خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)_ سعید سیمرغ: اواخر سال 1343 (1965 میلادی) بنگاه ترجمه و نشر کتاب هشتمین کتاب از سری «مجموعه معارف عمومی» خود را منتشر کرد. آن کتاب نخستین ترجمه از کتاب‌های یک نویسنده میانسال آمریکایی روس‌تبار بود که پنج‌سال پیش از آن در آمریکا منتشر شده و مقدر چنین بود که نویسنده آن کتاب به‌عنوان یکی از پرکارترین نویسندگان تاریخ شناخته شود و تصادفاً کتاب‌های ترجمه شده از او در ایران، از کتاب‌های همه نویسندگان دیگر (چه داخلی و چه خارجی) بیشتر باشد. آن کتاب، «رود زندگی» نام داشت و نویسنده آن کسی نبود جز آیزاک آسیموف!
تا به امروز که بیش از 52 سال از آن زمان می‌گذرد تعداد کتاب‌های ترجمه شده آیزاک آسیموف به فارسی از 140 عنوان گذشته و حتی برخی کتاب‌های او را سه یا چهار مترجم در دفعات مختلف ترجمه کرده‌اند. نکته جالب در مورد همه این ترجمه‌ها، روش نگارش نام نویسنده است. نام نویسنده در زبان انگلیسی (که روی جلد کتاب‌ها نوشته شده) به این صورت است: Isaac Asimov.

مترجمین مختلف بنابه برداشت‌های خود از نام او، نامش را به صورت‌های آیزاک، ایزاک، ایساک، آیزک و اسحق و نام‌خانوادگی او را به صورت‌های آسیموف، آزیموف، اَزیموف، آسیمو، آسموف و عاصم زاده(!) نوشته‌اند. البته «آیزاک آسیموف» و «ایزاک آسیموف» از همه موارد بالا بیشتر استفاده شده و موارد دیگر انگشت‌شمارند.

حال پرسش این است که کدام روش نگارش صحیح است؟ 
پر واضح است که در ترجمه نام خارجی درست‌ترین نگارش همانی است به آن شکل ادا می‌شود. مثلاً نام George که در کشورهای اروپایی و آمریکا متداول است به‌صورت «جُرج» گفته می‌شود و نوشتن آن به‌صورت «گئورگ» نادرست است. از طرفی این نام در کشور‌های فرانسوی زبان به صورت «ژُرژ» تلفظ می‌شود و هنگام ترجمه باید دید که شخصی که این نام را برخود دارد فرانسوی است یا خیر.

اما در مورد نام Isaac Asimov مترجمین راهی برای دانستن این که آن نام چگونه تلفظ می‌شود نداشتند. چراکه آن نام صرفاً واژه‌ای روی جلد کتاب بود و خود نویسنده هم علاقه‌ای به سفر رفتن نداشت تا در کشورهای مختلف، تلفظ درست نامش را گوشزد کند. البته فیلم‌هایی هم از مصاحبه‌های نویسنده وجود داشت که با استفاده از آن‌ها می‌شد با تلفظ درست نام نویسنده آشنا شد، اما پخش آن فیلم‌ها به شدت محدود بود و در آن زمان اینترنتی هم وجود نداشت که مانند امروز بتوان انواع ویدئوها را درباره هر موضوعی به آسانی دید.

در نتیجه مترجمین براساس حدس و گمان‌های خود که هرکدام منطق خاص خود را داشتند، نام نویسنده را به صورت‌های مختلف نوشتند.
تا این‌که با رواج اینترنت، آن ویدئوها به‌آسانی در دسترس همه قرار گرفت و می‌شد شنید که در آن‌ها نام نویسنده به‌صورت تلفظی Aizak Azimof (آیزاک اَزیموف) گفته می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توانید به ویدئوی گفتگوی نویسنده و بیل مویرز توجه کنید.

این‌که این شکل گویش باید چگونه به فارسی نوشته شود را باید در ریشه نام نویسنده جست. باز هم در اینجا همین مشکل عدم دسترسی به نویسنده وجود دارد. واژه Azim که پسوند of به آن چسبیده شباهت زیادی به واژه عربی «عظیم» دارد و استفاده از نام‌های عربی با پسند «اوف» در برخی جمهوری‌های شوروی سابق رایج بوده است. بنابراین ممکن است روش صحیح نوشتن نام نویسنده با حروف فارسی، «عظیموف» باشد.

اما این‌هم فقط گمانه‌زنی است و چه‌بسا که نادرست باشد. در این مورد هیچ‌کس به درستی نمی‌تواند راهنما باشد جز خود نویسنده که اتفاقاً در زندگینامه‌اش به‌دقت به تشریح این موضوع پرداخته است:
«آن‌طور که پدرم گفته است، نخستین جودا (پدر پدربزرگ پدربزرگ نویسنده) همراه با خانواده و فرزندانش، فروشندگان چاودار بودند که در محل زندگی ما در روسیه در فصل پاییز کاشته می‌شد. دانه‌ها در فصل زمستان در زیر یک لایه عمیق از برف، گرم نگه داشته می‌شدند و به این نوع از چاودار «آزیمی خلِب» گفته می‌شد که فکر می‌کنم معادل انگلیسی آن Winter Grain (بذر زمستانی) باشد.
... پس از آنکه مردم مجبور به پذیرش نام خانوادگی شدند، گرایشی به انتخاب نام‌های زیبا و پرطمطراق به‌وجود آمد... از سوی دیگر، نام‌های خانوادگی را از شغل افراد می‌گرفتند. چنین چیزی در همه‌ جا اتفاق می‌افتند. در انگلیسی نام‌هایی مانند اسمیت (آهنگر) و میلر (آسیابان) مثال‌های روشنی هستند. به‌این‌ترتیب، جودای اولیه را به خاطر بذرهایی که می‌فروخت، «آزیمی» می‌نامیدند که به زبان روسی به معنی «برای زمستان» بود. فکر می‌کنم این نام خانوادگی، کمابیش معادل «wintering» در زبان انگلیسی باشد.

کمی پس از آن یکی از اعضای خانواده احساس کرد که نام «آزیمی» نامی غیرروسی است و به‌همین دلیل گیرایی ندارد. به همین دلیل پسوند روسی «اُف» در انتهای آن قرار گرفت. (مثل ایوانوف معادل روسی جانسون و پتروف معادل روسی پیترسون است و ...) در نتیجه نام خانوادگی تبدیل به «آزیموف» شد که نزدیک‌ترین معادل انگلیسی آن، «وینترسون» است.

...زمانی که پدر من به آمریکا آمد، دستانش دچار مشکل شده بود و برای پرکردن فرم‌های مهاجرت، مجبور بود نامش را به انگلیسی هجی کند، و اگرچه در سرزمین مادری‌اش به خوبی با الفبای سیریلیک و عبری آشنایی داشت، اما الفبای لاتین، که زبان انگلیسی با آن نوشته می‌شود برای او بیگانه بود. 
او مجبور شد به خاطراتش در مورد حروف و نوشته‌های روی کالاهای وارداتی مراجعه کند و در اینجا اشتباهی کرد. یکی از کالاهایی که در خانه‌های روسی بسیار آشنا بود، چرخ‌های خیاطی بودند و بیشتر چرخ‌های خیاطی از ایالات متحده وارد می‌شدند. آن‌ها در واقع «چرخ‌های خیاطی سینگر» بودند (نامی که تصادفاً از آیزاک مریت سینگر گرفته شده که یکی از نخستین تأسیس کنندگان کارخانه تولید چرخ خیاطی بود.)

واژه سینگر که با حرف بی‌صدای S شروع می‌شود در زبان ییدیش معنی ندارد. اما با این وجود واژه «زینگر» در زبان ییدیش هم معنی سینگر است و این، واژه‌ای با معنیست. مخصوصاً این که در زبان آلمانی، حرف S مانند حرف Z در انگلیسی تلفظ می‌شود و اگر یک فرد از طبقه پایین یا متوسط روسیه با الفبای لاتین آشنایی داشت، آن آشنایی در ارتباط با زبان آلمانی بود. 

... پدر من کاملاً مطمئن بود که حرف S روش الفبای لاتین برای اشاره به صدای «ز» است. نام خانوادگی او طوری تلفظ می‌شد که گویی با حرف «Z» ادا می‌شود، اما با حرف «S» نوشته می‌شود. 

... در روسیه و به زبان ییدیش، این نام طوری تلفظ می‌شود که تأکید روی بخش دوم است و A در ابتدای اسم مانند «آ» در واژه «آب» ادا می‌شود...
... با این وجود در زبان انگلیسی لهجه کمی در بخش نخست تغییر پیدا می‌کند و این نام تبدیل به «اَزیموف» می‌شود.

پس از اینجا نتیجه گرفته می‌شود که نام خانوادگی نویسنده به هیچ واژه عربی ارتباطی ندارد و مشتق شده از یک واژ روسی است. اگر این واژه طوری نوشته شود که گویی از یک واژه عربی مشتق شده یا اصلاً شبیه به واژگان عربی به نظر برسد، صحیح نیست. درست‌ترین روش برای نوشتن نام کامل نویسنده  با حروف فارسی به این صورت است: آیزاک اَزیموف.

و نکته جالب پایانی این که در این بیش از یکصد و چهل عنوان کتابی که رسماً در ایران منتشر شده، هیچ کدام نام کامل و صحیح نویسنده را ننوشته‌اند. تنها دو کتاب به این درستی بسیار نزدیک شده‌اند. کتاب «منظومه شمسی و بالعکس» نام نویسنده را به صورت «آیزاک آزیموف» و کتاب «رمز وراثت» نام او را به صورت «آیزک اَزیموف» نوشته است. 

مهرداد تویسرکانی، مترجم کتاب «من، آسیموف: خاطرات آیزاک آسیموف» در مقدمه این کتاب به نام صحیح و ریشه صحیح نام نویسنده شاره می‌کند، اما از آنجا که بیشتر مردم ایران، این نویسنده را با نام «آسیموف» می‌شناسند، از درج نام صحیح نویسنده روی جلد کتاب خودداری نموده است. این تنها موردی است که به نام کامل و صحیح نویسنده در یک کتاب رسمی در ایران اشاره شده است.