خبرگزاری کتاب (ایبنا) در خراسان جنوبی- زهرا قاسمی: ایجاد کتابخانه در دستگاه‌های اجرایی هر چند که از گذشته مورد توجه بوده است اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر رونق بیشتری گرفته و مجموعه‌هایی در زمینه‌های مختلف شکل گرفته است؛ با این وجود هنوز ماهیت و فلسفه وجودی ایجاد این نوع کتابخانه‌ها و اینکه این کار چه تاثیری بر افزایش سرانه مطالعه و کتابخوانی کارمندان و خانواده‌های آنان داشته، چندان معلوم نیست.

سوال این است که آیا کتابخانه‌های اداری اهداف درون سازمانی را دنبال می‌کنند یا با تنوع بخشی به منابع خود، سعی کرده‌اند از این طریق پای کتاب و کتابخوانی را به میان خانواده‌ها باز کنند؟

برخی کارشناسان بر این باوراند که بهتر است کتابخانه‌های درون دستگاهی به صورت تخصصی و در زمینه اهداف خود فعالیت کنند تا تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند؛ از سوی دیگر عده‌ای معتقداند که ایجاد کتابخانه‌ها در دستگاه‌های اداری به شرط به‌روز بودن کتب و برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند در افزایش سرانه مطالعه تاثیرگذار باشد.

بجاست مسئولان فرهنگی که دغدغه افزایش سرانه مطالعه و کتابخوانی را دارند، از هر فرصت و موقعیتی برای تحقق این هدف استفاده کنند چه کتابخانه‌ای در اداره‌ای باشد یا کتابخانه‌ای عمومی در یک شهر؛ مهم شرایطی است که فراهم شده و با راهکارهای انگیزشی می‌توان هر کارمند را گاهی با کتابی به دست، روانه منزل کرد.

در گزارش زیر به وضعیت کتابخانه‌های چند اداره در استان خراسان جنوبی و ظرفیت آن‌ها برای افزایش سرانه کتابخوانی و مطالعه پرداخته‌ایم؛ ظرفیتی که به نظر می‌رسد چندان مورد توجه نبوده است.

اداره کل راهداری خراسان جنوبی در بیرجند، کتابخانه‌ای با 750جلد کتاب و حدود 150 کارمند دارد و آنطور که مدیر روابط عمومی این اداره کل می‌گوید، آثار این کتابخانه دارای تنوع است و موضوعات مختلف کاری، رمان، تاریخی،فلسفه، مدیریت،روانشناسی ،اجتماعی و ... را شامل می‌شود.

اعتباری برای خرید کتاب نداریم

محمد حیدری می‌افزاید: این کتابخانه در حال ساماندهی و برنامه‌ریزی برای نرم‌افزاری کردن سیستم امانت‌دهی است و روند استفاده از این کتاب‌ها چندان زیاد نیست اما امید است با نرم‌افزار و عضویت رسمی همکاران، تعداد بیشتری از کتابخانه این اداره کل استفاده کنند. به گفته این مقام مسئول در اداره کل راهداری خراسان جنوبی، تعدادی از منابع کتابخانه این اداره‌کل، تخصصی است که از قبل وجود داشته و برخی هم توسط همکاران اهدا شده است و با اینکه اعتباری برای خرید کتاب وجود ندارد، اداره کل راهداری استان در صدد راه‌اندازی کتابخانه و مشارکت دادن همکاران در کتابخوانی و برگزاری مسابقه برای کارمندان و اعضای خانواده‌های آنهاست.

محمد حیدری در عین حال می‌افزاید: برای تامین کتاب‌های جدید مکاتباتی با فرهنگ و ارشاد اسلامی، تبلیغات اسلامی و ... انجام شده است.

کارکنان، درخواستِ اثری خارج از منابع موجود در کتابخانه نمی‌کنند!

سازمان جهاد کشاورزی استان هم دیگر نهاد دولتی است که کتابخانه‌ای با ظرفیت چهار هزار و 920 جلد کتاب موجود در زمینه‌های مختلف تخصصی، ادبیات، فرهنگ، تفسیر قرآن و ... دارد؛ سازمانی که بنا به گفته مدیر روابط عمومی آن کتابخانه‌ای جامع، متنوع و مفید دارد و چند سال پیش راه‌اندازی شده است و تا چندی قبل هم به صورت سنتی کتاب امانت می‌داد اما از حدود هشت ماه قبل کتابی در آن مبادله نشده و برای وصل شدن آن به سیستمی مشابه نرم‌افزار کتابخانه‌های عمومی استان و داخل شهر، برنامه ریزی و تلاش، در حال انجام است.

حامد عارفی‌نیا آماری از مراجعه به این کتابخانه ندارد و اذعان می‌کند: ارائه آمار سخت است زیرا در این سازمان کتاب خواندن تحت تاثیر شرایط اجتماعی است و بسیاری از همکاران سعی در استفاده از منابع اینترنتی دارند و این موضوع به کتاب و کتاب خوانی صدمه جدی می‌زند.
مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان اظهار امیدواری می‌کند: با رویکرد جدید کتابخانه این سازمان، استقبال از قابلیت فراهم شده بیشتر شود؛ ضمن اینکه حتماً تلاش می‌شود در آینده فضای کتابخانه، بیشتر هم بشود و نیازسنجی برای تهیه منابع جدید، از همکاران صورت گیرد.

وی تاکید می‌کند: به منظور افزایش رغبت همکاران به استفاده از کتاب و کتابخانه، همانطور که به درخواست اهدای کتاب‌های بدون استفاده خوب پاسخ داده شد و 300 جلد کتاب به کتابخانه اهدا کردند، برای نیازسنجی و به روز شدن منابع نیز از آنها اولویت‌سنجی می‌شود هر چند تاکنون درخواست اثری خارج از منابع موجود ارائه نشده است.

این مقام مسئول در سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان جنوبی، برگزاری نشست‌های موضوعی کوچک در کتابخانه را نیز در افزایش رغبت به کتابخوانی و استفاده از کتابخانه این سازمان به عنوان پیشنهاد، مطرح کرد.

کتاب‌های عمومی چندان جایی در کتابخانه‌های اداری ندارند

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان خراسان جنوبی هم از دیگر ارگان‌های دولتیِ دارای کتابخانه در این استان است. این سازمان به تنهایی 16 هزار جلد کتاب دارد که به گفته مسئول مرکز اسناد و کتابخانه، آثار آن عمدتاً در حوزه‌های مدیریت، اقتصاد، معماری، فنی و شهرسازی است؛ ضمن اینکه در بیرجند حدود 900 نفر از کارکنان این مجموعه و کارمندان دیگر دستگاه‌ها، اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، پژوهشگران و محققان، عضو این کتابخانه هستند.

فاطمه ملایی میانگین استفاده از این کتاب‌ها را در ماه‌های مختلف سال، متنوع می‌داند و می‌گوید: معرفی این کتابخانه در دستور کار است اما به گفته مراجعان گنج ناشناخته و پنهانی است که هنوز خوب شناخته نشده است و آنطور که باید، از آن استفاده نمی‌شود.

وی هزینه‌کرد اعتبار در سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای خرید کتاب را تائید و اضافه می‌کند: هر چقدر اعتبار باشد برای تامین منابع استفاده می‌شود اما رقم ثابتی نیست، سازمان برنامه و بودجه در تهران و سازمان‌های همکار در استان‌های دیگر، کتاب‌های انتشارات خود را به استان اهدا می‌کنند اما در زمینه‌های عمومی کتابی به مجموعه اضافه نمی‌شود و در صورت نیاز به منابع پژوهش، نیاز خانواده‌های اعضا برطرف می‌شود. به باور مسئول مرکز اسناد و کتابخانه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان جنوبی، بهتر است کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های دستگاه‌های مختلف به صورت تخصصی و در حوزه کاری مرتبط با آن سازمان‌ها باشند و در عین حال از نیروی متخصص کتابدار و راهنمایی و مشاوره آنها برخوردار شوند.

منابع 90 درصد کتابخانه‌های اداری، تخصصی است

با این حال، رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری اداره کل کتابخانه‌های خراسان جنوبی، ماهیت کتابخانه‌های دستگاه‌ها را تخصصی و در زمینه اهداف آن‌ها می‌داند و تصریح می‌کند: 90 درصد این کتابخانه‌ها تخصصی هستند و حوزه کاری آن‌ها در زمینه تخصص دستگاه است و به دلیل محدودیت اعضا، نقش چندانی در ارتقای فرهنگ مطالعه ندارند.

سیدمهدی نارمنجی می‌گوید: میزان استفاده از کتابخانه‌های ادارات به کارشان بستگی دارد و اینکه چقدر پژوهش محور هستند اما عمده منابع آن‌ها در زمینه اهداف سازمانی‌شان تامین می‌شود و توجهی به نیاز خانواده و مسئله تنوع منابع ندارند، در حالی که تنوع کتاب در استفاده و جذب افراد موثر است.

وی به فلسفه ایجاد کتابخانه‌های عمومی به منظور استفاده عمومی و دسترسی آسان، اشاره و اضافه می‌کند: نمی‌توان چندان روی ظرفیت کتابخانه دستگاه‌ها حساب باز کرد. در دنیا هم عمدتاً کتابخانه‌های مدارس و کتابخانه‌های عمومی در ارتقای فرهنگ کتابخوانی تاثیرگذار هستند ولی کتابخانه دستگاه‌ها ظرفیت چندانی ندارند و استفاده از آن‌ها براساس نوع کار و تخصص دستگاه است.

به باور رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری اداره کل کتابخانه‌های خراسان جنوبی، حرکت کتابخانه ادارات در جهت تنوع منابع اشتباه است و باید در زمینه تخصصی و ارتقای مهارت کارکنان خود اقدام کنند.

نارمنجی می‌گوید: فرهنگ مطالعه با خواندن مطلب مورد علاقه شروع می‌شود در حالی که در دستگاه‌ها منابع مورد علاقه افراد وجود ندارد و حتی مجموعه چهار یا پنج هزاری، هم محدود است و هم سلیقه‌ها را تامین نمی‌کند.

وظیفه کتابخانه‌های اداری کتابخوان کردن مردم نیست!

وی تاکید می‌کند: کتابخانه دستگاه‌ها برنامه‌های جنبی و حتی مسئولی ندارند که در انتخاب کتاب، مشاوره و راهنمایی بدهد؛ بنابراین بهترین کار در این فضاها تخصصی کردن منابع و ارتقای هدف دستگاه‌هاست.

رئیس اداره امور کتابخانه‌ها و همکاری اداره کل کتابخانه‌های خراسان جنوبی، تنوع در تامین منابع کتابخانه دستگاه‌ها را پیشنهاد نمی‌دهد و می‌گوید: وظیفه آن ایجاد مطالعه و کتابخوان کردن نیست، این کار در مرحله اول بر عهده کتابخانه مدارس و سپس کتابخانه‌های عمومی است و باید از کودکی در فرزندان نهادینه شود؛ وگرنه در بزرگسالی به راحتی کتاب خوان نمی‌شوند.

به نظر نارمنجی، برای استفاده بهتر از ظرفیت کتابخانه‌های فعال در دستگاه‌های اداری و دولتی باید منابع آن‌ها در زمینه وظایف، برنامه‌ها و طرح‌ها برگرفته از پژوهش و مطالعه باشد و به کارهای مطالعاتی و پژوهشی بها داده شود.