ضرورت تصحیح همه شروح نوشته شده بر قانون
غلامرضا جمشیدنژاد اول در این نشست گفت: «شرح مشکلات کتاب القانون» فخر رازی، نخستین شرح بر «قانون» و بخش کلیات «قانون» ابن‌سینا نوشته شده است که اکنون با تصحیح حبیبی در دسترس همگان قرار گرفت. ویژگی مهم این تصحیح در مصحح آن یعنی دکتر حبیبی است. ایشان از فیلسوفان معاصر ایران است و همه ما از دهه 40 با آثارش در عرصه فرهنگ آشنا هستیم.
وی افزود: امیدوارم حبیبی فرصت کنند و همه شروحی را که بر کلیات قانون یا همه آن نوشته شده، تصحیح و منتشر کنند. نسخ خطی باقی این شروح نیز در کتابخانه مجلس موجود است و امیدوارم انتشار شرح فخر رازی فتح بابی برای کار در دیگر نسخه‌ها باشد.
جمشیدنژاد اول ادامه داد: در اصل مخزن جواهرات ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی است. ما گوهرهای گرانبهایی داریم، چرا که این نسخ خطی شناسنامه حضور ایران در فرهنگ جهانی است. ما می‌دانیم که بقراط حکیم نام بیمارستان خود را از ما ایرانیان گرفت. این نسخ خطی اسناد هویت ماست. خوشبختانه حبیبی بهترین تصحیح را کتاب فخررازی ارائه داده و هیچ‌گونه غلط خوانی نیز نداشته است. هرچند که کتاب برخی غلط‌های تایپی دارد که البته ایراد از کار حبیبی نیست.
شروح نوشته شده بر قانون
جمشیدنژاد اول در بخش دیگری از سخنانش به معرفی کتابی پرداخت که شروح نوشته شده بر قانون ابن‌سینا در آن معرفی شده است. وی در این بخش گفت: سالک الدین محمد حمویی یزدی که پزشک نسخه‌پردازی بود کتابی با عنوان «مجمع النفایس و حجلة العرایس» نوشت و در آن به معرفی شروح نوشته شده بر قانون پرداخت. او اشاره کرد که نخستین شرح بر قانون را امام فخرالدین رازی نوشت. همچنین شرحی دیگر توسط قطب‌الدین شیرازی نوشته شد. آخرین شرح‌‌ها نیز پس از دوران ابن‌رشد نوشته شد. به نظر من بهترین شرح بر قانون «کلیات علم طب» ابن رشد است و من به زودی آن را با عنوان «کلیات طب اسلامی» منتشر خواهم کرد.
این مصحح اضافه کرد: بنا به گزارش سالک الدین پس از فخر رازی چهره‌هایی چون افضل الدین محمد بن خونجی، رفیع الدین عبدالواحد جیلی، نجم الدین احمد بن ابی‌بکر نخجوانی، صلاح الدین ابی الحسن ابن حزم، یعقوب بن اسحاق صائبی، ابوالفرج یعقوب بن اسحاق ملقب به المسیحی، قطب الدین مسعود بن شیخ، ابراهیم المصری، فخرالدین محمد بن محمد الخجندی، شمس الدین محمد بن محمود الآملی و علامه حلی دوازده نفری هستند که قانون یا کلیات قانون را شرح کرده‌اند.
جمشیدنژاد اول در پایان سخنانش از نجفقلی حبیبی درخواست کرد تا کتاب «شرح مشکلات کتاب القانون» و دیگر شروح بر قانون ابن‌سینا را نیز به فارسی ترجمه کرده تا در دسترس همه دانشجویان در رشته‌های مختلف قرار گیرد، چرا که این کتاب‌ها به جز دانش پزشکی در دیگر حوزه‌ها از جمله فلسفه طبیعی نیز نکات مهمی را به مخاطبان ارائه می‌کنند.
تصحیح «شرح مشکلات...» نتیجه کار روی قانون است
بخش دیگری از این نشست به سخنرانی نجفقلی حبیبی اختصاص داشت. او در بخشی از سخنانش درباره چرایی تصحیح این کتاب اشاره کرد: از سال 1389 بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در همدان کار تصحیح «قانون» ابن سینا را به من سپرد. مجبور شدم آن را بپذیرم و به همین خاطر از آن سال در ایران و ترکیه مشغول جمع‌آوری نسخه‌های خطی این کتاب کردم. به دلیل آنکه تخصص من طب و پزشکی نبود، ناچار شدم به جمع‌آوری نسخه‌های خطی شروح نوشته شده بر قانون نیز بپردازم.
وی افزود: کتاب اول قانون ابن‌سینا «کلیات» است که در آن اصول کلی طب شرح داده شده است. در عصر ابن‌سینا رسم بر این بوده که به جای بخش، کتاب می‌گفتند و به همین دلیل نیز ابن‌سینا خود به «قانون» که در پنج بخش آن را نوشت عنوان «پنج کتاب» را داد. کتاب دوم قانون «داروهای مفرده» است. کتاب سوم به شرح تمام بیماری‌ها و طریق مداوای آنها اختصاص دارد که سخت‌ترین بخش کتاب است. ابن‌سینا در کتاب چهارم به بیماری‌های جزئی که خاص عضو نیستند، می‌پردازد و در نهایت در کتاب پنجم «داروهای ترکیبی» و طریق ساخت آنها ارائه می‌شود.
حبیبی ادامه داد: پس از گذشت هشت سال از شروع کار تصحیح «قانون» کتاب نخست آن در ماه پیش منتشر شد. کتاب دوم نیز به زودی فرصت طبع پیدا می‌کند، اما کتاب سوم ترسناک است. البته مدتی روی آن کار کرده‌ام، اما از ادامه آن هراس دارم.
آیا «قانون» غلط دارد؟
حبیبی در بخش دیگری از سخنانش به شهرت «قانون» ابن‌سینا در جهان اشاره کرد و گفت: قانون در عرض 50 سال پس از تالیف در سراسر جهان اسلام مشهور شد و پس از مبنا شدن آن دیگر کتاب‌های قدیم‌تر از جمله آثار زکریای رازی افت پیدا کرد. ابن جمیع طبیب یهودی که منتقد ابن‌سیناست، اعتقاد داشت که نسخه‌های کتاب «قانون» در مصر غلط دارد. او به داستان عجیب و غریب استنساخ این کتاب در مصر که در دست تاجری عراقی بود، اشاره کرده، اما آن را عامل اشکال نمی‌دانست، بلکه می‌گوید خود ابن‌سینا وقتی چیزی را می‌نوشت، دیگر آن را نمی‌خواند و این غلط‌ها به همین دلیل به کتاب راه پیدا کرده است.
وی اضافه کرد: با این وجود اما ابن جمیع درباره کاب قانون می‌گوید که یک کتاب منطقی در طب است و هر مبحثی را می‌توان در آن پیدا کرد. 100 سالی نمی‌گذرد که «قانون» به زبان‌های اروپایی نیز ترجمه شده و در کشورهای غربی که هنوز در قرون وسطی هستند، شناخته می‌شود. پس از این ترجمه مبنای علمی طب و همچنین مبنا برای ساخت دانشگاه‌های پزشکی در غرب، کتاب «قانون» است.
حبیبی در ادامه به ذکر خاطراتی از مراسم هزارمین سال تولد ابن‌سینا پرداخت: در سال 1331 در دانشگاه تهران همایشی به مناسبت هزارمین سال تولد ابن‌سینا برگزار شد. در این همایش یک پروفسور لهستانی گزارشی از ابن‌سینا شناسی در غرب ارائه داد و گفت که در قرن 16 وقتی در لهستان دانشگاه پزشکی تاسیس شد به فرمان امپراتور، «قانون» به عنوان کتاب درسی انتخاب می‌شود، اما عجیب آنکه گویا برخی از ترجمه‌های قانون غلط داشت و برخی پزشکان به دلیل همین ترجمه غلط، داروهای اشتباهی به بیمارانشان دادند و باعث مرگ صدها نفر شدند.
شرح نوشتن بر قانون
مصحح «قانون» ابن‌سینا در بخش دیگری از این نشست به شروح نوشته شده بر «قانون» اشاره کرد و ادامه داد: به دلیل آنکه قانون کتاب سختی بود، شرح نوشتن بر آن نیز در دوره‌های مختلف توسط اندیشمندان پیگیری شد. «کلیات قانون» در اصل خلاصه قانون است و این کتاب را حتی علمای فقه و فلسفه هم می‌خواندند. نخستین کسی که روی قانون کار کرد شاگرد ابن‌سینا بود که به تلخیص آن پرداخت.
وی افزود: فخررازی در شرح خود بر «قانون» نگاهی انتقادی دارد. هرچند شرح او صرفا بر ثلث کتاب اول قانون است، اما همین مقدار اندک هم در بین دانشمندان وقت غوغایی به پا کرد. رنگ فلسفی کتاب بیش از رنگ طبی آن است. نسخه‌های این کتاب معمولا بهم ریختگی داشته و بسیار سخت خوان هستند. برای تصحیح من مشکلات بسیاری داشتم و به ناچار به متون فلسفی فخررازی نیز رجوع کردم، چرا که رازی برخی از مباحث خود را در بیشتر کتاب‌هایش به کار برده بود.
حبیبی همچنین به ضرورت کار بیشتر بر شرح فخررازی اشاره کرد و گفت: به نظرم باید این تصحیح با نسخه‌های بهتر مقابله شود. در آخر کتاب گویا جدول‌هایی برای نبض دارد. ابن سینا نبض را دارای ساختاری موسیقایی می‌دانست و برای آن جدولی در نظر گرفته بود. از میان نسخه‌هایی که من در دست داشتم، فقط یکی به صورت جدول نیمه کاره بود و باقی کتاب‌ها جدول نداشتند.
این پژوهشگر فلسفه ادامه داد: آخرین نسخه خطی از شرح فخررازی که من دیدم متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی بود. البته آنها این نسخه را به ما نمی‌دادند و ما با سختی توانستیم آن را تهیه کنیم. این نسخه نیز بسیار به‌هم ریخته بود. من برای تصحیح «قانون» کتاب «التحفةالسعدیه» قطب‌الدین شیرازی را نیز مطالعه کرده و نسخه آن را تصحیح کردم. این شرح بسیار مفصل است و رطب و یابس هم دارد و مسائلی که مربوط به قانون نیست. من پارسال خلاصه‌ای از این کتاب را منتشر کردم.
شرح فعالیت‌های معاونت پژوهشی کتابخانه و مرکز اسناد مجلس
حجت‌الاسلام علی ابهری نیز در این نشست گفت: بر اساس تحولات جدید در معاونت پژوهشی کتابخانه مجلس امید به فعالیت‌های بیشتر کمی و کیفی ایجاد شده است. پیشتر شورای پژوهش را در مرکز و معاون پژوهشی داشتیم، اما چیزی به اسم شوراهای علمی و گروه‌های علمی تعریف نشده بودند. اکنون پنج گروه علمی تشکیل شده و حوزه‌هایی را که پیشتر در کتابخانه مجلس توجه چندانی به آنها نمی‌شد، مورد توجه قرار داده‌اند.
وی افزود: به عنوان مثال هرچند پیشتر در زمینه مطالعات پارلمانی کتاب‌هایی منتشر شده بودند، اما گروهی که دغدغه‌اش مطالعه پارلمانی باشد، وجود نداشت، بنابراین این گروه علمی تشکیل شد. دانشنامه قانون‌گذاری و کتابشناسی مجلس اکنون در این گروه در حال تدوین است. گروه ایران‌شناسی نیز تشکیل شده و امید داریم به زودی گروه‌های اسلام‌شناسی و مطالعات اسنادی نیز تشکیل شوند. گروه تحقیق نسخ خطی هم کار اصلی مرکز پژوهش بوده که اکنون دارند کار خود را انجام می‌دهند.
احمدی ابهری ادامه داد: همچنین امیدواریم بتوانیم تا جلسات نقد و بررسی کتاب را نیز هر دو هفته یکبار برگزار کنیم. پیشنهادی هم برای اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلف داریم و آن پیشنهاد این است که این اساتید هر روزی را در ماه که مایل هستند، به کتابخانه مجلس آمده و در اینجا مطالعاتشان را انجام دهند و از منابع کتابخانه هم بهره ببرند. ما حضور اساتید در کتابخانه را اعلام عمومی کرده و از همه کسانی که علاقه به استفاده از محضر این استاد علاقه دارند دعوت به حضور در کتابخانه می‌کنیم.
نظر شما