برای آغاز بحث و فراهم شدن مقدمات، بهتر است ابتدا معرفی‌ای از پژوهشکده‌ای که شما مسئولیت آن بر عهده شماست داشته باشیم.
پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی که پژوهشکده‌ای مشترک بین مجمع تشخیص مصلحت نظام و دانشگاه آزاد اسلامی است، به دلیل دسترسی‌های خوبی که هم به ساخت حاکمیتی و هم به فضای دانشگاهی دارد، هم اعتبار حاکمیتی مناسبی دارد و هم دسترسی خوبی به بدنه آکادمیک دانشگاه آزاد به عنوان بزرگترین شبکه آموزشی کشور دارد. این مزیت‌ها کمک می‌کند تا جایی که ما بنا داریم به مقوله سیاست‌گذاری کمک کنیم، با نگاهی به آینده و آینده‌پژوهی و مباحث راهبردی بتوانیم قدم‌هایی در جهت پر کردن خلأهای عمده علمی کشور ببینیم. تلاش ما این است که این پژوهشکده به عنوان یک اندیشکده به عنوان حلقه‌ای واسط برای حل معضلات عمده کشور عمل کند. پژوهشکده جایی است که مسائل مرتبط با آینده کشور با عنایت به فضای متغیری که در آن قرار داریم، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های نخبه‌گانی مورد بررسی قرار می‌گیرد و سناریوپردازی و ارزیابی سیاستی در این زمینه‌ها در آن انجام می‌پذیرد.
روش شما برای تاثیرگذاری بر سیاست‌های کشوری چیست؟
در کشور ما متاسفانه هنگامی که تصمیمی گرفته می‌شود بنیه پژوهشی در پس آن تصمیم چندان قوی نیست و به همین دلیل تصمیمات کلان نقاط شکست متعددی دارند. به عنوان نمونه در حال حاضر روند تصمیم‌گیری در زمینه استانی شدن انتخابات در جریان است. این تصمیم باید متناسب با روندیابی و جامعه‌شناسی ایران صورت بگیرد و اگر قرار است ما نسخه‌ای برای آینده ایران ارائه دهیم باید بنیه پژوهشی قدرتمندی داشته باشیم. آینده‌پژوهی درگیر تمام این مباحث کلان می‌شود و راهکارهایی برای کمترین اشتباه در آینده به تصمیم‌گیران ارائه می‌دهد.
شما به عنوان یک نهاد پژوهشی به طور مشخص در همین موضوع استانی شدن انتخابات کتابی یا سندی هم منتشر کرده‌اید؟
بله. گزارش سیاستی و راهبردی تهیه کرده‌ایم و در اختیار تصمیم‌گیران قرار داده‌ایم. باید توجه داشت که ما دو فاز فعالیتی داریم. فاز پژوهش و فاز ترویج. مباحث مرتبط با نشر در قامت کتاب در بخش ترویج و فراهم‌سازی بسترهای رسانه‌ای برای سیاست‌گذاری می‌گنجد و در این زمینه هم ما گام‌هایی برداشته‌ایم. بحث‌های ترویجی از چند حیث مهم هستند. هم از منظر اطلاع‌رسانی، هم از منظر ایجاد زمینه‌های اجرایی و هم از منظر ایجاد امکان برای ارزیابی درست تصمیمات. ارزیابی از این منظر که بدانیم آیا به هنگام تصمیم‌گیری به محیط متغیر آینده توجه شده است؟ آیا پژوهش قدرتمندی پشت تصمیم بوده است یا نه؟
آنچنان که از سخنانتان پیداست شما آینده‌پژوهی را به فرآیند تصمیم‌گیری پیوند می‌زنید. از اساس کارویژه‌ای که برای پژوهشکده خود تعریف کرده‌اید چیست؟
پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی ماموریت تمرکز بر آینده‌پژوهی در حل مسئله را برای خود در نظر گرفته است و در پی آن بوده است که ظرفیت و محمل مناسبی برای پرداختن به مسائل فارغ از درگیری‌های روزمره فراهم کند. در حال حاضر سیاست‌گذاران ما درگیر مسائل داغ روز هستند و این درگیری به آنها فراغت لازم برای تصمیم‌گیری درست را نمی‌دهد. ما در پژوهشکده به دنبال آن هستیم که با نگاه به آینده و با فراغت و فاصله از میدان عمل و اجرا بتوانیم در مورد سیاست‌گذاری تصمیم‌گیری و کار جدی انجام دهیم و در نهایت این موضوعات را در قالب کتاب‌ها و گزارش‌های سیاستی مختلف منتشر کنیم.
به عنوان کسی که مدیریت یک پژوهشکده در زمینه آینده‌پژوهی را بر عهده دارید وضعیت مطالعات و انتشارات در زمینه آینده‌پژوهی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آینده‌پژوهی در کشور ما در قالب یک نهضت ترجمه در حال بروز و ظهور است و این خطرناک است. ما علمی را از بستر دیگری بدون توجه به اقتضائات جامعه خود می‌گیریم. ما هم در بخش‌های آکادمیک و هم بسیار شدیدتر و خطرناک‌تر در بخش‌های اجرایی درگیر اندیشه‌های ترجمه‌ای در زمینه‌های مختلف و از جمله آینده‌پژوهی هستیم. البته ما در پژوهشکده چشم‌انداز و آینده‌پژوهی برای شکل دادن به نگرشی مبتنی بر اقتضائات جامعه ایران در زمینه آینده‌پژوهی گام‌هایی برداشته‌ایم و در پژوهشکده‌های دیگری هم تلاش‌هایی بسیار محدود در این زمینه صورت می‌گیرد اما باید بپذیریم که آینده‌پژوهی در ایران هنوز نحیف و ترجمه‌زده است.
البته ترجمه را نمی‌شود نفی کرد. مسئله این است که ایجاب دیگری وجود دارد که مغفول مانده است. ما در کنار نهضت ترجمه باید نهضت تولید علم از درون هم در زمینه‌هایی نظیر آینده‌پژوهی داشته باشیم.
پژوهشکده شما در این زمینه چه گام‌هایی برداشته است؟
ما تلاش‌هایی داشته‌ایم. به عنوان نمونه کتابی منتشر کرده‌ایم به نام «درسنامه آینده‌نگری» یا کتابی با نام «آینده‌نگری در صنعت ساخت و ساز» که گام‌هایی در این زمینه محسوب می‌شوند. کتاب دیگری در مجموعه‌ای به نام بنیاد توسعه فردا کار شده که روش‌های آینده‌نگری نام دارد. اینها نمونه‌ای از تلاش‌ها برای شکل دادن به تولید علم در زمینه آینده‌پژوهی است اما هنوز بسیار نحیف است و لازم است هم ما و هم رسانه‌ها در این زمینه تلاش کنند تا بتوانیم زمینه‌های فراگیر شدن تولید علم در زمینه آینده‌پژوهی را فراهم سازیم.
لازمه تولید علم در زمینه آینده‌پژوهی را چه می‌دانید؟
این احتیاج دارد که هاضمه دانشی ما تقویت شود. دانش‌پژوهان ما بعد از خواندن منابع متنوع و متعدد در زمینه آینده‌پژوهی باید به سطحی برسند و رسیده باشند و بتوانند درباره آینده‌پژوهی و چشم‌اندازسازی ایران صحبت کنند و وابسته به اندیشه دیگران نباشند. ما در این زمینه هنوز ضعف بسیاری داریم.
فارغ از مقوله نشر، در زمینه تولید سندهای بالادستی در زمینه مواجهه با مسائل آینده وضع ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما با هزاران مسئله و چالش در آینده روبه‌رو خواهیم شد که هنوز سندی برای آنها تهیه نکرده‌ایم. تنها سندهای ما اکنون سند چشم‌انداز بیست ساله و الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت است که با اما و اگرهای فراوانی مواجه هستند و رهبر انقلاب هم به جامعه نخبگانی سپرده‌اند که با مطالعه این سند اشکالاتش را مشخص کنند. ما هنوز روی نگاه به آینده و تولید اسناد آینده‌پژوهانه در داخل کار نکرده‌ایم و این نیاز به کار جدی دارد. در صورت عدم پیش‌بینی مسائل و مشکلات، واکنش‌های ما انفعالی خواهد بود و متاسفانه تا کنون هم همین‌گونه بوده است. در صورتی که باید در این زمینه فعالانه عمل کرد.
شما برای شکل دادن به زیرساخت‌های این واکنش فعال نسبت به آینده چه کرده‌اید؟
ما بحثی را پیگیری می‌کنیم که «سامانه‌های آینده‌نگری» نامیده شده است. سجا یا سامانه جامع آینده‌نگری زیرساختی است که برای این امر در نظر گرفته شده است. به گمان ما هر سازمان و تشکیلاتی در کشور باید چنین سامانه‌ای را برای خود شکل دهد تا بتواند محیط خود را به خوبی رصد کند و تصمیم‌گیری درستی برای مواجه با مسائل داشته باشد.
کار سامانه سجا چیست؟
این سامانه رصدگر محیط و پیش‌بینی‌کننده تحولات آینده است. نقش بازیگران را مشخص می‌کند، روندها و رویدادها را تبیین می‌کنند و بر مبنای آنها سناریوهایی برای مواجه با مسائل ارائه می‌دهد. به عبارت دیگر این سامانه به مدیران ارشد تصمیم‌گیر هوشمندی محیطی می‌دهد. امیدواریم در آینده بتوانیم در قالب کتاب درباره این سامانه اطلاعات جامعی ارائه دهیم.
نظر شما