بهرام سرمست در این مراسم اهمیت پرداختن به تاریخ و به‌ویژه تاریخ سرزمینمان را مورد تاکید قرار داد و گفت: با وجود اینکه سرزمین ما ایران، دارای تاریخی غنی است اما توجه چندانی به آن توجه نمی‌شود، در صورتی‌که با مطالعه تاریخ و جغرافیای سرزمینمان می‌توانیم جامعه مطلوبی بسازیم، اگرچه ماندن و اسیر شدن در گذشته با ادبیات حسرت‌نگارانه درست نیست؛ و ما باید با هویت‌بخشی و ارزشگذاری درست گذشته، جامعه بهتری را برای نسل امروز و آینده سرزمینمان رقم بزنیم.
استاندار قم، نبود مطالعه علمی و دقیق و بنیادی از گذشته تاریخی سرزمینمان را مورد انتقاد قرار داد و افزود: خوشبختانه در کتاب «اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم» یک مطالعه دقیق و اساسی از تاریخ ایران صورت گرفته است و از جایگاه علمی بالایی برخوردار است.
وی با بیان اینکه پرداختن به جغرافیا در کنار تاریخ می‌تواند راهگشای مسائل و مشکلات پیش روی جامعه امروزی باشد، تصریح کرد: کشور ما در دوره‌های مختلف تاریخی، مورد حمله و تاخت و تاز دشمنان قرار گرفته است و نوعی گسست و پارگی در جغرافیای این سرزمین ایجاد شده است، بدین جهت توجه به جغرافیای سرزمینمان در مطالعه تاریخ باعث ایجاد تعلق می‌شود.
یادآوری می‌شود در این کتاب علمی‌ترین و دقیق‌ترین سرشماری قم نخست‌بار در سال 1284-1285 ق. در دوران ناصرالدین‌شاه صورت گرفته است. این سرشماری در قالب رساله‌ای با عنوان «کتابچه اَعداد نفوس اهالی دارالایمان قم» جزو رسائلی است که در دوره ناصری به منظور تدوین مرآت البلدان (دانشنامه کشوری به دستور و با مراقبت اعتمادالسلطنه) فراهم آمده و نسخه آن در مجموعه‌ای است که در کاخ گلستان نگهداری می‌شود.
این کتابچه به صورت عکسی در سال 1364 در کتاب «قم‌نامه» (مجموعه مقالات و متون درباره قم) به کوشش مدرسی طباطبایی چاپ شده بود. تصویر این نسخه خطی چاپ شده بسیار کدر و ناخوانا است. مدرسی مرقوم کرده است که این اثر نوشته محمدتقی‌بیگ‌ارباب است. به این دلیل که «او در رساله حاضر ذیل سخن از قنات ناصری، از خود به همان‌گونه که در تاریخ دارالایمان قم دیده می‌شود یاد نموده است.» (ص ۶)، اما با رجوع به این موضوع، چنین چیزی دیده نمی‌شود. با وجود این، نظر ایشان او است و با اینکه در آن روزگار شهر قم دو تاریخ‌نگار نامدار داشته است (فیض و افضل الملک)، شخص معتمد دیگری که بتواند چنین کار دقیقی را با حوصله به سرانجام برساند، وجود نداشته است.
ارباب با رجوع به تک‌تک خانه‌ها در شهر و با ذکر نام صاحب‌خانه، تعداد ذکور و اناث (مرد و زن) خانه‌ها را و اینکه در کدام محله قرار دارند، به دست داده است. همچنین او با مراجعه حضوری و دانه به دانه اماکن، تعداد خانات و کاروان‌سراها و بازارها و حمام‌ها و گذرها و دکاکین با ذکر شغل و باغات و طواحین (آسیاها) با ذکر نام و صاحبان آنها و قنات‌ها و طوایف شهر و تعداد آنها و قراء (روستاها) را با توضیح مختصری درباره آنها و با دقتی بی‌نظیر آورده است. بدین ترتیب یکی از علمی‌ترین و دقیق‌ترین سرشماری‌های قم در دوره ناصری در دست است.
این رساله از حیث «نام شناسی» و «لقب‌شناسی» آن دوران، «شغل‌شناسی»، «جمعیت‌شناسی»، «جغرافیای تاریخی»، «تاریخ اقتصادی» و «تاریخ کشاورزی» درخور توجه و اهمیت بسیار است و آگاهی‌های ارزشمندی از آن روزگار به دست می‌دهد و محلی است برای تحقیق پژوهشگران.
بر اساس همین گزارش، حسین احمدی رهبریان به عنوان رساله دانشگاهی با نظارت استاد محسن روستایی این کتابچه را تصحیح کرده‌اند.
این اثر هم‌اکنون به کوشش بنیاد قم‌پژوهی و همکاری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان و کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی منتشر شده است و طی مراسمی در این نشست رونمایی شد.
نظر شما