محمود نظری، کارشناس و مسئول بخش خطی کتابخانه مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با اشاره به اینکه هم‌اکنون بخشی از میراث مکتوب ایران در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگاهداری می‌شود، گفت: این کتابخانه در حدود 28 هزار مجلد نسخه خطی و دست‌نوشته در موضوع‌های متنوع و علوم مختلف دارد، از جمله در فقه و اصول، فلسفه و کلام، عرفان، طب، تفسیر و علوم قرآن، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، ریاضیات، نجوم، هیات و دیگر علوم به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و کردی و دیگر زبان‌ها آثار ارزشمندی در کتابخانه مجلس وجود دارد.
نظری ادامه داد: بخشی از میراث گرانسنگی که از گذشتگان برایمان باقی‌مانده است، در کتابخانه مجلس حفاظت می‌شود و ما وظیفه نگهداری از آن‌ها را بر عهده داریم. علاوه بر اینکه شرایط مناسبی برای نگهداری از این میراث برای نسل‌های آینده در نظر گرفته می‌شود. تلاش می‌کنیم از این نسخه‌ها عکس و فیلم تهیه شود تا دراختیار پژوهشگرانی قرارگیرد که در حوزه نسخ خطی و متون پژوهش می‌کنند.
این کارشناس تاکید کرد: نسخ خطی یا دست‌نوشت‌ها، میراث مکتوب گذشتگان ماست و بعد از ظهور اسلام در شبه‌جزیره عربستان و گسترش آن در کشورهای مسلمان، ایرانیان در خصوص تالیف، نگارش، ترجمه و شرح آن دست به‌کار شدند.
فهرست‌نگاری نسخ خطی برای آگاهی مراجعان
وی اضافه کرد: نسخ خطی این کتابخانه غنی در دو مقوله کتابشناسی و نسخه‌شناسی توسط فهرست‌نگاران برجسته معرفی و فهرست‌نویسی شده و از گذشته تا کنون در قالب مجلداتی منتشر شده است.
نظری با اشاره به فهرست‌نگاری انجام شده بر نسخ خطی، اظهار کرد: در فهرست‌نگاری به معرفی هر نسخه در دو زمینه کتابشناسی و نسخه‌شناسی پرداخته شده است تا مراجعان بتوانند درباره آن‌ها آگاهی به‌دست آورند. در بحث مربوط به کتابشناسی، اسم و عنوان کتاب خطی مورد بررسی قرار می‌گیرد که یا خود مولف عنوان کتاب را بر کتاب خود گذاشته است یا عنوانی است که فهرست‌‌نویس با توجه به موضوع و محتوای کتاب انتخاب می‌کند.
وی افزود: در ادامه اطلاعات دیگری درباره اسم مولفی که کتاب را پدید آورده، موضوع کتاب، زبان کتاب و اطلاعاتی درباره محتوای نسخه (که کتاب شامل چه بخش‌ها و مطالبی است)، خلاصه‌ای از محتوای کتاب و اینکه نسخه خطی در کدامیک از فهرست‌های دیگر ذکر شده است و با چه عباراتی شروع می‌شود و پایان می‌یابد، ارائه می‌شود.
او با اشاره به فعالیت‌های مربوط به نسخه‌شناسی که معمولاً مربوط به جنبه‌های فیزیکی نسخ خطی می‌شود، ادامه داد: در این بخش مشخص می‌شود که کتاب با چه خطی نوشته شده است. نسخ خطی با یک نوع خط توسط مولف نوشته شده است و نوع خط و تعداد سطرهای هر صفحه و تعداد واژگان هر سطر و نوع کاغذ و جلدی که برای کتاب به کار رفته، تزئین‌ها و ... همه در حوزه نسخه‌شناسی بررسی می‌شود. یافتن نام کاتب نیز در فرآیند نسخه‌شناسی انجام می‌شود. بنابراین وظیفه فهرست‌نگار بسیار حساس است و باید اطلاعات درست و صحیح در اختیار محققین قرار دهد.
به گفته کارشناس‌مسئول بخش خطی کتابخانه مجلس، بخش بزرگی از نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه مجلس اسکن شده و به صورت فایل پی.دی.اف در پایگاه کتابخانه مجلس قابل جستجو است. او ادامه داد: علاوه بر اینکه اطلاعات هر کتاب خطی در این پایگاه موجود است، فایل‌های دیجیتالی برخی از این نسخه‌ها نیز قابل دانلود نیز است. فایل‌های پی.دی.اف موجود در پایگاه، به طور رایگان قابل دانلود است و آن‌هایی که وجود ندارد، با حضور در کتابخانه و بخش کاوش و با پرداخت هزینه اندک قابل دریافت است.
نحوه ارزش‌گذاری نسخ خطی
او ادامه داد: در کتابخانه مجلس نسخ با ارزشی داریم که به خط مولف است. می‌توان گفت یکی از فاکتورهای مهم در نفاست نسخه این است که به خط مولف باشد. البته نسخه‌ای که به خط مولف نیست، اما در زمان مولف توسط شاگردان او کتابت شده نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. نسخه هرچه از نظر تاریخ کتابت مربوط به روزگار قدیم باشد، از نفاست بیشتری برخوردار است.
نظری با اشاره به نسخه‌هایی که از قرن چهارم در مخزن کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود، بیان کرد: در ماه رمضان منتخبی از قرآن‌های نفیس کتابخانه مجلس را به نمایش گذاشتیم که تعدادی از آن‌ها به خط کوفی بود. همچنین نسخه‌هایی که اساتید مسلم خوشنویسی نوشته‌اند و کتابت کرده‌اند و نسخه‌هایی که جنبه تزئینی دارد، به نمایش گذاشته شده است.
نظری درباره چگونگی جمع‌آوری نسخه‌های خطی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی توضیح داد: معمولا نسخ خطی به دو روش تهیه می‌شود. افرادی که این نسخ را در اختیار دارند برای فروش به کتابخانه مجلس رجوع می‌کنند و جلسه‌ای به نام مقومین یا ارزیابان نسخ خطی داریم که در آن جلسه نسخه خطی از جنبه‌های مختلف کتابشناسی و محتوایی بررسی و قیمت‌گذاری می‌شود. بیشتر نسخه‌های کتابخانه مجلس خریداری شده است و گاهی نسخه‌هایی داریم که از طرف افراد اهدا و به نام خود اهداء‌کننده ثبت می‌شود.
کار با نسخ خطی عشق و همت می‌خواهد
او ادامه داد: ما در تلاش هستیم که کتابخانه مخازنی با شرایط مناسب و مساعد داشته باشد تا نسخه‌های خطی باقی مانده و به دست آیندگان برسد. از نظر نور، رطوبت و پاکی باید شرایط استانداردی برای کتاب‌های خطی مهیا باشد تا این میراث گران‌بها برای نسل‌های بعدی محفوظ بماند و حفاظت شود.
کارشناس‌مسئول بخش خطی کتابخانه مجلس با اشاره به اینکه نسخ خطی میراث علمی و فرهنگی این کشور است و باید از آن‌ها نگهداری شود، ادامه داد: محققانی داریم که می‌خواهند روی نسخه کار کنند، معمولاً اصل نسخه در اختیار آن‌ها قرار نمی‌گیرد زیرا طی این روند نسخه از بین خواهد رفت. لذا یکی از شرایط حفظ و نگهداری این است که برای یک‌بار از نسخ خطی عکسبرداری و فیلمبرداری شود و تصاویر نسخه‌ها در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار گیرد.
او با تاکید بر دشواری فعالیت در زمینه نسخ خطی، فهرست‌نگاری و تصحیح متون بیان کرد: افرادی که در این حوزه کار می‌کنند باید کتابشناس باشند و نسخه‌شناسی بدانند. این‌ها کاری است که عشق، علاقه و همت می‌طلبد. این کار، دشواری‌های خاص خود را دارد.
نظری ادامه داد: نسخ خطی مختلفی وجود دارد که گاهی خواندن آن‌ها دشوار است و ممکن است آلودگی‌هایی داشته باشد که سلامت انسان را به خطر بیاندازد. کار با همه این‌ها علاقه و عشقی می‌خواهد تا افراد بتوانند شرایط را تحمل و در این زمینه کار کنند.
شنبه ۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۹:۳۸
نظر شما