سیدآقا عون‌اللهی در باکو نوشته شده که توسط پرویز زارع شاهمرسی به فارسی ترجمه شده است.

حسینی با اشاره به اینکه در حال حاضر یکی از مشکلات محققان و مؤلفان مستقل، همین مسائل مالی است، تصریح کرد: متاسفانه با وجود اینکه ماه‌ها و گاهاً سال‌ها برای تحقیق و تألیف یک کتاب وقت صرف می‌شود؛ اما رغبت چندانی برای خرید و مطالعه آن وجود ندارد.

این نویسنده زنجانی ادامه داد: کسی که تحقیق کرده و کتاب تألیف می‌کند، در واقع یک محصول تولید می‌کند، محصولی که یک محقق شاید 3-2 سال و حتی بیشتر برای آن وقت صرف کرده و زحمت کشیده است؛ اما جامعه رغبت چندانی برای پرداخت هزینه برای چنین کتبی که در واقع تنها پول کاغذ و چاپ آن است، ندارد.

حسینی افزود: با این شرایط یک محقق مستقل نمی‌تواند از محل تحقیق و پژوهش و تالیف کتاب درآمدی برای خود متصور باشد، مگر اینگه در مؤسسات خاصی مشغول به کار باشد که آن هم اشکالات خود را دارد و مهم‌ترین اشکال آن، نقض آزادی عمل و استقلال اندیشه محقق است. درواقع در ایران نمی‌توان به پژوهشگری آزاد به عنوان یک شغل نگاه کرد.

این پژوهشگر زنجانی با اشاره اینکه مشکلات مربوط به چاپ و نشر و فروش کتاب در شهرستان‎ها، بیشتر از تهران مشهود است، اضافه کرد: شاید در تهران به‌علت وجود یک‌سری شبکه‌ها‌ی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حامی تحقیق و پژوهش و کتاب، این موضوع به اندازه سایر شهرها حاد نباشد؛ اما محققین غیرتهرانی به‌ویژه به‌سبب اندیشه‌ها و زمینه‌های کاریِ انتقادی نسبت به تفکر و مکتب اندیشگی مرکز، به‌صورت مستمر با این مشکلات درگیرند.

نویسنده‌ی کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز» با اظهار تأسف از رکود فرهنگ مطالعه و کتابخوانی در کشور و عدم استقبال از خرید و مطالعه کتاب، یکی از مهمترین دلایل این پدیده را گسترش و توسعه بی حدوحصر فضای مجازی و سطحی شدن دانش و تفکر دانست که به فرهنگ تعمق، تفکر و کتابخوانی ضربه زده؛ و در ادامه با ببان اینکه وضعیت کتاب و کتابخوانی در جامعه ما نگران‌کننده است، در عین حال تاکید کرد: البته این موضوع باعث نخواهد شد که ما به عنوان محقق و منتقد، دست از کار بکشیم.

وی اضافه کرد: البته به نظر من در ایران شرایط اینچنین است، به عنوان مثال؛ طی چند ماه اخیر در ترکیه بر اثر شیوع ویروس کرونا و خانه‌نشین شدن اکثر مردم، به‌قدری استقبال از خرید و مطالعه کتاب بالا بوده که شرکت‌های توزیع کتاب که کتب درخواستی مردم را دمِ درِ منازل تحویل می‌دهند، به اصطلاح «کم آورده» و ایمیل‌های انبوهی به مشتریان خود فرستاده‌اند مبنی بر اینکه؛ با عرض پوزش به سبب حجم بالای درخواست‌ها، کتاب شما با تأخیر به دستتان خواهد رسید، اما متاسفانه در جامعه ما وضعیت کتاب و کتابخوانی ناامیدکننده است.