خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- محمود جعفری‌د‌هقی: مدیر گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران، استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس انجمن ایران‌شناسی: «فرهنگ بلوچی-فارسی» (شامل بیش از شصت هزار واژه و اصطلاح بلوچی و معنی آن‌ها به فارسی) است که به کوشش عبدالغفور جهاندیده در دوجلد از سوی انتشارات معین منتشر شده است. «فرهنگ بلوچی-فارسی» بیش از 60 هزار واژه و اصطلاح دارد، گرچه نویسنده مدعی نیست که این فرهنگنامه کامل است و همه واژه‌ها را در خود جای داده است.

زبان بلوچی در زمره زبان‌های ایرانی نو شاخه شمال غربی است. این زبان در حال حاضر در گستره وسیعی از استان‌های بلوچستان و سند و پاکستان، استان سیستان و بلوچستان و بخش‌هایی از خراسان در ایران تکلم می‌شود. افزون بر این، گروهی از سخنگویان به زبان بلوچی در امارات متحده عربی، کویت، عمان، استان‌های نیمروز و هیلمند در افغانستان و سرزمین مرو در جمهوری ترکمنستان به سر می‌برند.

زبان‌شناسان از جمله گایگر، الفنباین و جهانی زبان بلوچی را به گونه‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرده‌اند. جهاندیده زبان بلوچی را به دو شاخه شرقی و غربی و سپس شاخه غربی را به دو زیر شاخه مکرانی و رخشانی تقسیم می‌کند. بدین ترتیب، زیر شاخه مکرانی شامل گویش‌های ساحلی، کچی و لاشاری است و زیر شاخه رخشانی شامل گویش‌های رخشانی و سراوانی است. از میان این گویش‌ها چهار گویش ساحلی، سراوانی سرحدی و لاشاری در ایران رایج است. در این میان گویش سراوانی در ایران رواج بیشتری دارد. همچنین، گویش لاشاری تنها در ایران تکلم می‌شود.



الفبای زبان بلوچی همانند الفبای زبان فارسی است و کاربرد حروف پ چ ژ گ فراوان است. افزون بر این، در بلوچی شاخه غربی حروف ٹ، ڈ ، ڑ، ں وی برگشتی در بلوچی وجود دارد که آن را از زبان فارسی امروز متمایز می‌کند. در مجموع در زبان بلوچی 26 حرف وجود دارد که حروف ث ح خ ص ض ط ظ ع غ ف ق با تلفظ عربی آن در بلوچی وجود ندارد و معمولاً به جای ف پ-و به جای خ هه - به جای ق ک تلفظ می‌شود. علاوه بر این، در زبان بلوچی سه مصوت کوتاه /a i u/ و پنج مصوت بلند /ā ī ū ē ō/ و دو مصوت مرکب /ay aw/ موجود است.

تحولات آوایی زبان بلوچی از جهاتی به پارتی و از جهاتی به پهلوی شباهت دارد. با این همه، هیچ کدام از این زبان‌ها را نمی‌توان نیایی زبان بلوچی به شمار آورد. مهمترین ویژگی‌های آواشناسی تاریخی بلوچی عبارتند از:
1- حفظ صامت‌های ایرانی باستان در میان دو مصوت یا دو واکدار و نیز در موضع پایانی؛
2- تبدیل سایشی های ایرانی باستان /f θ/x/ به /p t k/ ؛
3- تبدیل v ایرانی باستان به g- یا gw-؛
4- تبدیل hv- ایرانی باستان به w-؛
5- تبدیل -šm- و –šn-ایرانی باستان به –mm- و –nn- 6-
6-تبدیل fra- ایرانی باستان به( ša- برای مثال ها نک. گایگر 236-235؛ الفنباین 253-254؛ ایرانیکا III/635؛ موشکالو 37-39 و رضایی باغ بیدی 520)

اسم در زبان بلوچی دارای چهار حالت فاعلی، غیر فاعلی، رایی و اضافی است. افعال ماضی متعدی به جر گویش رخشانی ساخت مجهول دارند. حدود یک سوم از واژه‌های بلوچی دخیل از فارسی، عربی، هندی و اردو است.

زبان بلوچی از دیرباز مورد توجه زبان‌شناسان و پژوهندگان گویش‌های ایرانی بوده است. گزیده‌ای از تحقیقات خارجی در این باره عبارتند از: گایگر، الفنباین، بائوزانی، آیلرز، فرای، هانسمن، مکنزی، لیفشیتس، مورگنشتیرنه، اورانسکی، سوکولوف، و... کتاب‌شناسی مفصلی که الفنباین در پایان مقاله بلوچی خودش در ایرانیکا داده است.