خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- احمد ابوالفتحی: مشایعان در دو ردیف روبه‌روی یک‌دیگر ایستاده بودند. صفی از استادان سپیدمو و دانشجویان تازه‌سال در یک سوی ورودی دانشکده و صفی دیگر در سوی دیگر آن. آوای قرائت قرآن فضا را سنگین و محترم کرده بود. آمبولانسی سفیدرنگ کمی آنسوتر بود و پیکر استاد پیر روی برانکاردی در چند متری جماعت مشایع آرام گرفته بود. کفن او را با پرچم ایران پوشانده بودند و دسته‌گلی روی پیکرش قرار داده بودند. این آخرین هدیه‌ای بود که حسین قره‌چانلو از دنیائیان دریافت می‌کرد.

اولین روز اسفندماه بود و هوای تهران خنک و مطبوع. بوی بهار حیاط دانشکده الهیات را آکنده بود ولی هوای خوب، حال مردان و معدود زنانی که گرد هم آمده بودند را خوش نمی‌کرد. جمله‌ای که گاهی در زمزمه‌های دو نفره تیره‌پوشان ایستاده در حیاط به گوش می‌رسید این بود: مظلومانه رفت. پرسشی هم در میان حرف‌هاشان تکرار می‌شد: چرا از مسئولان کسی نیامده؟


 
آن‌ها قدر و اهمیت استاد دکتر حسین قره‌چانلو را به خوبی می‌شناختند. مردی که رئیس دانشکده الهیات در چند کلامی که به مشایعت او بر زبان آورد، پدر علم جغرافیای تاریخی جهان اسلام نامیده شد. مردی با تالیف‌ها و ترجمه‌های بسیار که سالیان سال عمرش را وقف گسترش دانش کرده بود. در مراسم تشییع چنین فردی نه خبری از وزیر بود و نه از وکیل. از هیچ ارگانی کسی به احترام برای مراسم تشییع حضور پیدا نکرده بود و حتی دسته‌گلی برای یادبود او از جایی به مراسم فرستاده نشده بود. حتی رئیس دانشگاه تهران هم در مراسم حاضر نبود. «احمد باقری» رئیس دانشکده الهیات، دلیل عدم حضور رئیس دانشگاه تهران را پیش آمدن جلسه اداری اعلام کرد.
 
نماز میت را که خواندند نوبت به سخنرانی رسید و اولین کسی که سخن گفت رئیس دانشکده الهیات بود. احمد باقری گفت: «استاد قره‌چانلو بیش از چهل سال از عمرش را وقف علم آموختن به دانشجویان دانشکده الهیات کرد و بر مبنای کارنامه ایشان که مملو از آثار درخشان است می‌توان گفت که عمر ایشان پربرکت و پرثمر بود. آثار ایشان به کتاب‌ها و مقالات محدود نمی‌شود. بخشی از این آثار هم دانشجویانی بوده‌اند که حالا در مقام اساتید مبرز دانش تاریخ و تمدن اسلامی در اینجا حضور دارند و یا در دانشکده‌های مختلف در سراسر کشور به تدریس مشغول هستند.»


 
رئیس دانشکده الهیات گفت بنا نداشته در این مراسم سخن بگوید و سخن گفتنش در مراسم تکلیفی بوده که دوستان بر عهده‌اش گذاشته‌اند. او که خود شاگرد قدیمی قره‌چانلو بوده است گفت: «من از مدتها پیش ایشان را می‌شناسم. نه من، که در و دیوار این دانشکده هم ایشان را می‌شناسد و حتی در و دیوار اینجا می‌توانند شهادت دهند که دکتر قره‌چانلو سراسر خیر و برکت بود و سفره علم‌آموزی‌اش همواره گسترده بود.»
 
باقری قره‌چانلو را پدر علم جغرافیای تاریخی جهان اسلام خواند و گفت: «بی‌شک نام چنین استادی هرگز از حافظه اهل علم زدوده نخواهد شد و آثار ایشان که باقیات صالحات این استاد عزیز بوده‌اند تا سال‌ها و قرن‌ها نام او را ماندگار خواهد کرد.»
 
باقری فقدان قره‌چانلو را به خانواده او، دانشجویان و دوستانش و عموم اهل علم ایران تسلیت گفت و ضمن اعلام اینکه رئیس دانشگاه تهران بنا بوده در مراسم حضور پیدا کند، گفت: «فضل و معرفت این استاد گرامی هرگز از یاد ما نخواهد رفت و امیدوارم روح ایشان قرین رحمت الهی واقع شود.»
 
پس از باقری، نوبت به یکی دیگر از دانشجویان سابق استاد رسید که اکنون خود استادی در رشته تاریخ و تمدن اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران است. دکتر سید حسن قاضوی ضمن خواندن حدیثی بیان داشت: «آنچه پس از مرگ از ما باقی می‌ماند و انتفاعی که به دیگران می‌رسانیم علاوه بر آنکه ثمره دنیوی باقی مانده از ماست، در آخرت نیز دست ما را می‌گیرد. اگر مال ما یا علم ما و یا فرزند صالحی که از ما باقی مانده است ثمری برای جامعه داشته باشد ما عاقبت به خیر شده‌ایم.»


 
قاضوی افزود: «بر این مبنا به عنوان شاگردی از شاگردان استاد قره‌چانلو می‌توانم بگویم آنچه از علم از ایشان باقی مانده است، ثمره‌ای است که می‌تواند باقیات صالحات ایشان نام بگیرد و همین باقیات صالحات علاوه بر ماندگاری دنیوی ایشان، در روز قیامت هم به یاری ایشان خواهد آمد.»
 
پس از پایان سخنان قاضوی، مشایعان پیکر مرحوم حسین قره‌چانلو را به روی دست گرفتند و در حیاط دانشکده الهیات طواف دادند تا او آخرین دیدار را با دانشکده خود به انجام رساند. در نهایت نیز پیکر او را به آمبولانس سفید رنگ سپردند تا آخرین سفر دنیوی استاد انجام شود. پیکر این استاد گرامی به بهشت زهرا منتقل شد تا در آخرین منزلگاهش آرام بگیرد.
 
قره‌چانلو که بود؟
 
استاد حسین قره چانلو استاد تمام گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه تهران بود و آثار ارزشمندی از ایشان در قالب تألیف و ترجمه در حوزه مطالعات تاریخ و تمدن ایران به یادگار مانده است. به اذعان اهل فن می‌توان مهمترین کتاب ایشان را مجموعه دو جلدی جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی است که توسط انتشارات سمت منتشر شده و به عنوان کتاب سال دانشگاه تهران برگزیده شده است.  

همچنین کتاب حرمین شریفین (تاریخ مکه و مدینه) از دیگر تألیفات ارزشمند ایشان است که توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است. در حوزه تألیف کتاب‎های درسی باید از کتاب تاریخ اسلام ایشان نام برد که توسط دانشگاه پیام نور در سال های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۶ به زیور طبع آراسته شد. همچنین استاد حسین قره‎چانلو با ترجمه فاخر کتاب الاعلاق النفیسه ابن رُسته در سال ۱۳۶۵ خورشیدی برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.


 
استاد قره‎چانلو با ترجمه منابع متقدم در حوزه جغرافیای سرزمین‎های اسلامی نقشی مهم در توسعه و ضرورت توجه به این حوزه مطالعاتی داشتند. ترجمه آثار جغرافیایی چون الاعلاق النفیسه ابن رُسته، اخبار الصین و الهند ابوزید سیرافی، کتاب الجغرافیه ابوبکر زهری اندلسی، المسالک و الممالک ابن خرداذبه، نُبِذَ من کتاب الخراج و صنعه الکتابه قدامه بن جعفر، عجایب الاقالیم السبعه اثر سهراب، صفه المغرب و ارض السودان شریف ادریسی و تاریخ میّافارقین ابن ازرق دمشقی از جمله دستاوردهای علمی در حوزه مطالعات جغرافیایی تاریخی است.
 
استاد قره‎چانلو در طول حیات پُر ثمر خود علاوه بر عضویت در هیئت تحریریه مجلات علمی پژوهشی، در نگارش مدخل‎های جغرافیایی و تاریخی با دانشنامه جهان اسلام که ریاست عالیه آن با مقام معظم رهبری است همکاری داشت و از ایشان چند ده مقاله در مجلات علمی پژوهشی و علمی تخصصی چاپ شده است.