شابک یا شماره استاندارد بین‌المللی کتاب از 10 تا 13 رقم تعیین می‌شود. هر کدام از شماره‌های شابک، دارای معنا و مفهوم است. اگر کتاب در ایران منتشر شده باشد، باید دارای شماره و یا شناسه ملی ویژه ایران در موسسه بین‌المللی شابک باشد.
سال 1372 که ایران به عضویت موسسه جهانی شابک پیوست. شناسه گروهی ایران در نظان شابک در ابتدا 964 تعیین شد. سال 1386 پس از به اتمام رسیدن برخی از گروه‌های پیش شماره 964،شناسه گروهی جدید 600 به ایران اختصاص پیدا کرد. در حال حاضر ایران دارای سه شماره شناسه 964ـ978، 600 ـ 978 و 622ـ978 است.
به‌عنوان مثال یک شابک دارای بخش‌های زیر است:
(رقم کنترل)8ـ (شناسه عنوان) 10ـ(شناسه ناشر) 5505ـ (شناسه گروهی ناشران ایران) 600ـ (پیش‌شماره isbn: 978 :(isbn
کاربردهای شابک
با شابک می‌توان کتاب مورد نظر را از بین تعداد زیادی کتاب بدون نیاز به مشخصات کتاب‌شناسی مانند، نویسنده، ناشر و یا نویسنده دست پیدا کرد؛ یکی دیگر از آثار استفاده از شابک این است که به افراد کمک می‌کند کتاب مورد نظر را از بین عنوان‌های مشابه، مشخصات پدید‌آور، ناشر و همچنین قطع‌های مختلف کتاب تشخیص دهند، جریان انبار‌گردانی، فروش و توزیع کتاب نیز به آسانی انجام می‌شود.
واحد شابک موسسه خانه کتاب، موظف است برای همه ناشران ایران این شماره بین‌المللی را صادر کند. اطلاعات بعد از جمع‌آوری از سوی واحد شابک، به زبان لاتین ترجمه و به سازمان جهانی isbn ارسال و همچنین در پایگاه اینترنتی این مرکز بارگذاری می‌شود. یکی از مزیت‌‌های این جریان امکان شناسایی رقبا و شرکاء و همچنین سهولت در امر خرید و فروش مالکیت معنوی است.
از دیگر کاربردهای شابک، فروش، کنترل موجودی، سفارشات، اطلاعات فروش، توزیع، آمار تولید، مدیریت حق کپی‌رایت از کاربردهای شابک است.
تولیداتی مانند مکتوبات بریل، کتاب صوتی و الکترونیکی، میکروفرم‌ها و نرم‌افزارهای چندرسانه‌ای مبتنی بر متن و همچنین محصولات چاپی نیز باید شابک دریافت کنند. ناشران با توجه به ارائه خدمات 24 ساعته پایگاه شابک موسسه خانه کتاب هر زمان می‌توانند درخواست دریافت شابک را ارائه کنند.
عضویت 12 هزار و 465 ناشر در نظام شابک
از ابتدای سال 1372 تا امروز 12 هزار و 465 عضو نظام شابک شده‌اند که طی این 25 سال برای 682 هزار و 837 عنوان کتاب شابک صادر شده است.
براساس آمار از ابتدای سال 1397 تا اواسط اسفند‌‌ماه، 540 عضو وارد سامانه شابک شده است و این روند همچنان ادامه دارد. چندی پیش، با توجه به تعداد صدور مجوز نشر در کشور و همچنین میزان صدور شابک در ایران، سازمان جهانی شابک شگقت زده شده بود.
این آمار از کل اتحادیه اروپا بیشتر است تا آنجا که سازمان جهانی شابک از میزان عرضه شابک در ایران شگفت زده می‌شود.
طراحی سامانه شابم از سوی موسسه خانه کتاب
یکی دیگر از فعالیت‌های موسسه خانه کتاب به حوزه صدور شابم، اختصاص دارد. شابم شماره اختصاصی برای متون چاپي موسيقی است. سامانه صدور شابم، برای ناشران فعال در حوزه انتشار متون چاپی موسیقی، در حال طراحی است.
پیش‌بینی می‌شود، سال آینده این سامانه در اختیار ناشران قرار بگیرد. ناشران تا پیش از طراحی همانند ناشران دیگر کتاب‌ها از شابک استفاده می‌کنند. در حال حاضر 250 ناشر متون چاپی موسيقی را منتشر می‌کنند.
برخی ضوابط شابک
صدور شابک دارای ضوابطی است از جمله آن‌ها می‌توان به هر اثر یا ویرایش خاصی از آن شابک جداگانه‌ای اختصاص پیدا می‌کند. کتاب‌های خارجی بدون هیچ تغییری به صورت افست منتشر می‌شوند نیاز به شابک ندارند. در مواردی که ناشر دیگری اثر را بدون هیچ تغییری تجدید چاپ کند شابک آن تغییر خواهد کرد. تغییر در نوبت چاپ و قیمت کتاب در صورتی که کتاب ویرایش جدید محسوب شود به شابک جدید ندارد.
واحد شابک موسسه خانه کتاب، تا پایان سال 2018 برای 35 هزار و 298 ناشر مولف شابک صادر کرده است.
یکی از مباحث قابل‌توجه از سال 1393 تصمیم مدیران وقت موسسه خانه کتاب، مبنی بر تعیین تعرفه برای صدور و واگذاری شابک بود. این موضوع بنا به پاره‌ای مسائل اجرایی نشد اما باید منتظر تصمیم مدیران حاضر در این زمینه بود.
نظر شما