خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ محمد زینالی اُناری، پژوهشگر فرهنگ عامه: وقتی وارد یک کتاب فروشی می‌شوید می‌توانید آن جا هم مفهومی چون طبقه اجتماعی را ببینید. آن جا هم کتاب‌ها اغلب با وضعیت ظاهری متفاوتشان خودنمایی می‌کنند و به محتویات اقتصادی تولید خود اشاره می‌کنند. البته این تنوع، کتاب فروشی‌ها را هم تمایز می‌دهد. هر کدام، در محله و دسترسی دانشگاهی که هست، بر اساس محصولی که آن دانشگاه دارد، تمایز می‌یابد و ظاهر خود را نمایان می‌کند.

طبقه اجتماعی، بیشتر به وضعیت اقتصادی و گاه فرهنگی زندگی مردم می‌پردازد و از تفاوت‌های اساسی در سبک و کیفیت زندگی آن‌ها خبر می‌دهد. از تفاوت‌های اساسی در مورد سلامتی و شادابی آن‌ها سخن می‌گوید و به این ترتیب، یکی از تفاوت‌های اساسی در آمارها و داده‌های علمی جهان امروز را تشکیل می‌دهد که در علوم روانشناسی، اقتصاد، جامعه شناسی، ژنتیک و حتی علوم پزشکی هم خبر می‌دهد.

روکش یا جلدکتاب، همان بسته بندی کالایی است که در بازاریابی مورد توجه بازاریابان است. صنعت نشر، به این موضوع به خوبی توجه داشته و در ایران هم طراحی و تزئین جلدهای زیبایی را مد نظر قرار داده است. بسیاری از کتاب‌های موفق، محتوای ارزشمند خود را در ظاهر هم عیان می‌کنند و اگر چنین چیزی نباشد، از میزان موفقیت آن هم خواهد کاست. اما ظاهر و حتی کیفیت چاپ کتاب‌ها با محتوای آن، رشته‌های مربوطه و حتی دانشجویان عضو دانشگاه‌های متفاوت هم مرتبط است. 

اما ظاهر و ژانرهای مربوط به جلد کتاب، تابعی از وضعیت اقتصادی علومی است که در آن کالا بسته بندی شده است. علوم پیشرو و جا افتاده در بازار کار ایران، اغلب از وضعیت نشر زیباتر و شیک تری بهره مندند و حتی کتاب فروشی‌های اختصاصی‌تری هم هست که آن‌ها را از سایر کتاب فروشی‌ها تمایز می‌دهد. بسته‌بندی و حتی کیفیت ارائه خدمات در فروش کتاب‌های هر حوزه متفاوت است. وضعیت اقتصادی خریداران نیز متفاوت است.

اگرچه آکادمیسین‌ها اغلب از طبقه متوسط بوده و با رده‌های دیگر جامعه تمایز دارند، اما تفاوت‌های اساسی در دریافت خدمات و مصرف فرهنگی اختصاصی مشاهده می‌کنند. کتاب‌های جامعه شناسی، به ندرت جلدهای گالینگور یا کاغذهای روغنی خواهند داشت، چرا که متقاضیان آن در جامعه ایرانی بازار کار چندانی نداشته و گاه تا مرز نفی هویت خود هم مواجه بوده‌اند. اما کتابهای رشته معماری، نشان گر کارمزد بالای این رشته در شهرسازی به ویژه برای طبقات مرفه تر هستند و در زمینه پزشکی هم درسنامه‌های گران قیمتی منتشر می‌شود که با وجود جزوه‌های زیادی که در دانشگاه‌های علوم پزشکی استفاده می‌شود، هنوز این کتاب‌های نفیس توانسته‌اند مقاومت کرده و منتشر شوند.

کتاب‌های فلسفه و ادبیات کلاسیک، می‌توانند گستره بیشتری از مصرف کنندگان را مورد توجه قرار داده و محتواهای ادبی و شاعرانه در میان بوفه‌های ناشران رواج دارد، به همین خاطر طیف‌های مختلفی از مشتریان را مورد توجه خود داشته و تنوع زیادی در زمینه کیفیت تولید دارد. اما در میان آثار ادبی اعم کلاسیک، ایرانی و خارجی، کتاب‌هایی با جلدهای جادویی و آزین شده هم دیده می‌شود. کتاب‌های دینی هم همین طور هستند، از کتاب‌های عامیانه قامت خمیده‌ای که در نمایشگاه‌های خیابانی با تخفیف 50 درصد و گول زننده برای رهایی چشم زخم و تعبیر خواب فروخته می‌شود تا مجلدهای نفیس و چوبی قرآن و جلدهای طلاکوب روی عطف دوره‌های چندین جلدی که از نقطه نظر زیبایی شناسی قابل توجهند.

زیبایی و کیفیت، مقهور وضع وجودی مصرف کنندگان و طبقه اجتماعی‌ای است که بازار کار تولیدات کنشگران علمی را خلق می‌کند، تمایز کالاها ناشی از قدرت خرید است، حتی در حوزه کتاب که بار کالای فرهنگی را بردوش می‌کشد. وضعیت فکری و محدودیت‌های ناشی از بازارکار و دیپلماسی اقتصادی علوم هم در این وضعیت دخیل است. طبیعتاً جلدهای جامعه شناسی به عنوان علمی انتقادی مانند چریک‌های فراری از آذین و تقدیس محروم است، اما رشته‌هایی که عقبه‌ای اقتصادی و سازمان‌های صنفی کنشگران آن‌ها را پشتیبانی می‌کند، صورت‌های بهتر، کاغذهای نفیس‌تر و قفسه‌های اعیانی‌تری در نمایشگاه‌های کتاب خواهند داشت.