خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- سیدمحمد طباطبایی^*: آرامش در حوزه کاغذ؛ این عنوانی است که در روزهای اخیر بسیار شنیده می‌شود؛ چه در مصاحبه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه دولت وقتی از او درباره کاغذ سوال می‎‌شود، چه در گزارش رسانه‌ها از بازار کاغذ، چه در گفت‌وگو با کارشناسان حوزه نشر. این یادداشت بر آن است تا با ذکر نکاتی درباره کاغذ (با تاکید بر کاغذ نشر) آرامش در بازار این کالا را مرور کند.

1. بحران کاغذ از اواسط سال 1397 آغاز شد؛ حدود یک سال قبل. گروهی بر این باورند که این گذشت زمان است که آرامش را به بازار کاغذ برگردانده اما اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، آن زمان قیمت کاغذ چنان با سرعت افزایش پیدا کرده بود که کمتر کسی گمان می‌کرد یک سال بعد قیمت کاغذ به نصف کاهش پیدا کند. بر این اساس نمی‌توان آرامش ایجاد شده را نتیجه گذشت زمان ارزیابی کرد؛ چرااینکه اگر اینطور بود، کاغذ باید حالا در بهترین حالت در همان قیمت افزایش یافته در سال گذشته ثابت می‌ماند؛ نه اینکه با کاهش 50درصدی همراه باشد.

2. از ابتدای ایجاد بحران در بازار کاغذ کارگروهی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور نمایندگان صنوف و ارگان‌های دولتی و نظارتی مرتبط  تشکیل شد. بسیاری از منتقدان تشکیل این کارگروه را ورود دولت به موضوع کاغذ می‌دانستند و آن را اشتباه ارزیابی می‌کردند حال آن که این کارگروه نه یک کارگروه دولتی یا حاکمیتی که یک کارگروه تخصصی بود. حضور نمایندگان صنوف کاغذ، نمایندگان تشکل‌های حوزه چاپ، نمایندگان صنوف نشر، نمایندگان نهادهای نظارتی، نمایندگان وزارت صمت در کنار نمایندگان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موجب شده بود تا اطلاعات تخصصی درباره کاغذ همه یکجا در این کارگروه تجمیع شود. ایراد کار شاید آنجا بود که این کارگروه موظف شده بود برای تمامی کاغذ مورد نیاز کشور، از کاغذ جعبه شیرینی و کاغذ پاکت سیگار تا کاغذ نشر و مطبوعات تصمیم گیری کند و شاید حضور نمایندگان صنف کاغذ و نمایندگان وزارت صمت در کارگروه هم با همین نگاه بود. حال‌آنکه برای هر کدام از این کاغذها باید نسخه‌ای جدا نوشته می‌شد و راه حل مساله همه آن‌ها یکی نبود. با این همه اما اطلاعات به‌دست آمده در این کارگروه چراغ راهی شد برای تصمیم گیری و تدبیر درباره کاغذ نشر و مطبوعات.

3. نمایشگاه کتاب تهران در اردیبهشت ماه فرصتی بود تا موضوع کاغذ نشر به عنوان یک مساله مطرح شود. درست در زمانی که اعلام شد ارز دولتی که به عنوان یارانه برای واردات کاغذ درنظر گرفته شده بود، حذف خواهد شد، نمایندگان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نمایندگان صنف نشر با هماهنگی هم پیشنهاد مستثنی شدن کاغذ حوزه فرهنگ (نشر و مطبوعات) و اختصاص یارانه به این نوع از کاغذ را مطرح و پیگیری کردند. حضور مسئولان تصمیم‌گیر دولتی فرصتی بود تا این پیشنهاد به طور جدی مطرح شود. حضور رهبر انقلاب در نمایشگاه و تاکید ایشان بر حل مساله کاغذ مورد نیاز نشر، گام محکم و موثری دراین‌باره بود. جلسات در دولت با حضور نمایندگان صنوف مرتبط تشکیل و در نهایت ارز یارانه‌ای به کاغذ نشر و مطبوعات اختصاص یافت.

4. بلافاصله بعد از نمایشگاه کتاب تهران کارگروه تخصصی نشر در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت و در همان ابتدای کار، کمیته تخصیص و توزیع کاغذ نشر با محوریت صنف تشکیل شد. در واقع کار تخصیص کاغذ به ناشران و توزیع آن و نیز نظارت بر مصرف کاغذ توزیع شده برای چاپ کتاب به نمایندگان صنف واگذار و معاونت امور فرهنگی هم موظف به نظارت بر کار این کمیته شد. بر اساس رویه تعیین شده کاغذ مورد نیاز حوزه نشر توسط واردکنندگان مورد تائید و تحت نظارت معاونت فرهنگی وارد می‌شود. درخواست‌های ناشران به کمیته تخصیص می‌رود و در کمیته با توجه به سابقه ناشر(تعداد کتاب‌های منتشر شده توسط ناشر پیش از تخصیص کاغذ دولتی، میزان کاغذ دریافت شده توسط ناشر در نوبت‌های قبلی، کتاب‌های منتشر شده توسط ناشر با کاغذ دولتی و ...) درخواست او بررسی و درباره میزان کاغذ تخصیصی تصمیم‌گیری می‌شود. این رویه در مدت کوتاهی موجب شد تا هیچ ناشری برای چاپ کتاب نیاز به خرید کاغذ از بازار آزاد نداشته باشد، چه اینکه پیش از این هم چنین نیازی وجود نداشت اما تشکیل کارگروه تخصصی کاغذ نشر و کمیته تخصیص و توزیع با همکاری معاونت امور فرهنگی و صنوف حوزه نشر و کتاب سازوکار انجام کار و نظارت بر مصرف کاغذ نشر را سامان داد.

5. در گزارش‌‌های متعدد منتشر شده درباره آرامش در بازار کاغذ نشر توسط رسانه‌های منتقد دولت سعی بر آن بوده تا تاکید شود نقش مدیریت دولت در آرامش موجود بسیار کمرنگ و ناچیز است و بعضی حتی عدم دخالت دولت در حال حاضر را موجب آرامش بازار عنوان می‌کنند؛ حال‌آنکه هنوز دولت (با همکاری صنف) بر واردات، توزیع و مصرف کاغذ نشر نظارت دارد و استمرار این همکاری دلیل اصلی آرامش بازار کاغذ نشر است. هنوز کاغذ نشر با ارز دولتی 4200 تومانی وارد و توزیع می‌شود و هنوز...

اینکه به نوع مدیریت کاغذ نشر نقد داشته باشیم امری بدیهی و حتی لازم است اما اینکه در فاصله چند روز چند رسانه منتقد دولت در گزارش‌های خود بر این محور حرکت کنند که تدبیر دولت نقشی در آرامش بازار کاغذ نداشته، جدای از آنکه دور از انصاف است، از استراتژی رسانه‌ای هماهنگ در این موضوع خبر می‌دهد. انصاف این است که دستور و تاکید رهبر انقلاب درباره کاغذ نشر، توجه و اهتمام دولت به تامین کاغذ حوزه فرهنگ با ارز دولتی، پیگیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری صنف نشر و نظارت بر توزیع و مصرف کاغذ را به عنوان دلایل اصلی آرامش بازار کاغذ نشر از یاد نبریم. دقیق‌تر اگر نگاه کنیم شاید منصف باشیم و بیراهه نرویم.

* سیدمحمد طباطبایی؛ مدیر روابط عمومی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.