عده‌ای بر این عقیده‌اند که رباعیات ناب و درون‌مایه شعر خیام او را به این شهرت رسانده، بعضی هم معتقدند اگر ادوارد فیتزجرالد ترجمه آزاد رباعیات خیام به زبان انگلیسی را در سال ۱۸۵۹ میلادی منتشر نکرده بود، خیام امروز به این اندازه شناخته شده و محبوب نمی‌شد. این طور که معلوم است، یک دست‌نویس فارسی رباعیات خیام متعلق به سده پانزدهم میلادی، سال ۱۸۵۶ به دست فیتز جرالد انگلیسی افتاد و او را مجذوب فلسفه ماتریالیستی و شجاعانه خود کرد. در نتیجه، فیتزجرالد تصمیم گرفت آن رباعیات را به جهان انگلیسی زبان معرفی کند. البته خود فیتزجرالد چندان معتقد نبود که از خیام چهره تازه‌ای ساخته است.
«سرگذشت رباعیات؛ درنگی بر رباعیات خیام ترجمه ادوارد فیتزجرالد» کتابی با ترجمه مصطفی حسینی است، که در آن مجموعه‌ای از مقالات درباره فیتزجرالد و ترجمه او از رباعیات خیام، از نویسندگان صاحب‌نظر غربی و ایرانی گردآوری کرده است.
اولین مطلبی که در این کتاب و پس از مقدمه آن آورده شده، مدخلی است که «شلدن گلدفارب» درباره فیتزجرالد برای دانش‌نامه زندگی‌نامه شخصیت‌های ملی طبع دانشگاه آکسفورد نوشته و آن را در پنج بخش مختصر و مفید یعنی مقدمه، تحصیلات و سال‌های آغازین، رباعیات، ازدواج و زندگی بعد از آن و اهمیت تاریخی تنظیم کرده است. «فیتزجرالد و ادب کهن فارسی» مقاله‌ای به قلم محققی ایرانی به نام اسماعیل زارع‌بهتاش است که به عنوان دومین مطلب در این کتاب کار شده است و در آن از علاقه و عطشی که فیتزجرالد به آموختن زبان فارسی داشته، ماجرای آشنایی او با رباعیات خیام، به برخورد و دست آخر برداشت فیتزجرالد از شاعران بزرگ ادبیات کهن فارسی پرداخته است.
از دیگر مطالب این کتاب، مقاله‌ای از هرست فرنتس است که فیتزجرالد را در کنار دو مترجم بزرگ اروپایی یعنی اشلگل و تیلر قرار می‌دهد و معتقد است که هر سه این مترجمان، یعنی اشلگل، تیلر و فیتزجرالد، به خاطر آثارشان به عنوان مترجم به شهرت جهانی دست یافته‌اند. همچنین مقاله‌ای از «ادوارد هرن آلن» با عنوان «نکاتی تازه در باب رباعیات عمر خیام اثر فیتز جرالد» هم جزو مقالاتی است که در این کتاب گردآوری شده است. البته هدف هرن الن در این مقاله بررسی رباعیات سروده یا منسوب به عمر خیام نیست، بلکه تحلیل دقیق و موشکافانه شعر فیتزجرالد است.
«سرودی جاودانه» عنوان مقاله‌ای از «آ.ج. آربری» است که بر آن است تا تاریخچه پذیرش رباعیات عمر خیام را از تابستان 1856 -که کاول اولین بار فیتزجرالد را با خیام آشنا کرد- تا بهار 1859 و پا نهادن شعر او به عرصه گسترده جهان ادبیات، بی آنکه توجه کسی را برانگیزد، روایت کند. به گفته آربری «این داستان پیش‌تر گفته شده است، اما نه با این جزئیات یا با این درجه از اعتبار و دقت». مقاله بعدی کتاب، نوشته «یوس بیخستراتن» درباره «تاثیر رباعیات عمر خیام بر ادبیات و جامعه‌ی غرب» است. بیخستراتن در این مقاله به صورت اختصار، به تاثیر رباعیات خیام در انگلستان، آمریکا، فرانسه، آلمان و هلند پرداخته است.
همچنین مقاله‌ای با عنوان «وایتلی استوکس، اولین مروج رباعیات خیام فیتزجرالد»در کتاب کار شده که نشان می‌دهد، برخلاف دیدگاهی که «د.گ.رُزِتی» را اولین مروج رباعیات می‌داند، این وایتلی استوکس بوده که برای اولین بار نسخه‌ای از رباعیات را از جعبه کتاب‌های حراجی نجات داد، به ارزش آن پی‌برد و اخبار آن را منتشر کرد. مقاله آخر و پایان بخش کتاب هم «تقویم احوال و آثار ادوارد فیتزجرالد» به قلم «دنیل کارلین»، یکی از فیتزجرالدپژوهان برجسته معاصر است، که کارنامه فیتزجرالد را با دقت تمام بررسی کرده است.
پشت جلد کتاب «سرگذشت رباعیات»، به نقل از ديك ديويس درباره ترجمه فيتزجرالد از رباعيات خيام آمده است: «رباعيات عمر خيام (1859) ترجمه ادوارد فیتزجرالد، احتمالا محبوب‌ترین کتاب شعری است که تاکنون به زبان انگلیسی منتشر شده است. اشعاری در باب تردید و تشکیک مذهبی، سروده منجم-شاعرِ کلاسیک پارسی که با سنت‌های روزگارش عمیقا سر ناسازگاری داشت.
ترجمه فیتزجرالد در همان سال انتشارِ در باب منشاء انواع اثر چارلز داروین به روشنای نشر رسید و این دو کتاب در کنار هم، فضای فکری بریتانیای اواخر عصر ویکتوریا را آینگی می‌کنند. از آن پس، بخش اعظم این اثر، در سنجه با حجم اندکش، بیش از هر اثر دیگری، از جمله کتاب مقدس و آثار شکسپیر وارد زبان رایج روز شده است. فیتزجرالد می‌پنداشت که در شعر خیام رفیقی شفیق یافته است و رباعیات او، انگلیسی دوره پیشارافائلی را با پارسی به درستی و به طرز باشکوهی تلفیق می‌کند».
كتاب «سرگذشت رباعيات، درنگي بر رباعيات خيام ترجمه ادوارد فيتزجرالد» كه توسط مصطفي حسينی گردآوری و ترجمه شده است، شامل هشت مقاله درباره فيتزجرالد و ترجمه ماندگارش از رباعيات خيام است که در 146 صفحه، با شمارگان 550 نسخه و بهای 18000 تومان، از طرف انتشارات آگه چاپ و روانه بازار کتاب شده است.
نظر شما