به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- مهتاب دمیرچی: شناخت ما نسبت به جهان اطراف بدون ریاضیات غیرممکن است. ریاضیات در تمامی حوزه‌های اندیشه بشری به طور کلی و به همه آنچه به فکر انسان مربوط است نفوذ می‌کند و این همان جنبه فلسفی آن است. شاید این جمله معروف و زیبای گالیله را شنیده باشید که «جهان کتابی است پر از فلسفه، این کتاب در برابر چشمان ما گشوده است، ولی تنها زمانی می‌توان آن را درک کرد که با زبان و نشانه‌های آن آشنا باشیم. این زبان ریاضیات، و این نشانه‌ها، مثلث‌ها، دایره‌ها و سایر اشکال هندسی‌اند.» تالیف کتاب‌هایی در این حوزه در سال‌های اخیر با کاهش نسبی رو به رو بوده است که علت آن را می‌توان در به روز بودن دانشگاهیان در تالیف مقالات و عدم رغبت کافی در تالیف و ترجمه کتاب‌های درسی و فرادرسی دانست.
این موضوعات بهانه‌ای شد تا با دکتر محمدقاسم وحیدی‌اصل، از داوران جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در رشته ریاضی و رئیس حوزه علوم پایه مرکز نشر دانشگاهی درباره تالیف و ترجمه و کیفیت کتاب‌های ریاضی گفت‌وگو کنیم.
ملاک‌های شما برای داوری کتاب سال در رشته ریاضی چه مواردی است یا روی چه مواردی در تالیف یا ترجمه تاکید می‌کنید؟
ملاک‌هایی که نه تنها من بلکه اغلب داوران جایزه کتاب سال آن را در انتخاب کتاب سال مورد توجه قرار می‌دهند، درحقیقت کیفیت محتوایی اثر تالیفی و ترجمه‌ای است. براي كتاب‌های ترجمه شده همان‌طور که ذکر شد در ابتدا کیفیت محتوایی از اولویت‌های اصلی است و سپس ترجمه مناسب اثر از سوی مترجمان مدنظر قرار داده می‌شود. به طور عمده امانت‌داری برای انتقال درست و مقصود نویسنده اصلی بايد از سوی مترجمان رعایت شود و در عين حال درست‌نویسی و شيوايي بيان هم مدنظر مترجمان باشد. همچنین شکل و ظاهر کتاب از جمله مواردی است که در جایزه کتاب سال توجه ویژه‌ای به آن می‌شود. در کل داوران جایزه کتاب سال بيشترين امتياز را به محتوا و نحوه بیان مطالب در کتاب‌ها اختصاص مي‌دهند. از نظر من کتاب باید بيان شیوا و دلچسبي داشته باشند و همواره با مخاطب ارتباط محتوایی برقرار کند.
با توجه به کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر موفق به برگزیده شدن جایزه کتاب سال شده آیا لزومی برای تغییر ملاک‌ها برای انتخاب جایزه کتاب سال احساس می‌کنید؟
به عقیده من نيازي به تغيير ملاك‌های انتخاب جایزه کتاب سال نیست اما نیاز به تغییر نگاه و توجه به بعضی رشته‌ها احساس می‌شود که باید اعمال شود. در گذشته‌های نه چندان دور تقریبا برای همه رشته‌های اصلی جایزه تعلق می‌گرفت مگر اينكه از نظر داوران خود رشته علمی کتاب خاصی درخور جايزه نباشد. در سال‌های اخیر به ظاهر محدوديت‌هایی براي تعداد کل جایزه‌ها اعمال شده که این محدودیت‌ها دامن‌گیر رشته ریاضی نیز شده است. قريب به اتفاق بیشتر رشته‌های علمي بيان كمي و رياضي پيدا كرده‌اند و رياضيات به عنوان مادر علوم آن‌چنان‌كه شايد و بايد، حتي از نظر رعايت انصاف، توجه چندانی به آن نشده است. فراموش نكنيم كه توجه به كتابخواني در وهله اول و تالیف كتاب و ترجمه در مرحله بعدي در حوزه رياضيات كم است و بنابراين نباید عملی صورت گیرد كه اين توجه محدود را فقط به دست‌اندركاران و علاقه‌مندان اين رشته انتقال دهيم.
ظرفیت ارسال اثر برای رشته ریاضی در جایزه کتاب سال چگونه است؟
كتاب‌هایی كه در جايزه كتاب سال شركت داده می‌شوند، كتاب‌های درسي و فرادرسي هستند. به طور طبيعي بخش اعظم اين كتاب‌ها، كتاب‌های مقطع كارشناسي‌اند، تعدادی در مقاطع تحصيلات تكميلي يعني دوره‌های كارشناسي‌ارشد و دكترا و تعداد كمی هم به موضوعات عام مانند فلسفه و تاريخ رياضيات اختصاص دارند. از اين میزان، عناوین قابل توجهی کتاب به اجبار و براي تقويت رزومه يا كسب امتياز و ارتقاي علمي از سوی دانشگاهیان و استادان ترجمه يا تأليف مي‌شوند و میزان بسيار معدودتری توسط علاقه‌مندانی كه هدفشان اشاعه علم رياضي و ارتقاي سطح معلومات عموم است چه دانشگاهي و چه غيردانشگاهی به رشته تحریر درمی‌آیند. به گمان من بايد این اجبار به تأليف و ترجمه برداشته شود، چراکه نيازي به تأليف و ترجمه در مقاطع تحصيلات تكميلي نيست و اما در حوزه سوم يعني كتاب‌های عمومي بايد سرمايه‌گذاری بيشتر و امور مربوط به تالیف و ترجمه هدف‌دارتر شوند.
چرا از نظر شما دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیازی به کتاب‌های ترجمه و تالیفی ندارند؟
به اين دليل كه دانشجويان مقاطع تحصیلات تکمیلی بايد تسلط كافي به حداقل يك زبان خارجي داشته باشند و كتاب‌های مربوط به رشته خود را به زبان اصلی بخوانند تا براي فعالیت‌های تحقيقاتي آینده خود آمادگي پيدا كنند و نيز خود را سريع‌تر با تحولات علمي هماهنگ كنند زیرا ميزان تغيير و تحول علم ریاضی امروزه بسيار زياد است و كتابی كه به فارسي تأليف يا ترجمه مي‌شود به‌سرعت از قافله علمی عقب مي‌افتد. در دوره‌های كارشناسي مطالب از نظر علمی بيشتر كلاسيك است و مي‌توان از كتاب‌های فارسی برای سال‌های قابل توجهي استفاده كرد.
وضعیت تالیف و ترجمه کتاب‌های رشته ریاضی چگونه است؟
همان‌طور که در پاسخ سؤال پیش عنوان شد، کتاب‌های رياضي که از روی علاقه به فارسی ترجمه یا تألیف می‌شوند، تعداد آنها نیز بسيار اندک است. با وجود علاقه‌ای که نویسندگان اين نوع کتاب‌ها به انتشار آثار خود برای اشاعه علم رياضي دارند، اين هدف چندان تحقق نیافته است. دليل اين امر آن است كه تالیفات به طور عمده بر اساس سليقه و ذوق افراد انجام مي‌شود و مطابق هيچ نگرش برنامه‌ای و هدف كلانی نيست و از طرف ديگر تكرار و نقص در اين كارها فراوان است. وجود يك مركز هدايت‌كننده مانند مركز نشر دانشگاهي برای تالیف کتاب‌های ریاضی لازم است. داشتن نظارت‌های تالیفی اين مزيت را خواهد داشت كه آينده‌نگري در كارها لحاظ می‌شود و انرژي‌ها به سمت و سوهايي هدايت می‌شوند كه نياز ملي در آنها بيشتر احساس شود.
تا چه میزان استادان و دانشگاهیان به تالیف کتاب رغبت و علاقه نشان‌می‌دهند؟
به طور کلی رغبت به کتابخوانی کم است و به قول معروف مستمعانی که صاحب‌سخنان را بر سر حرف آورند، بسیار اندک هستند. تألیف و ترجمه نه سود مادی قابل توجهی دارد و نه حتی در فضای دانشگاهی امتیازاتی که از بابت این قبیل امور به استادان تعلق می‌گیرد، قابل قیاس با امتیازات سایر فعالیت‌ها مانند نوشتن مقاله است. بنابراین عموماً رغبتی بین استادان برای انجام این کار به وجود نمی‌آید. به‌جز اینکه در آیین‌نامه ارتقای استادان دانشگاه، گاهی افراد موظف هستند که تألیف یا ترجمه کنند و این قانون دانشگاهیان را به‌اجبار به تألیف یا ترجمه وامی‌دارد. زمانی هم که اجبار برای تألیف کتاب وجود داشته باشد کیفیت علمی کتاب‌ها با کاهش روبه‌رو می‌شود. تعداد کمی کتاب وجود دارد که به دلیل شهرت نویسنده یا استفاده به عنوان کتاب درسی تیراژ بالایی دارند اما این‌ها استثنا هستند. همان طور که قبلاً هم گفتم کار نظام‌یافته‌ای در حوزه تألیف و ترجمه کتاب‌های علوم پایه و از جمله ریاضیات صورت نمی‌گیرد که مایه تأسف است.
چه کتاب‌هایی در دست تالیف دارید و آیا کتابی فرادرسی در رشته ریاضیات به تالیف رسانده‌اید یا خیر؟
شاید اطلاع داشته باشید که درباره دلایل و زمان شروع نظریه احتمال نظرها متعدد و متضاد است. مدت‌هاست که خود را مشغول تألیف کتابی در تاریخ احتمال کرده‌ام که به نظرم با کتاب‌های موجود متفاوت خواهد بود. به‌ویژه سعی می‌کنم غفلتی را که در مورد نقش ایرانیان و دانشمندان دوره اسلامی در تکوین نظریه احتمال وجود دارد، مورد بحث قرار دهم.
چهارشنبه ۱۰ آبان ۱۳۹۶ - ۰۹:۰۰
نظر شما