درباره این عید بزرگ مسلمانان، کتاب‌های بسیاری نوشته شده، اما تعداد آثار پژوهشی در این‌باره به‌ویژه در سال‌های اخیر به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد و بیشتر آثار مربوط به کیفیت اعمال، نماز و دعای مخصوص این روز است. لزوم تالیف و پژوهش در این حوزه به‌ویژه فلسفه عید فطر، بسیار احساس می‌شود.
به مناسبت این روز فرخنده، محمدعلی مهدوی‌راد؛ نویسنده و قرآن‌پژوه در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، ضمن اشاره به ضعف پژوهش در این زمینه، به ریشه‌یابی واژه فطر و فلسفه این عید بزرگ پرداخت.
چرا این عید را «فطر» نامیده‌اند؟
وی با طرح دو سوال با این مضمون که چرا این عید در روز نخست ماه شوال است و دلیل نامگذاری «فطر» بر آن چیست؟، گفت: یافتن پاسخ این سوال‌ها می‌تواند رمز و راز روزه گرفتن و عید فطر را تا حد زیادی برای ما مشخص کند.
این نویسنده و قرآن‌پژوه ادامه داد: مومنان به خدا، یک ماه روزه گرفتند. یعنی اگر یک ماه مخلصانه در راه خدا گام برداشته باشند، قاعدتاً چیزی که به ذهن انسان می‌رسد این است که این عید باید عید روزه یا عید روزه‌داران نام می‌گرفت. اما چرا عید فطر؟
سردبیر فصلنامه نقد کتاب «قرآن و حدیث»، با توضیحاتی درباره فلسفه روزه، تاکید کرد: علما براساس روایات، روزه را بر سه نوع «روزه عام»، «روزه خاص» و «روزه خاص الخاص» دسته‌بندی می‌کنند که «روزه خاص الخاص» تنها از عهده ائمه و معصومین برمی‌آید. «روزه عام»، همان روزه فقهی است که از قبل از پگاه تا وقت مقرر، چیزی نخورند و نیاشامند و موارد 11 گانه‌ای را که جزو مبطلات روزه شمرده شده، رعایت کنند.
یک ماه تمرین نو شدن در رمضان
مهدوی‌راد درباره «روزه خاص»، افزود: روایات به انسان مومن تأکید می‌کنند که اگر می‌خواهید واقعا در مسیر حق باشید و آهنگ روزه‌داری داشتید، باید چشم و دست و گوش و همه اعضای بدنتان هم به نحوی درگیر شوند. وقتی در روزه ظاهری خودنگهداری می‌کنید، تأکید می‌شود تا در این ماه تلاش کنید زبانتان به تهمت و دروغ و ... و چشمتان و دیگر جوارحتان به گناه باز نشود. رعایت این چیزها در ماه رمضان، تمرینی برای تمام سال تا بتوان این شیوه را در ادامه راه زندگی پیاده کرد. هر چیزی که عادت شود، در وجود انسان نهادینه می‌شود. به بیان علمای اخلاق، این گام «آگاهی» است. در گام بعد اگر بتوان این روش را عملی و به مرحله انجام رساند، روزه برای انسان تقوا می‌آفریند.
وی گفت: استاد مطهری بیش از 60 سال پیش در جهت تحریف‌زدایی مطرح کردند که «تقیه» به معنای پرهیز و فرار کردن از صحنه نیست. ایشان گفت که به بیان امیرالمومنین (ع)، تقوا این است که در صحنه باشید و از گناه پرهیز کنید. آن حضرت فرموده‌اند که تقوا، سلاح مومن است. انسان روزه‌داری که روزه خاص دارد، مراقب همه اعمال است. به این معنا که یک ماه اعمال ماه رمضان، باعث شود که تمام گناهان از بدنش زدوده و هویت جدیدی آفریده شود که این یعنی «فطر». این انسان، پس از طی کردن این سیر، انسان جدیدی می‌شود.
عید فطر، یعنی به‌وجود آمدن یک موجودیت تازه
این نویسنده و قرآن‌پژوه در ادامه اظهار کرد: به تعبیر عیسی مسیح(ع)، شما دو بار نمی‌توانید به ملکوت برسید، مگر اینکه دو بار به دنیا بیایید. بار نخست که در اختیار ما نیست، اما بار دوم دست خودمان است. انسان، مَن‌های بسیاری دارد. این نو شدن و دوباره متولد شدن، یعنی از هویت‌ها و مَن‌های متعدد، یک مَنِ خدایی ساختن. مَنی بسازیم که فقط در ارتباط با خدا باشد. به تعبیر علامه محمدتقی جعفری، تقوا یعنی خود را فقط با خدا معنا کردن. اگر انسان در ماه رمضان، آن روزه «خاص» را بگیرد، گناه نمی‌کند، تکرار ایستادگی در برابر گناه، در او ملکه می‌شود و این تولد جدید او، عید و جشن دارد. عید فطر، یعنی عید به‌وجود آمدن یک موجودیت تازه. از این‌جهت این عید بسیار مهم است.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه عید فطر، برآیند ماه رمضان است، افزود: علم از سوال برمی‌خیزد. پس از تأمل فراوان درباره این سوال که عید فطر به چه معناست و چرا بر این روز این نام را نهاده‌اند؟، به این نتیجه رسیدم که این نامگذاری راز دارد و راز آن، تولد دوباره انسان است. «فَطَرَ» به معنای شکافتن دل چیزی و چیزی نو از آن برآوردن است.
ضعف پژوهش درباره فلسفه روزه و عید فطر
مهدوی‌راد در پایان با تاکید بر لزوم انجام پژوهش‌های جدی در این حوزه، گفت: باید کتاب‌ها و مقالات خوبی درباره فلسفه روزه نوشته شود و بخش‌هایی نیز به فطر اختصاص داده شود. در زمینه معنا و فلسفه روزه و عید فطر، ضعف پژوهش داریم. عموم جامعه نسبت به این فلسفه آگاهی ندارند و باید در این حوزه رو به پژوهش و تالیف بیش از پیش بیاوریم.
نظر شما