به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) از قم، برخی از کارشناسان حوزه کتاب و نشر معتقدند که یکی از دلایل پایین بودن سرانه مطالعه در کشور به مشخص نبودن جایگاه مطالعه کتاب‌های غیردرسی در نظام آموزشی ما برمی‌گردد. به نظر می‌رسد با توجه به نقش مهم و موثری که آموزش و پرورش در این زمینه برعهده دارد، می‌توان امیدوار بود که با برنامه‌ریزی دقیق و درازمدت، علاقه به کتاب و کتابخوانی و فرهنگ مطالعه را در بین دانش‌آموزان تقویت کرد. به بهانه این موضوع، با ناصر حمزه‌ای، معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش استان قم به گفتگو نشستیم تا از برنامه‌های این بخش از آموزش و پرورش برای تقویت فرهنگ کتابخوانی در میان دانش آموزان مطلع شویم. متن این گفت‌وگو در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد:
مقام معظم رهبری بر گسترش فرهنگ کتابخوانی تاکید جدی دارند، تا حدی که به آموزش‌و‌پروش توصیه کرده‌اند ساعتی مستقل به نام زنگ کتاب در برنامه درسی دانش‌آموزان دیده شود. در این راستا چه اقداماتی در استان قم انجام شده است؟
برنامه‌های درسی مدارس مبتنی بر برنامه درسی ملی است که از طرف وزارت آموزشوپرورش ابلاغ می‌شود. در مدارس ابتدایی هفته‌ای ۳۰ ساعت و در مدارس متوسطه ۳۵ ساعت تعیین شده است. البته وزارت وزارت آموزشوپرورش در تدارک ایجاد یک زنگ خاص به نام زنگ کتابخوانی است ولی هنوز دستورالعملی در این مورد به استان‌ها ابلاغ نشده است.
در عین حال در مدارس ابتدایی آموزگاران علاقه‌مند فعالیت‌هایی در بخش کتابخوانی برای دانش‌آموزان دارند. آموزگاران می‌توانند ۲ ساعت از زمان آموزشی هفته را به زنگ مطالعه کتاب اختصاص دهند.
از جمله نهادهایی که می‌تواند یک نسل را با کتاب آشنا، و فرهنگ کتابخوانی را از سنین پایین در بین آنها نهادینه کند، آموزش و پرورش است. آموزشوپرورش استان قم برای به ثمر رسیدن این موضوع چه نقشی را ایفا کرده است؟
تا کتاب نباشد، کتابخوان نیز نخواهد بود. مهمترین فعالیت‌ها تجهیز کتابخانه‌های مدارس به کتاب‌های جدید‌الانتشار است. سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون تومان کتاب از طریق خودیاری مدارس و هدایا به کتابخانه‌های مدارس وارد می‌شود. علاوه بر این معاونین پرورشی مدارس در طول سال مسابقات کتابخوانی، خلاصه‌نویسی، تولید مشابه‌سازی داستان کتاب و ... را در چندین مرحله انجام می‌دهند. در همین راستا طرح ملی «دانایی توانایی» در استان برگزار می‌شود که سالانه بیش از ۱۶ هزار دانش‌آموز در این مسابقه و طرح ملی کتابخوانی شرکت می‌کنند.
این مسابقه در ۴ مرحله انجام می‌شود که در هر مرحله یک کتاب به کتاب‌های مسابقه اضافه می‌شود. در مرحله کشوری هر کدام از بین ۴ کتاب یک تحقیق و پژوهش را دبیرخانه مسابقه تحویل می‌دهند.
از تجهیز کتابخانه‌ها گفتید؛ خاطرم هست یکی از همکارانتان می‌گفتند کتابخانه‌ها باید در بهترین نقطه از مدرسه احداث شوند. به نظرم حرف درست و دقیقی است. آیا برای تحقق این فکر در نوسازی مدارس طراحی صورت می‌گیرد که سالن یا اتاق مشخصی برای کتابخانه در نظر گرفته شود. نظیر نمازخانه، سالن جلسات، دفتر دبیران، آزمایشگاه و دیگر بخش‌های مدرسه؟
در شش سال گذشته در پروژه‌های احداثی مدارس توسط اداره نوسازی، حتماً طراحی کتابخانه در نظر گرفته شده است. اگر خیرساز باشد لوازم میز و صندلی و کتاب هم تامین و تجهیز می‌شود. در بسیاری از مدارس در محل رفت‌وآمد و دید دانش‌آموزان، میز کتاب یا قفسه و کمد کتاب به نام «قفسه باز» تعبیه شده تا دانش‌آموزان بتوانند آزادانه و بدون ثبت‌نام، کتاب مورد علاقه خود را برداشته و در وقت فراغت مطالعه کنند یا با خود به منزل ببرند.
در حال حاضر در تمام مدارس متوسطه کتابخانه با کتاب لازم موجود است، هر چند این را کافی نمی‌دانیم. در مدارس ابتدایی به جهت سهولت و دسترسی دانش‌آموزان به کتاب، طرح قفسه‌های کلاسی در ابعاد ۱۰۰ در ۸۰ سانتیمتر اجرا شده و در کلاس‌ها نصب شده‌اند.
برای کتابخانه‌های فعلی چه تمهیدیاتی برای تجهیز، نوسازی و تدارک سالن مطالعه آزاد اندیشیده‌اید؟
در مورد تجهیز کتاب مدارس، سالانه در هر ناحیه یک نمایشگاه متمرکز جهت خرید کتاب و تکمیل نیازهای دانش‌آموزان توسط مدیران مدارس انجام می‌شود.
نمایشگاهی در مدارس تشکیل می‌شود که دانش‌آموزان کتاب‌ها را خریده و بعد از مطالعه به کتابخانه اهدا می‌کنند. از دیگر طرح‌ها خرید کتاب برای کتابخانه‌ها است.
هر ساله بسته‌های کتاب به تفکیک دوره‌های تحصیلی از انتشارات منادی تربیت تهیه و به مدارس متقاضی تحویل داده می‌شود. مدارس جدیدالاحداث نیز کتاب‌هایشان توسط اداره‌کل آموزشوپرورش تامین می‌شود. ضمناً هر ساله در هفته کتاب به حمایت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به برخی از مدارس محروم کتاب اهدا می‌شود.
آماری از سرانه مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان در دست دارید؟
طبق آخرین آمار به طور متوسط در هر مدرسه، هر دانش‌آموز ۸ کتاب غیردرسی را مطالعه می‌کند. هر سال با توجه به استفاده و کهنگی و پارگی کتاب، تکراری شدن و یا تغییر ذائقه، دانش‌آموز به کتاب‌های جدیدتری نیازمند است که مدیران و معاونین پرورشی می‌بایست به فکر تجدید کتاب و تجهیز کتابخانه باشند.
خود کارکنان آموزش و پرورش و معلمان، تا چه اندازه به مطالعه رغبت دارند؟ آیا محتوا و امکان مطالعه آزاد و فوق برنامه در مدارس برای معلمین فراهم شده است؟
البته معلمان به اقتضای حرفه معلمی حتماً مطالعاتی دارند. به ویژه معلمان دوره متوسطه که باید به خواسته‌های دانش‌آموزان پاسخ‌های به‌روز و متناسب را بدهند . ولی از آنجا که این بخش از فعالیت فرهنگی از حوزه فعالیت‌های معاونت پرورشی خارج است، نمی‌توان آمار و اطلاعات دقیقی ارائه کرد.
در بسیاری از مدارس کتاب‌های فرسوده یا عموماً متناسب با مقطع خودشان در کتابخانه‌ها وجود ندارد. برنامه‌ای برای هدفمند کردن این کتابخانه‌ها دارید؟
سالیانه مدیران مدارس تازه‌های نشر را وارد کتابخانه‌های مدارس می‌کنند. به طور مثال در سه مرحله نمایشگاه کتاب، جشن کتاب و اهدای آن به کتابخانه‌ها. از طرف معاونت پرورشی و اداره کل فرهنگ و ارشاد در نوسازی کتابخانه سعی وافر شده است ولی با توجه به گرانی کتاب و عدم وسع خرید توسط مدارس، معمولاً با مشکل مواجهیم و نمی‌توان همه انتظارات دانش‌آموزان را برآورده کرد. البته از سال ۹۳ بیش از دو میلیارد تومان به مدارس، کتاب تزریق شده است ولی با توجه به نیاز دانش‌آموزان به تازه‌های نشر و به‌روزرسانی کتابخانه‌ها این نیازمندی همیشه وجود دارد.
چه تسهیلاتی برای تشویق و ترغیب دانش‌آموزان به کتابخانه‌های عمومی سطح شهر در نظر گرفته‌اید؟
توافقنامه‌ای با اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان منعقد شده است. در این توافقنامه مقرر شده دانش‌آموزان و فرهنگیان با ۵۰ درصد تخفیف در کتابخانه‌های عمومی سطح شهر پذیرش شوند و در صورت فعال بودن در طول سال تحصیلی از طرف مدیرکل استان مورد تقدیر واقع خواهند شد. ضمناً با مشارکت دو اداره‌کل، با هدف تشویق به مطالعه مفید مسابقاتی در طول سال اجرا می‌شود.
پیوند اولیاء و مربیان می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای برای کتابخوانی دانش‌آموزان ایفا کند. چقدر به این امکان کمک کرده‌اید. دقیق‌تر اینکه آیا موضوع را با خانواده‌ها مطرح و راهکاری ارائه کرده‌اید؟
درست می‌فرمایید. قطعاً یک بال پرواز تربیتی خانواده‌ها هستند. به همین منظور مجله «پیوند» ویژه اولیا و مربیان را داریم که در سال ۹ جلد از آن منتشر می‌شود.
برگزاری نمایشگاه کتاب ویژه اولیا دانش‌آموزان از دیگر برنامه‌های ماست. در این نمایشگاه‌ها ۱۱۹ عنوان کتاب در موضوعات مختلف روابط اجتماعی، فرزندپروری، همسرداری، ارتباط بین فردی، روانشاختی و .... با نظارت آموزشوپرورش چاپ و با ۵۰ درصد تخفیف در اختیار آنان قرار می‌گیرد.
به مناسبت هفته کتاب، مسابقه‌ای متمرکز از ۹ مجلد مجله پیوند که با ۴۰ درصد تخفیف در اختیار اولیا قرار گرفته تدارک دیده بودیم که این مسابقه تا ۱۰ آذر تمدید شده است. بیشتر مدارس هم خودشان مسابقات کتابخوانی برای اولیا برگزار می‌کنند.
آیا برای رشد و تقویت این شاخص مهم فرهنگی، با اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی یا نهاد کتابخانه‌های عمومی تفاهم‌نامه یا برنامه همکاری داشته‌اید؟
با هر دو نهاد فرهنگی در زمینه‌های مختلفی با ایجاد توافقنامه ارتباط و تعامل فرهنگی داریم. به عنوان نمونه در زمینه عضوگیری کتابخانه‌های عمومی با ۵۰ درصد تخفیف، برگزاری مسابقات کتابخوانی ویژه دانش‌آموزی و فرهنگیان، مطالعات اجتماعی و استفاده از پژوهش‌های میدانی در مدارس در خصوص مسائل اجتماعی، برگزاری نمایشگاهای کتاب به صورت مشترک، اهدای کتاب به مدارس در مناسبت‌ها و تجهیز مدارس جدیدالاحداث به تازه‌های نشر تعامل خوبی داشته‌ایم.
آیا از مولفین و نویسنده‌های فرهنگی حمایتی به عمل می‌آید؟ برنامه خاص و مشخصی برای آنها دارید؟
همکارانی که دست به قلم دارند و کتابی را تالیف کرده‌اند، با فراخوان عمومی کتاب‌هایشان در نمایشگاه سالانه کتاب استان عرضه می‌شود. همچنین طی مراسمی از طرف مدیرکل آموزشوپرورش به آنها لوح تقدیر تقدیم می‌شود. این امکان هم وجود دارد که آثار مولفین فرهنگی در کلیه مدارس معرفی شود تا در صورت درخواست مدیران و دانش‌آموزان، خریداری شود.
میانه خودتان با کتاب چگونه است؟ آخرین کتابی که مطالعه کرده‌اید، چه بوده است؟
اگر یک نیروی فرهنگی اهل مطالعه و کتاب نباشد و با جریان اندیشه‌های متفاوت آشنا نشود، نمی‌تواند خود را از این دریای پر تلاطم افکار متفاوت نجات دهد و دیگران را نیز به مسیر درست هدایت کند. لذا من مهمترین کتاب انسان‌ساز را قرآن کریم می‌دانم که هر روز بخشی از آن را مطالعه و تدبر می‌کنم.
از کتاب‌های معمول هم، آخرین کتابی که خواندم کتاب «مناظره دکتر و شیخ» از محمدحسن شجاعی‌فرد بود که بسیار خواندنی و شیرین یافتم. ۸ کتاب دیگری را هم که مربوط به دانش‌آموزان بود و برای مسابقه دانش‌آموزی انتخاب شده بودند، جهت بررسی و تایید، مطالعه کردم.
لطفاً چند کتاب به انتخاب خودتان معرفی کنید.
کتاب مناظره دکتر و شیخ، کتاب نگین آفرینش، کتاب تک جلدی ترجمه الغدیر، کتاب بازی، بازوی تربیت ویژه مدارس؛ و از تازه‌های نشر کتابِ سرباز کوچک امام.
سخن پایانی؟
هیچ وقت مطالعه در فضای مجازی نمی‌تواند جایگزین کتاب باشد. ولی متاسفانه دسترسی به فضای مجازی آسان، ارزان، اغواگر و غیر قابل اعتماد است. از طرفی دسترسی به کتاب سخت، گران، صادق و با پشتوانه قوی فکری است. لازم است کتاب را دریابیم که غریب شده است.
شنبه ۱۰ آذر ۱۳۹۷ - ۰۹:۱۳
نظر شما