به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تعزیه به مراسم سوگواری و ماتم‌داری برای امام حسین (ع) و یارانش در حادثه‌ی عاشورا گفته می‌شود که به مرور زمان و تکامل جنبه‌های نمایشی و ادبی و موسیقایی، به شکل امروزین آن درآمده است. در روزهای گذشته کتاب «تعزیه در نگاهی دیگر»، اثر سعید پورزنگی‌آبادی توسط نشر کیان‌افراز راهی بازار نشر شد که به شکل کامل به این هنر مذهبی می‌پردازد. از این رو گفت‌وگوی کوتاهی را با پژوهشگر این اثر انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.

سعید پورزنگی‌آبادی در توضیح این اثر به ایبنا گفت: کتاب «تعزیه در نگاهی دیگر» همان‌طور که از نامش پیداست نگاهی متفاوت به این هنر و فرهنگ عزاداری است که به چیستی آیین، عناصر تشکیل دهنده تعزیه، شکل‌های اولیه تعزیه، ادبیات و مبانی متون تعزیه، شکل‌گیری نمایشی تعزیه، نقش سیاست و قدرت در تعزیه و مواردی اینچنینی می‌پردازد.

 
این پژوهشگر ادامه داد: این اثر به گونه‌ای ؛گزیده‌ی نگرش‌هایی است که حکومت‌ها در دوره‌های مختلف به تعزیه داشته‌اند، و به ویژه به کارکرد‌های سیاسی که تعزیه در دوره‌های مختلف برای آنها داشته‌، پرداخته شده است. این کتاب اشاره‌ای به تعزیه از ابتدای قیام توابین و سیر گذر از حوادث سیاسی_اجتماعی به دوره‌ی شکل‌گیری نمایشی آن و سپس امتداد کارکردهای آن تا انقلاب اسلامی سال 57 دارد.

این فارغ‌التحصیل رشته تئاتر با اشاره به تاثیرپذیری تعزیه از هنر‌های دیگر گفت: تعزیه هنری چهل تکه است که از سایر شکل‌ها و شیوه‌ها و هنرها تاثیر گرفته است. برای مثال تعزیه از سوگ سیاوش، نقالی، نمایش ارابه مسیحی، در شکل اجرایی و از فرهنگ خنیاگری کهن و قالب دستگاه‌های آوازی در شکل صوتی و آوایی تاثیر گرفته است. حتی شاید جالب باشد که بدانید، رگه‌هایی از هنرهای رزمی و نمایشی خاور دور (ژاپن، کره و چین) و آیین‌های سوگ بین‌النهرین نیز در تعزیه دیده می‌شود.

نویسنده کتاب «تعزیه در نگاهی دیگر» افزود: برای مثال رنگ سیاه و نیلی، رنگ عزا در فرهنگ سوگ ایران باستان بوده‌اند، اما بعد از قیام سیاهپوشان (نهضت ابومسلم خراسانی)،آنها نیز از این رنگ استفاده کردند و رنگ مشکی رنگ عزاداری ایرانیان در تقابل با فرهنگ عربی شد.

پورزنگی‌آبادی در توضیح کارکرد‌های سیاسی تعزیه عنوان کرد: همان‌طور که توضیح دادم تعزیه آیین سوگواری سرور و سالار شهیدان، امام حسین (ع) است، به همین دلیل برای همه مقدس است اما متاسفانه این هنر در طول تاریخ کارکردهای سیاسی پیدا کرده است و به همین شکل آلوده سیاست شده است؛ درست بر خلاف سوگ سیاوش و نقالی و خنیاگری کهن که آیین‌های مردمی هستند. برای مثال معزالدوله حاکم بغداد خودش را دوستدار امام حسین (ع) نشان می‌داد اما در عمل از تعزیه برای تثبیت حکومت خودش استفاده می‌کرد یا شاه طهماسب صفوی و دیگر شاهان دوره‌ی صفوی و پس از آن تا دوره‌ی معاصر از این هنر سوءاستفاده می‌کردند.

این پژوهشگر با اشاره به ظرفیت‌های تعزیه گفت: مردم ما تشنگی تخیل و تصویر دارند و اگر شما دقت داشته باشید متوجه می‌شوید که مردم ما با یک دعوای کوچک در خیابان دور حادثه جمع می‌شوند و از آن فیلمبرداری می‌کنند و همین بیانگر علاقه شدید مردم ما به تخیل و ماجرا و تصویر است. در این راستا ما در فرهنگ آیینی ایران علاوه بر سوگ سیاووش و نقالی‌های مختلف،مراسم پهلوانی و نمایش‌های پندآموز بسیاری داریم که اگر در نگرش و برنامه‌ریزی مدیران فرهنگی مورد توجه قرار گیرد در تغذیه نیروی تخیل و تصویر تماشاگر و مردم کوچه و خیابان به سمت سالم‌سازی فضای اجتماعی بسیار موثر است.

این فارغ‌التحصیل رشته تئاتر با اشاره به ضرورت نگاه حرفه‌ای به حوزه تعزیه عنوان کرد: تعزیه نیز مانند سایر هنرها کاری حرفه‌ای است و باید به شکل حرفه‌ای با آن برخورد کرد و از فرهنگ اجرای تعزیه در روستاها که منشا‌های آیینی و کهن خود را دارند حمایت کرد. تعزیه را نباید با ادوات تکنولوژی امروزی اجرا کرد چون ساحت معنایی خود را از دست می‌دهد. یا برای مثال در تاریخ ما خوانده‌ایم که حضرت علی اکبر (ع) جوانی رشید و زیبا بوده است اما در تعزیه می‌بینیم که مردی چهل ساله با شکمی که دو متر از خودش جلوتر است این نقش را بازی می‌کند که نشان می‌دهد ما به هنر تعزیه هنوز با نگاه دقیق و زیباشناسانه و حتی فنی نگاه نمی‌کنیم و نگاه حرفه‌ای و هنری به این حوزه نداریم.