به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم، «مسئله‌محوری» رویکرد جدید دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عنوان شده است و در این راستا، قطب‌های چهارگانه هر یک با میزهای تخصصی گوناگون و متنوع، فعالیت می‌کنند. یکی از این قطب‌ها، قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی است. میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، پروژه‌ای را در موضوع تربیت اخلاقی در دستور کار خود قرار داده است. در گفت‌و گو با حسن بوسلیکی، مجری این پروژه، کم و کیف آن را جویا شدیم

لطفاً درباره عنوان مقاله و حجم اثر مختصراً توضیح دهید.

عنوان پژوهشی که بنده در حال تهیه، تنظیم و نگارش آن هستم، «فلسفه علم تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلامی» است که خروجی آن کتابی حاوی مجموعه مصاحبه‌ها خواهد بود.

مسئله اصلی در این پژوهش چیست؟

امروزه نظام و جامعه اسلامی و دنیای معاصر نیازهای متعددی دارند و کاستی‌هایی در دانش‌های اسلامی برای پاسخ‌گویی این نیازها مشاهده می‌شود. در واقع ضعف رشد و توسعه علوم اسلامی نسبت به نیازهای نظام و جامعه اسلامی و دنیای معاصر را می‌توان مسئله اصلی میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی پژوهش دانست که سفارش دهنده پروژه است.

به نظر شما در حال حاضر بحث از فلسفه علم تربیت اخلاقی چه ضرورتی دارد؟

از آنجا که این بحث، یک بحث تخصصی است، برای روشن‌شدن موضوع لازم است در ابتدا توضیحی داده شود؛ نظام‌ها و رویکردهای تربیت اخلاقی، بیش از آنکه با روش‌ها و تکنیک‌های تربیتی از هم متمایز شوند، بر اساس بنیان‌های نظری و ملاحظات فلسفه علمی از یکدیگر بازشناخته می‌شوند. شناسایی مبانی فلسفی دانش تربیت اخلاقی، هم می‌تواند در فرایندی پسینی و با نگاهی تاریخی صورت گیرد و هم می‌تواند به‌صورت پیشینی مورد بررسی قرار گیرد. شکل دوم واکاویِ ابعاد فلسفی یک دانش، جایی قابل طرح است که یک نظام فکری، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های شکل‌دادن یک دانش مستقل را داشته باشد و قبل از شکل‌دهی آن، به مبانی فلسفی آن بیندیشد. به بیان دیگر، مبانی نظری شکل‌دهی آن را پیشاپیش روشن کند.

بر اساس انگاره جامعیت نظام معرفتی اسلام، می‌توان از دانش تربیت اخلاقی اسلامی سخن گفت که با وجود تبلور یافتن گزاره‌های آن در آثار اندیشمندان اسلامی، هنوز شکل یک دانش مستقل به خود نگرفته است. رهایی از تشتت و واگرایی جدی در آثاری که هر کدام به نوعی خود را منتسب به «تربیت اخلاقی اسلامی» می‌دانند، نیازمند توافق نسبی نخبگانی بر سر نهاده‌های اساسی درباره ماهیت، قلمرو، منابع، روش و ... است. در شرایط کنونی چنین توافقی وجود ندارد، ولی شاید بتوان با گفتمان‌سازی در این خصوص، از میزان واگرایی پژوهش‌هایی کاست که هر کدام، بخشی از دانش موردنظر را تأمین می‌کنند.
 
با توجه به تخصصی بودن این مبحث، جامعه هدف این پژوهش چه گروهی از مخاطبان هستند و گستره آن در چه حدی است؟

همان‌طور که اشاره کردید، این موضوع تخصصی است؛ از این رو جامعه هدف آن، عمدتاً دانشوران علوم اسلامی، اعم از پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی هستند.

لطفاً درباره اهداف راهبردی از اجرای این پروژه توضیح دهید.

شاید در توضیحی کوتاه بتوان گفت که قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی از اجرای این برنامه، یک سری اهداف راهبردی را دنبال می‌کند که عبارتند از: نهادینه‌سازی مسائل جدید در ساختار علوم اسلامی و نظام آموزشی و پژوهشی آن؛ توسعه نقاط تماس، تعامل و رقابت علوم اسلامی با سایر علوم به‌ویژه علوم انسانی و تقویت مرجعیت نسبی آن در عرصه‌های نوپدید؛ توسعه همسازی مبانی و تعامل و تلفیق روش‌های تحقیق در علوم اسلامی؛ جهانی‌سازیِ جهت‌گیری، ادبیات و دادوستد علمی علوم اسلامی؛ و ... .

در تألیف این کتاب، کسی یا گروهی با شما همکاری دارد یا پروژه را شخصاً پیش می‌برید؟

همان‌طور که عرض کردم، این پژوهش در واقع جمع‌بندی پاسخ‌هایی است که از مصاحبه با اندیشمندان و  صاحب‌نظران به دست آمده و کتابی مشتمل بر مجموعه مصاحبه‌ها خواهد بود. یعنی پرسش‌هایی درباره مسائل و سؤالات «فلسفه علم تربیت اخلاقی اسلامی» از این فرهیختگان شده و پاسخ‌های آنان را جمع‌بندی و دسته‌بندی خواهیم کرد.

لطفاً به تعدادی از این سوالات اشاره کنید؟

بخشی از این سوالات می‌تواند موارد زیر باشد:
- مفاهیم بنیادین دانش تربیت اخلاقی کدام‌اند؟ و دلایل پایه‌ای و بنیادین بودن آنها چیست؟
- هریک از متاتئوری‌ها و فلسفه‌های رایج در علوم انسانی و اجتماعی چگونه موضوع، غایت، قلمرو، روش، مفاهیم اساسی، گزاره‌های پایه و... را در یک حوزه معرفتی خاص تغییر داده و این وضعیت در علوم تربیتی جدید چگونه است؟
- آیا منابع دانش تربیت اخلاقی به لحاظ اعتبار و میزان تأمین گزاره‌های دانشی، هم‌عرض هستند؟
- چه پاردایم‌هایی در تربیت اخلاقی وجود دارد و کدام یک از این پارادایم‌ها با تربیت اخلاقی اسلامی سازگار هستند؟
- دانش تربیت اخلاقی اسلامی از چه روش‌هایی برای توجیه گزاره‌هایش بهره می‌برد؟ (کمی/کیفی، هرمنوتیک، تجربی، درون‌نگری، شهودی، استنتاجی، استعلایی و ...)؟
- هدف دانش تربیت اخلاقی اسلامی چیست؟ آیا این هدف درون‌دینی است یا برون‌دینی؟ و... .

کمی هم از میزان پیشرفت این پروژه برایمان بگوئید.

با توجه به اینکه همه صاحب‌نظران و مصاحبه‌شوندگان در قم نیستند و از طرفی به خاطر دشواری دسترسی به آنها، طبیعی است برای پیشبرد کار، باید کمی حوصله به خرج داد. با این حال، تاکنون سه مصاحبه انجام شده که دو مصاحبه با مسعود آذربایجانی و یک مصاحبه با صادق‌زاده قمصری بوده است. حدود پنج مصاحبه هم در دست اجراست و سعی خواهیم کرد ظرف چند ماه آینده به زودی به جمع‌بندی برسیم.