به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) پروفسور بهلول علیجانی استاد برجسته آب‌وهواشناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس قطب علمی تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دکتر فرامرز خوش‌اخلاق استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و مسعود بهزادی راد کارشناس‌ارشد گردشگری با حضور در تحریریه ایبنا به مدیریت مهتاب دمیرچی به گفتگو درباره چالش‌های تالیف و ترجمه کتاب‌های جغرافیا پرداختند.
ایبنا: با توجه به اینکه نشر کتاب‌های دانشگاهی در سال‌های اخیر با افت کیفیت رو به رو بوده‌است به نظر شما این افت کیفیت دامن‌گیر رشته‌های جغرافیا شده است؟
بهلول علیجانی: در زمینه تالیف کتاب متاسفانه با مشکلات متفاوتی مواجه هستیم که از جمله آن ورود فضای مجازی و رسوخ آن به بیشتر ابعاد زندگی افراد است. چاپ کتاب کاغذی افت پیدا کرده است چرا که افراد با استفاده از اینترنت به راحتی به آن دسترسی پیدا می‌کنند. با این حال این موضوع نتوانسته میزان کمی چاپ کتاب‌های جغرافیا را با کاهش رو به رو کند. در رشته جغرافیا و زیر شاخه‌های آن، سالانه کتاب‌های زیادی به چاپ می‌رسد. اما گلایه‌ای که می‌توانم کنم درباره کیفیت محتوایی کتاب‌هاست که مانند گذشته نیست و ما شاهد کاهش کیفیت کتاب‌های جغرافیا در سال‌های اخیر بوده‌ایم. به عقیده من باید چاره‌ای برای این مسئله اندیشید.
فرامرز خوش‌اخلاق: در ادامه سخنان دکتر علیجانی در رشته جغرافیا تغییرات زیادی در سال‌های اخیر رخ داده است که یکی از آنها افزایش رشته‌های زیر شاخه‌ای به این رشته علمی بوده است. به همین دلیل سالانه کتاب‌های زیادی هم از سوی استادان و مولفان و دانشگاهیان به چاپ می‌رسد اما کمتر کتابی را می‌یابیم که از نظر محتوایی سطح استاندارد حداقل گذشته را داشته باشد. اکنون ایران در تالیف مقاله و کتاب‌ها در منطقه در سطح اول قرار دارد اما متاسفانه استناد زیادی به تالیفات ایران نمی‌شود که این مسئله شاهد خوبی است تا بگوییم کیفیت کتاب‌های جغرافیا چندان مطلوب نیست. درواقع اجباری که بر روی استادان و دانشگاهیان برای تالیف مقاله و کتاب وجود دارد کیفیت مطالب را کاهش می‌دهد.
ایبنا: با توجه به اینکه امروزه درکشورهای پیشرفته برنامه‌ریزی‌ها با استفاده از علم جغرافیا انجام می‌پذیرد و بسیاری از برنامه‌ریزان نگرش جغرافیایی دارند، چرا در کشور ما که روز به روز به این دانش نیازمندتر می‌شویم سازو کار و یا چارچوبی برای تالیف کتاب و یا مقالات وجود ندارد تا خوروجی‌های قوی‌تری از دانش‌آموختگان این علم داشته باشیم؟
بهلول علیجانی: در کل دانش را می‌توان به دو قسمت تقسیم‌بندی کنیم. یکی دانش بنیادی و دیگری دانش کاربردی در مواقعی که افراد با مسائل جامعه روبه‌رو می‌شوند و می‌خواهند با کمک علم به حل آن بپردازد وارد دانش کاربردی می‌شویم. متاسفانه بیشتر فعالیت ما در ایران، دانش کاربردی شده است به همین دلیل ابزارهای علمی جایگاه ویژه‌ای برای افراد پیدا کرده‌اند اما موضوع مهم اینجاست که زمانی می‌توانیم از دانش به عنوان یک راه حل کاربردی استفاده کنیم که از نظر بنیادی به درجه مطلوبی رسیده باشیم. در غیر این‌صورت نمی‌توانیم به حل مسائل و مشکلات جامعه بپردازیم. چراکه بنیان علمی افراد ضعیف است. در نظام آموزشی مقطع کارشناسی برای آموزش برخی مهارت‌ها به افراد است تا بتوانند برای زندگی در جامعه امروزی آماده شوند. در دوره کارشناسی ارشد فرد باید بتواند در زمینه کاربردی تخصص پیدا کند و در این زمینه فعالیت خاصی را ایجاد کند و تخصصی‌تر به آن نگاه کند اما در مقطع دکتری فرد باید به ارائه تئوری علمی بپردازد و نگاهی کاملاً بنیادی داشته باشد. وقتی در علمی تئوری کم تولید شود، تالیف هم با کیفیت پایین روبه رو می‌شود. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم کتابی تالیف شود که از نظر محتوایی سنگین باشد چون افرادی که به تالیف کتاب می‌پردازند، بنیادی فکر نکرده‌اند. باید در زمینه روش‌تحقیق و مبانی فلسفی بیشتر تالیف شود. داشتن شاخه‌های مختلف در جغرافیا باعث پراکنده‌خوانی از سوی دانشجویان می‌شود و همین عامل در تالیف کتاب‌ها هم اثر می‌گذارد.
مسعود بهزادی‌راد: درواقع داشتن تفکر عمیق در جغرافیا می‌تواند به بنیان فلسفی این علم کمک کند. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر شاهد تغییرات بسیاری در رشته‌ی جغرافیا بوده‌ایم، توجه به بنیان‌های فلسفی این علم از نگاه پژوهشگران و دانش‌آموختگان کاسته شده است.
ایبنا: با توجه به تالیف کتاب‌ها در علم جغرافیا وضعیت ترجمه کتاب‌ها چه روندی را دنبال می‌کند؟ و یا اینکه آیا کتابی که وارد بازار جهانی علم می‌شود تا چه مدت زمان طول می‌کشد این کتاب در داخل ترجمه و منتشر شود؟
فرامرز خوش‌اخلاق: وقتی بحث کیفیت به میان می‌آید مترجم باید با یک انبساط خاطری به آن بپردازد. کمبود زمان از اصلی‌ترین موانعی است که دانشگاهیان در ترجمه و تالیف کتاب رو به رو هستند.
بهلول علیجانی: در ترجمه وظیفه اصلی مترجم انتقال مفهوم از اصلی‌ترین ارکان ترجمه استاندارد است. فرد مترجم باید به هر دو زبان فارسی و زبان اصلی کتاب مورد ترجمه تسلط کامل داشته باشد. برخی مترجمان تسلط کافی در زبان مرجع و مقصد را ندارند لذا شرایط ترجمه کتاب‌های جغرافیایی چندان مطلوب نیست.
فرامرز خوش‌اخلاق: توجه زیاد استادان و دانشگاهیان به نگارش مقالات باعث شده فرصت ترجمه کتاب را به اندازه کافی نداشته باشند. این عوامل باعث شده کتابی که به تازگی وارد بازار جهانی کتاب می‌شود نتواند در ایران صرف مدت زمان کوتاهی ترجمه شوند و اغلب کتاب‌هایی که به صحنه ترجمه می‌رسند در یک دهه اخیر تالیف شده‌اند. در گذشته استادان و دانشگاهیان تالیفات کمتری داشتند اما از کیفیت بالاتری برخوردار بود امروزه تعدد در تالیف کتاب و مقالات از کیفیت آنها کاسته است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان ما پس از اتمام تحصیلات خود علارغم میل خود، راهی جز ادامه تحصیل ندارند و برای ارتقای خود شروع به تالیف مقالات و کتاب می‌کنند. درواقع می‌توان گفت برای باقی ماندن در صحنه علم افراد مجبور می‌شوند مقالات و یا کتاب‌هایی را تالیف کنند که شاید کیفیت چندانی ندارد.
بهلول علیجانی: به عقیده من افرادی باید سر کار بیایند که به کار خود علاقه‌مند باشند. داشتن شاخص و معیار برای ارتقای علمی افراد باعث شده که چارچوب‌هایی در تولید علم به وجود آید در حالیکه باید بتوانیم افرادی را جذب دانشگاه‌ها کنیم که فرد خود را به عنوان یک پژوهشگر علم قبول داشته باشد و به وظایف پژوهشی خود کاملاً آگاهی داشته باشد. باید بگویم دانشگاه‌ها هنوز به این مرحله نرسیده‌اند.
ایبنا: با توجه به شرایط موجود ظرفیت کتاب‌های جغرافیایی در شرکت در جایزه‌های مربوط به کتاب و یا جشنواره‌های علمی چگونه است؟ و اینکه در سال‌های اخیر کتاب‌های جغرافیا با چه روندی در این مراسم‌ها شرکت داشته‌اند؟
بهلول علیجانی: در برخی از کتاب‌هایی که حتی موفق به دریافت جایزه در جشنواره‌های مختلف می‌شوند ملاحظاتی که باید یک کتاب علمی خوب داشته باشد را ندارند. از نظر من کتابی که به عنوان یک کتاب علمی روانه کتاب‌فروشی‌ها می‌شود باید یه مطلب جدیدی که تا به حال گفته نشده را در خود داشته باشد اما در بعضی موارد شاهد تالیف کتاب‌هایی هستیم که به تکرار مطالب پیشین پرداخته‌اند و جایزه هم می‌گیرند لذا بردن جایزه همیشه نمی‌تواند معیار مناسبی برای این موضوع باشد که کتابی دارای ارزش علمی است و یا اینکه از کیفیت پایینی برخوردار است. انتظار این است که یک کتاب علمی بتواند یک مسیر جدیدی را باز کند و به انتشار یک مطلب جدید بپردازد که جامعه علمی تا قبل از آن نمی‌دانسته است.
مسعود بهزادی راد: در جایزه‌های کتاب هدف این است که یک اثر از مفاهیم علمی گرفته تا حتی گرافیک و فیزیک کتاب باید مطلوب باشد و داوران با دیدی همه جانبه به کتاب‌ها می‌پردازند و بحث کیفیت کتاب‌ها از اصلی‌ترین معیارهای انتخاب آنهاست. برای مثال کتاب مبانی آب و هواشناسی از آن دست کتاب‌هایی است که توانست مدت زمان زیادی مورد توجه اهالی علم جغرافیا قرار گیرد و خوشبختانه چند دوره به عنوان جشنواره های کتاب را هم داشت. این کتاب هنوز از بازار کتاب خارج نشده است و منبع بسیاری از پژوهشگران و محققان است.
نظر شما