به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، زمانی که یک کتاب از صحافی خارج می‌شود، یکی از مهمترین دغدغه‌های هر ناشر ایجاد شرایط مناسب برای حفظ و نگهداری کتاب به عنوان سرمایه اصلی او تا زمان تحویل به دست موزع و کتابفروش است. در این مسیر برخی ناشران قبل یا حین آماده‌سازی کتاب‌ها، مشتریان خود را شناسایی کرده و با انتشار در تیراژ مناسب و بازاریابی مطلوب و دقیق کتاب‌ها را می‌فروشند اما برخی دیگر پس از چاپ آثار، به‌دنبال بازاریابی کتاب‌هایشان می‌روند.
 
دسته دوم ناشران، برای اینکه کتابشان از گزند باران و آفتاب و دیگر آسیب‌های احتمالی در امان بماند، آن‌ها را در انبار نگهداری می‌کنند؛ انبارهایی که اغلب در ساختمان‌های مسکونی یا زیرزمین مغازه‌ها قرار دارد و چندان استاندارد نیستند، در‌حالی‌که انبارداری در دنیا به شیوه‌های نوینی انجام می‌شود که در ایران کمتر نمونه آن را داریم.
 
البته شاید به نظر برسد در دوره کنونی که بخش عمده ناشران به چاپ کتاب دیجیتالی با تیراژهای ۲۰۰ تا ۵۰۰ نسخه‌ای روی آورده‌اند، انبارداری در معنا و مفهوم گسترده یا حداقلی برای ناشران، دیگر معنای خود را از دست داده باشد اما انبارداری همچنان به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره نشر برای ناشران، موزعان و کتابفروشان جایگاه خود را دارد.
 
امکان استفاده از استانداردهای جهانی در نشر ایران وجود ندارد
مهدی عمرانلو، مدیر انتشارات آوند دانش معتقد است؛ از آنجایی که انبارداری یک موضوع هزینه‌بر برای ناشران است، به‌نوعی باید به فروش متصل باشد. او می‌گوید: همه ناشران بزرگ دنیا پس از مرحله چاپ و نشر کتاب، دو رویه برای فروش کتاب‌هایشان دارند؛ نخست اینکه خودشان عملیات توزیع را انجام می‌‌دهند و سری دوم نیز با توزیع‌کنندگان کار می‌کند.
 
وی می‌افزاید: در این میان به‌عنوان مثال انتشارات وایلی علاوه بر توزیع کتاب‌های انتشارات خود، کتاب‌های ۲۰ ناشر دیگر را هم توزیع می‌کند و در شیوه کار آن‌ها، کتاب‌ها از چاپخانه مستقیما به انبار پخش منتقل می‌شود و شرکت پخش عملیات فروش را انجام می‌دهد.
 
عمرانلو با اشاره به شیوه‌های مختلف این روش کاری توضیح می‌دهد: در برخی مواقع ناشر با شرکت پخش توافق می‌کند تا بر اساس یک قرارداد، شرکت پخش عملیات حسابرسی، بسته‌بندی، توزیع و حتی مرجوعی را انجام دهد زیرا وقتی کتاب از انبار خارج می‌شود، موجودی گرفتن از آن و حساب و کتاب آن اهمیت ویژه‌ای دارد.
 
وی با بیان اینکه مجموعه وایلی در مقابل ناشرانی مثل هاروارد و شیکاگو و سایر ناشران که کار انبارداری آن‌ها را انجام می‌دهد، پول فروش کتاب‌ها را هم خودش دریافت می‌کند، ادامه می‌دهد: حسابی که به خریدار برای پرداخت معرفی می‌شود، حساب توزیع‌کننده است و این کار فقط به انتقال کتاب به انبار اختصاص ندارد؛ بلکه پکیجی در این زمینه تعریف شده که برای ناشر جذاب باشد و از سوی دیگر بتواند بخشی از هزینه‌های او را کاهش دهد.
 
عمرانلو درباره چگونگی انجام این کار که منجر به کاهش هزینه‌ها می‌شود، می‌گوید: یعنی وقتی ناشر چنین قراردادی می‌بندند، هزینه‌هایی مثل حسابداری فروش، انبارداری و ارسال را از کار خود حذف می‌کند.
 
این شیوه انبارداری و فروش با توجه به گردش مالی بسیار خوب ناشران در عرصه بین‌الملل قابل قبول است؛ اما با توجه به بضاعت اندک صنعت نشر ایران و بحران‌های اقتصادی کنونی آیا این شیوه‌ها می‌تواند اجرایی شود؟ عمرانلو در پاسخ به این سوال می‌گوید: مساله اصلی ما در صنعت نشر ایران بحث روش نیست؛ زیرا قیمت‌گذاری کتاب‌های ما هنوز به‌گونه‌ای نیست که پوشش هزینه‌های صددرصدی ناشران را بدهد؛ بلکه یک فرمول عرفی است که مطابق با آن قیمت تولید در سه ضرب و قیمت پشت جلد تعیین می‌شود.
 
وی ادامه می‌دهد: ما در کشور صنعت نشر نداریم و ساختار حرفه‌ای در حوزه نشر وجود ندارد؛ یعنی یک ناشر قاعدتا باید برای مشتری خود اعتبار و تخفیف و مدت بازپرداخت تعریف کند اما بزرگترین مشکل نشر ما مدت زمان طولانی برگشت پول است که با توجه به افزایش هزینه‌ها، معمولا ناشر زمانی پول خود را دریافت می‌کند که قیمت کتاب تولیدی او ۳۰ درصد گران‌تر شده است و اغلب ناشران ما هزینه دیرکرد دریافت پول را در محاسبات خود لحاظ نمی‌کنند.
 
مدیر انتشارات آوند دانش با بیان اینکه اگر قرار باشد چنین هزینه‌هایی در قیمت‌گذاری کتاب لحاظ شود، بهای پشت جلد کتاب خیلی گران تمام می‌شود، یادآور می‌شود: افزایش قیمت کتاب بر فروش آن تاثیر مستقیم دارد و در کل می‌توان گفت که این موضوع کلاف سردرگمی شده است که در کنار آن عناوین مشترک از سوی ناشران مختلف وجود دارد و موجب می‌شود ما به وضعیت استاندارد و واقعی در حوزه نشر نرسیم.
 
عمرانلو یادآور می‌شود: به واسطه اینکه برای ناشر و توزیع‌کننده، صنعت نشر کشور هنوز آنقدر سودآور و مقرون‌به‌صرفه نیست که فرمول ناشران معتبر را در ایران اجرایی کنند؛ زیرا تعداد ویترین عرضه کتاب در کشور ما بسیار محدود و نسبت ناشر به تعداد کتابفروشی‌ها خیلی کم است. همچنین افزایش کتابفروشی‌ها فقط در تهران است و در شهرستان‌ها ما با کمبود کتابفروشی روبه‌رو هستیم. درمجموع می‌توان گفت هنوز تعادلی وجود ندارد تا الگوی استانداردهای بین‌المللی توزیع و انبارداری در ایران اجرایی شود.
 
چاپ بر اساس نیاز مشتری؛ راهکاری نوین
چاپ بر اساس درخواست (print on demand) شیوه بسیاری از ناشران دنیا است و چند سالی‌ست از سوی ناشران مختلف اجرایی می‌شود و در ایران نیز به‌صورت محدود وجود دارد. البته در کشورهای دیگر، ناشر فایل کتاب‌های خود را در اختیار چاپخانه قرار می‌دهد؛ مخصوصا کتاب‌هایی که چند سالی از انتشار آن‌ها گذشته و برایش مقرون‌به‌صرفه نیست که تعداد زیادی از آن‌ها را چاپ کند و درصورت ثبت سفارش از سوی مشتری، چاپخانه بر اساس درخواست کتاب‌ها را چاپ می‌کند. این کار موجب می‌شود ناشر فضای انبار خود را کاهش دهد.
 
سراغ مریم رونق، مدیر انتشارات فرمنش و فعال حوزه نشر می‌رویم. او درباره اهمیت انبارداری می‌گوید: اگر بخواهیم به وضعیت حال حاضر نگاهی داشته باشیم؛ باید گفت که انبارداری به‌غیر از هزینه، چندان به میزان فعالیت ناشر بستگی ندارد. با توجه به اینکه تیراژ کتاب‌ها محدود است و ناشر نمی‌تواند سرمایه زیادی برای چاپ کتاب بگذارد، اهمیت انبارداری مثل گذشته نیست.
 
وی می‌افزاید: ما برای انتشارات خود حدود ۴۰ متر انباری داشتیم اما امسال به این نتیجه رسیدیم که به این انبار نیازی نداریم و حذف شد زیرا انبار ما بیشتر فضای دپوی کتاب‌های ما با تیراژ‌های ۲۰۰ تا ۴۰۰ نسخه برای ارسال به دست توزیع‌کننده و کتابفروش شده بود.
 
رونق با بیان اینکه عموما هزینه‌های انبار برای ناشران به نقطه سر‌به‌سر نمی‌رسد و حذف انبارداری تنها راهکار آن است، می‌گوید: ناشری مثل پنگوین انبارهای بزرگی برای کتاب‌هایش دارد اما ناشران دیگر به دلیل رونق روند چاپ بر اساس درخواست مشتری و چاپ دیجیتال، کمتر به سراغ خریداری یا اجاره انباری‌های بزرگ می‌روند و پس از چاپ کتاب‌هایشان را بلافاصله به مراکز توزیع می‌دهند.
 
وی تاکید می‌کند:‌ در دنیا به دلیل پیشرفت سیستم‌های چاپ دیجیتال و استقبال ناشران از این شیوه چاپی، انبارداری کم‌کم تغییر شکل داده است؛ زیرا ناشران به این نتیجه رسیده‌اند که دلیلی ندارد خواب سرمایه داشته باشند و می‌توانند این سرمایه را در حوزه‌های دیگر انجام دهد و کتاب‌ها را به شیوه چاپ بر اساس تقاضای مشتری منتشر می‌کنند.
 
رونق به اهمیت این شیوه چاپ کتاب در دنیا اشاره می‌کند و می‌گوید: در دنیا ناشران زیادی به این نتیجه رسیده‌اند که بر اساس این شیوه می‌توانند سودآوری بیشتری داشته باشند و به این سمت حرکت کرده‌اند؛ زیرا خواب سرمایه ضررهای زیادی به ناشر می‌زند. در ایران اما شرایط اقتصادی و کاهش تیراژ و هزینه‌های بالای تولید کتاب باعث شده ناشران به این روش رو بیاورند.
 
این فعال حوزه نشر با بیان اینکه هرچه ناشر چابک‌تر عمل کند، می‌تواند پویاتر باشد، تاکید می‌کند: اکنون چابک بودن ناشر اهمیت ویژه‌ای دارد و با حذف انبارداری، یک ناشر می‌تواند خواب سرمایه خود را کاهش دهد، هزینه‌های خود را کم کند و به این سمت حرکت کند که از کتاب‌هایش ویراست‌های جدیدی انتشار دهد. دیگر نیازی نیست که صبر کند 3000 نسخه کتابش را بفروشد و بعد ویراست جدید را آغاز کند؛ بلکه در ابتدا با ۵۰۰ نسخه می‌تواند بخش زیادی از هزینه‌های سربار بعدی را کاهش دهد.
 
انبارداری هزینه بالایی دارد
کاوه کیائیان، مدیر فروشگاه نشر چشمه در این زمینه می‌گوید: انبارداری محاسن زیادی دارد؛ به‌عنوان مثال کالاها همیشه در دسترس ناشر قرار دارد و برای عمده‌فروشی آماده و مهیا هستیم؛ همچنین موجب سرشکن شدن هزینه‌ها برای یک ناشر می‌شود.
 
وی در این‌باره توضیح می‌دهد: در گذشته ما یک کتاب را در شمارگان 2000 نسخه چاپ می‌کردیم و در مرحله تولید به صحاف باید پول صحافی 3000 کتاب را می‌دادیم و یک سقف برای این کار وجود داشت؛ بنابراین وضعیت به‌گونه‌ای بود که یک کتاب در 5000 نسخه ارزان‌تر می‌شد تا اینکه از آن 1000 نسخه چاپ می‌کردیم و هزینه‌های کلی سرشکن می‌شد.
 
کیائیان با اشاره به ورود بحث چاپ دیجیتال و ریسوگراف به صنعت نشر و تاثیر آن در روند انبارداری ناشران نیز می‌افزاید: پس از ورود این صنایع به حوزه نشر، موضوع مقداری عوض شد و الان در چاپ دیجیتال می‌توانیم از هر کتاب هر تعدادی که می‌خواهیم چاپ کنیم. این مساله مفهوم انبارداری را برای ناشران تغییر داد.
 
وی درباره آسیب مهم انبارداری در ایران نیز می‌گوید: مساله مهمی که در این زمینه وجود دارد، بحث تورم است. کتاب در کشور ما قیمت ثابتی دارد و فکر می‌کنم با توجه به تورم و بحران‌های اقتصادی، این قضیه معقول نیست؛ زیرا اکنون در انبار کتاب‌های ما می‌توانید کتابی را پیدا کنید که قیمت پنج سال پیش را دارد و با همان قیمت هم فروش می‌رود.
 
مدیر فروش نشر چشمه درباره این موضوع می‌گوید: وقتی در یک بازه زمانی قیمت‌های مواد اولیه در طول چند روز چندین برابر می‌شود، به‌سادگی ارزش انبار یک کتابفروش نصف می‌شود؛ زیرا برخی ناشران قیمت کتاب‌های خود را تغییر نمی‌دهند و کسی متوجه این آسیب‌ها نیست.
 
کیاییان همچنین به موضوع هزینه انبارداری اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در شهری مثل تهران که قیمت اجاره ملک و انبار و سوله بسیار بالا است، برای ناشران چندان مقرون به صرفه نیست که انبار اجاره کنند. ما در سال گذشته روزی سه عنوان کتاب چاپ کردیم که هزینه انبارداری آن با توجه به نرخ اجاری بسیار گران تمام شد.
 
به گفته وی، در این میان ما ناچار شدیم که انباری در حاشیه تهران اجاره کنیم و تیراژ کتاب‌های خود را کاهش دهیم که اتفاق خوبی نیست؛ ولی ناچاریم؛ اما در‌عین‌حال امکانات چاپ دیجیتال امکان این کار را برای ما فراهم کرده است.

ضرورت ارتقا سیستم‌های انبارداری کتاب
اگرچه انبارداری در صنعت نشر ایران روند استاندارد و ضابطه‌مندی ندارد؛ اما ناشران زیادی سال‌هاست به شکل سنتی از آن بهره‌ می‌برند و کتاب‌های خود را تا قبل از مرحله توزیع در انبار نگه می‌دارند. به‌هرحال نگهداری و مراقبت دقیق از‌ کتاب‌ها و برقراری یک نظام صحیح اطلاعاتی برای کنترل موجودی انبار و زمان‌بندی به‌موقع برای سفارش، تولید و میزان سفارش بسیار ضروری است و با بهبود وضع انبارداری می‌توان از زیان‌های ناشی از بی‌دقتی در نگهداری کتاب جلوگیری کرد.

با‌این حساب به‌نظر می‌رسد ناشران می‌توانند با ارتقاء سیستم‌های انبارداری و رسیدن به معیارهای انبارداری مدرن، ضمن توجه به میزان نیاز بازار، از مواهب انبارداری بهره‌مند بمانند و در عین‌حال؛ سود خود را نیز افزایش دهند.