خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- آذربایجان در تاریخ و فرهنگ و هویت ایرانی نقش چندگانه‌ای داشته است. موقعیت استراتژی آذربایجان و همجواری با قدرت‌های دیگر هم در این ویژگی موثر بوده است.

رحیم نیکبخت، با بیان مطلب فوق، درباره اهمیت آذربایجان در شکل‌گیری هویت ایرانی گفت: آذربایجان به دلیل همجواری با قدرت‌های دیگر، محل تلاقی ایران و کلیت هویت ایرانی با فرهنگ‌ها و هویت‌های دیگر مثل عثمانی و روسیه تزاری است.  به همین دلیل آذربایجان را «دارالمرز» می‌نامند. در دوره ساسانیان هم به دلیل وجود مهم‌ترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه، آذربایجان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.               
                            
دبیر اجرایی «همایش ملی بزرگداشت یکصد و دهمین سالگرد جنبش مشروطه در آذربایجان به روایت اسناد» افزود: به لحاظ مذهبی و موقعیت استراتژیک هم آذربایجان، یکی از کانون‌های مهم هویت ایرانی بوده است. علاوه بر این آذربایجان همیشه در حفاظت از فرهنگ و هویت ایرانی، نقش مهمی داشته است.

نیکبخت درباره جایگاه آذربایجان در تاریخ مشروطیت هم گفت: در زمان جنگ‌های روسیه علیه ایران که منجر به دو قرارداد تحمیلی گلستان و ترکمانچای شد، تبریز مقر دارالسلطنه، ولیعهدنشین و پایتخت دوم بود و اولین فعالیت‌های فرهنگی و فکری که بسترساز انقلاب مشروطیت بود در تبریز اتفاق افتاد. نخستین چاپخانه‌ها در تبریز شروع به کار کرد و بعد از تهران، تبریز، نخستین جایی بود که در آن روزنامه منتشر شد. به همین دلیل می‌توان گفت که بخش مهمی از بستر فکری و فرهنگی انقلاب مشروطه در تبریز، و آذربایجان شکل گرفت که در کنار مردم تهران، اصفهان و شیراز و جاهای دیگر، علیه قاجاریه به جنب و جوش در می‌آید.

این پژوهشگر حوزه تاریخ گفت: تبریز زمینه را برای مبارزه  مجاهدین گیلانی و بختیاری فراهم می‌کند و باعث می‌شود تا مجاهدین به تهران حمله و محمد‌علی‌شاه را از قدرت خلع کنند. مقاومت تبریز، موجب احیاء مشروطه می‌شود. وقتی که محمدعلی شاه قاجار مجلس را به توپ بست، تبریز در مقابل او ایستاد.



وی در ادامه توضیح داد: بعد از این اتفاق، محمد‌علی شاه دستور می‌دهد که مشروطه‌خواهی در جاهای دیگر هم سرکوب شود. تبریز از پذیرش این سلطه سرباز می‌زند. این وضعیت یازده ماه به طول می‌انجامد و همین باعث می‌شود تا مجاهدین جاهای دیگر، قدرت پیدا کنند و به این ترتیب، مشروطیت احیاء می‌شود.

دبیر اجرایی «همایش ملی بزرگداشت یکصد و دهمین سالگرد جنبش مشروطه در آذربایجان به روایت اسناد» گفت: با توجه به نقشی که آذربایجان در تاریخ مشروطه داشته تا کنون همایش‌های مختلفی در این زمینه برگزار شده است اما در این همایش، تاکید ما بر اسناد این حوزه است. به مناسبت صد و دهمین سالگرد انقلاب مشروطه، تلاش بر این بود که اسناد و مدارک نهضت مشروطه شناسایی شود و در اختیار محققان قرار بگیرد. با وجود گذشت 110 سال از مشروطه، اسناد بسیاری در این زمینه وجود دارد که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است.

نیکبخت گفت: بعد از صدور فراخوان همایش، بیش از پنجاه چکیده مقاله به دبیرخانه همایش ارسال شده است. مراحل داوری به سرپرستی علی ططری، دبیر علمی این همایش انجام شد. از بین این چکیده‌های دریافتی، تعدادی سخنرانی خواهیم داشت.

وی تاکید کرد: در این همایش از حضور برخی از استادان هم بهره‌ خواهیم برد که از آن جمله می‌توان به سید جواد طباطبایی، موسی غنی‌نژاد، رحیم رئیس‌نیا، عباس قدیمی قیداری، سیروان خسروزاده و منیژه صدری از آن جمله هستند.

دبیر اجرایی این همایش با اشاره به رونمایی کتاب‌هایی که به همین مناسبت، توسط انتشارات «موسسه تاریخ و فرهنگ دیار کهن» منتشر شده است، این کتاب‌ها را این گونه برشمرد: کتاب «مشروطیت و شیخ اسماعیل  هشترودی» تالیف احمد غلامی، کتاب « باکو و انقلاب مشروطه ایران» تالیف رسول پورزمانی، کتاب «روزشمار محاصره تبریز و اعاده مشروطیت» تالیف و تحقیق نادر پروانه و جمشیدیان، «منظومه در خوشاب»؛ تاریخ منظوم مشروطیت آذربایجان که در همان روزگار توسط محمدعلی پروین آشتیانی سروده شده و توسط خانواده‌اش در اختیار ما قرار داده شده است که با تصحیح سید جمال‌الدین ترابی منتشر شده است. محمدعلی پروین آشتیانی از دیوان‌سالاران مستقر در تبریز بوده که در تشکیلات حکومت قاجاریه مشغول به کار بوده است.

همایش ملی «بزرگداشت یکصد و دهمین سالگرد جنبش مشروطه در آذربایجان به روایت اسناد» توسط موسسه تاریخ و فرهنگ دیار کهن و با همکاری انجمن ایرانی تاریخ و مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران(مهتاب)  ۲بهمن ۱۳۹۶ در آرشیو ملی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، واقع در بزرگراه شهید حقانی، چهار راه کوشا برگزار می‌شود.