عصر روز گذشته 7بهمن، نشست میراث فرانکلین در نشر و ویرایش به همت انجمن صنفی ویراستاران با حضور گلی امامی، منوچهر انور، اصغر مهرپرور و هومن عباسپور در کانون زبان پارسی از بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار برگزار شد. در ابتدای این نشست از زحمات «فریبرز مجیدی» رئیس اسبق هیئت مدیره انجمن ویراستاران تقدیر به عمل آمد و لوح یادبودی به ایشان اهدا شد. در ادامه مهناز مقدسی – دبیر انجمن صنفی ویراستاران – به شرح برنامه‌ها پرداخت و در ادامه بهنام رمضانی‌نژاد ادامه اجرا را در جایگاه دبیر، به دست گرفت.
برنامه با پخش کلیپ‌هایی از مجموعه سال‌ها تلاش «محمود افشار» در زمینه فرهنگ و ادب، همچنین جلسه‌ای که طی آن از منوچهر انور، فتح‌الله مجتبایی، سیروس پرهام - پیشگامان عرصه ویراستاری و بانیان انتشارات فرانکلین – تقدیر به عمل آمده بود ادامه یافت. نخستین سخنران جلسه «گلی امامی» بود که به شرح تاریخچه مختصری از روند انتشارات فرانکلین پرداخت.
امامی گفت: انتشارات فرانکلین(ایالات متحده) در سال 1952 آغاز به کار کرد و بنا به اظهار اولیه «کریم امامی»، به طور غیررسمی از سال 1329 در تهران هم کار خود را شروع کرد. انتشارات فرانکلین در امریکای دوران کارتر بنا نهاده شد. از ابتدا موسسه‌ای غیرانتفاعی بود و بودجه اولیه خود را از انجمن کتابخانه‌های امریکا تامین می‌کرد و در ادامه، 65% بودجه آن از خود کشورهای در حال توسعه به دست می‌آمد. هدف اولیه فرانکلین، ترجمه کتاب‌های امریکایی به زبان جوامع مقصد بود اما شعبه آن در تهران، ظرف مدت کوتاهی به استقلال رسید.
امامی ادامه داد: به دنبال راه افتادن فرانکلین، بزرگترین چاپخانه خاورمیانه در تهران ایجاد شد. موسسه فرانکلین مستقلا کتاب را چاپ نمی‌کرد بلکه بعد از آماده‌سازی، آن را در اختیار ناشران می‌گذاشت و حقوق خود را دریافت می‌کرد. با تاسیس شرکت سهامی افست توسط «همایون صنعتی‌زاده» - موسس فرانکلین تهران - ابتدا کاغذ مورد نیاز برای تولید کتاب از فنلاند وارد می‌شد اما در ادامه، از طریق تفاله نیشکر، موفق به تولید کاغذ در داخل کشور شدند.
از دستاوردهای فرانکلین تا رسیدن به پایان
وی افزود: از جمله آثار مطرح منتشر شده توسط فرانکلین تهران می‌توان به «شاهنامه بایسنقری» و «تخت جمشید» اشاره کرد. دایرةالمعارف مصاحب هم به‌عنوان اولین نمونه ایرانی در این زمینه توسط همین انتشارات به چاپ رسید. همچنین مجموعه اسناد تاریخی دوران قاجار هم در این دوره به انتشار رسید. همایون صنعتی‌زاده، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی را از دل فرانکلین با هدف تولید کتاب ارزان‌قیمت و ترویج کتابخوانی ایجاد کرد. از این طریق، همه می‌توانستند کتاب گران‌قیمت آن دوران که مثلا 10 تومان بود را به قیمت 15 ریال تهیه کنند.
امامی گفت: بعد از راه‌اندازی شرکت سهامی افست، در گام نخست، کتاب‌های درسی افغانستان را هم در ایران به چاپ رساندند و در ادامه، چاپخانه کابل را هم تجهیز و بازسازی کردند. همچنین کتاب‌های درسی، دانشگاهی، مجموعه ادبیات امروز، کتاب‌های کودک و نوجوان هم به صورت یکپارچه از همین طریق به انتشار می‌رسید. از دیگر فعالیت‌ها هم می‌توان به انتشار 8 شماره از نشریه «کتاب امروز» هم اشاره کرد که به جرئت می‌گویم الگویی برای تمام نشریات ادبی پس از خود بود.
فرانکلین اصلی در حدود 1970 و در پی انجام رسالتی که به خاطر آن بنا نهاده شده بود، به کار خود پایان داد. فرانکلین تهران هم در نیمه دهه پنجاه شمسی فعالیت خود را خاتمه داد. به دنبال پایان کار فرانکلین در تهران، ویراستاران آن به دانشگاه آزاد (سابق) منتقل شدند و در این مقطع بود که کریم امامی با این مجموعه قطع همکاری کرد.
در ادامه دبیر جلسه به طرح چند نقل قول پرداخت. از جمله اشاره به مقاله‌ای از «هرمز همایون‌پور» در وجه کارآفرینی صنعتی‌زاده. از قول «عبدالحسین آذرنگ» نقل کرد که ایران در بین شعبه‌های فرانکلین به واسطه نبوغ صنعتی‌زاده یک استثنا بود. و از زبان «کریم امامی» گفت غایت ما در فرانکلین این بود که هفت خوان انتشار کتاب در داخل ایران انجام شود.
در ادامه، «هومن عباسپور» - نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران – تریبون را به دست گرفت.
از دوران اوج با «صنعتی‌زاده» تا افول با «مهاجر»
عباسپور با تکمیل صحبت‌های گلی امامی درباره کارنامه فرانکلین تهران، به طور تیتروار به این مساله پرداخت:
- چاپ 800 عنوان کتاب در طول فعالیت فرانکلین
مشمولیت حق مولف کتاب‌ها در دوران فرانکلین(60 سال پیش)
«انسان در تکاپوی تمدن»، «سیر تمدن»، «داستان بشر» به‌عنوان آثار برجسته در فرانکلین
تاسیس دفتر دایرةالمعارف مصاحب
تدوین و انتشار اولین دانشنامه کودکان و نوجوانا
تاسیس شرکت سهامی افست – 1336
تاسیس شرکت کاغذ پارس – 1346
تاسیس سازمان کتاب‌های درسی (که در پی آن، کسانی مثل پرویز و زهرا خانلری، فتح‌الله مجتایی و... برای آموختن نحوه نگارش کتب درسی به غرب رفتند)
تاسیس شرکت سهامی کتاب‌های جیبی
تاسیس و انتشار مجله‌های پیک
تالیف و انتشار کتاب‌های مولف
تجهیز کتابخانه‌های مدارس دولتی
تالیف و تدوین کتاب برای سپاه دانش
کمک به تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
و...
پایان کار در سال 1355 با مدیریت علی‌اصغر مهاجر
بعد از صحبت‌های عباسپور، رمضانی‌نژاد به قیاس دوران مدیریت صنعتی‌زاده و مهاجر از نظر عبدالحسین آذرنگ پرداخت. آذرنگ، صنعتی‌زاده را شخصیتی بلندپرواز، دورپرواز و تحول‌خواه خواند و در مقابل، مهاجر شخصیتی ضعیف، موذی و منفعت‌طلب داشت که نهایت توانایی او در حفظ شرایط موجود بود.
در ادامه کلیپی از گفت‌وگو با «احمد سمیعی گیلانی» پخش شد که او در دو بخش ابتدا در قیاس مدیریت نجف دریابندری و کریم امامی در دایره ویرایش فرانکلین گفت: دریابندری شخصیتی نداشت که بتواند خود را محدود به برنامه کند. وی همچنین از زحمات «هرمز وحید» برای تدوین گرافیکی «هرمز وحید» در انتشار «کیمیای سعادت» تقدیر کرد. همچنین صحبت‌هایی از «گیلیارد عرفان» در همین رابطه پخش شد.
«اصغر مهرپرور» هم پیرامون دوران 8، 9 ساله که کریم امامی مدیریت بخش ویراستاری فرانکلین را به عهده داشت گفت: این بهترین دوران چاپ کتاب بود. زمانی که سفینه آپولو11 امریکا به فضا رفت، همزمان با گزارش‌هایی که به امریکا مخابره می‌کرد، توانستیم آپولو11 را به فارسی هم منتشر کنیم.
منوچهر انور هم به‌عنوان نخستین سرویراستار ایرانی گفت: صنعتی‌زاده به مدرک اشخاص کاری نداشت و توانایی و تولیدات را ملاک بهره‌گیری از نیروها قرار می‌داد. نبوغ صنعتی‌زاده هنوز ناشناخته مانده است و باید بیشتر به آن پرداخت.
«علی صلح‌جو» که به این جلسه نرسیده بود با ارسال پیامی اظهار کرد: صنعت نشر ایران به قبل و بعد از صنعتی‌زاده تقسیم می‌شود. مدیریت سنتی در دوران او به شیوه مدرن ارتقا یافت. صنعتی‌زاده ترکیبی از پرنسیپ غربی و سلوک شرقی بود.
در پایان این نشست هم گلی امامی در مورد تفاوت فرانکلین با ناشران روزگارش گفت: هرچند فرانکلین تا پیش از سهامی کتاب‌های جیبی، اساسا ناشر نبود و خوراک ناشران دیگر را تامین می‌کرد اما حق مولف و مترجم بیشتری نسبت به سایر ناشران داشت و آن را هم پرداخت می‌کرد. همچنین، مدیریت فرانکلین، الگوی مدیریت مدرن بود.
نظر شما