جلالی‌زاده، استاد دانشگاه تهران به‌عنوان منتقد در این نشست، با اشاره به ارزشمند بودن کار مترجم این اثر بیان کرد: کتاب از نظر حفظ کلمات و مفاهیم قرآنی بسیار خوب و ارزشمند است. مترجم، این اثر ارزشمند را از نابودی حفظ کرده است. در کنار محاسن، این اثر نواقصی نیز دارد که امیدواریم در چاپ‌های بعدی اصلاح شوند. بهتر بود مترجم ماهیت کتاب را بیشتر معرفی می‌کرد تا از طریق سبک‌شناسی و اسطوره‌شناسی کتاب، شاید بتوانیم شاعر آن را شناسایی کنیم.
وی ادامه داد: مترجم درباره زبان هورامی و نظریات اندیشمندان و مستشرقان مقدمه خوبی نوشته، ولی ای کاش کلمات و واژه‌ها با ادبیات کردی نوشته می‌شد، چون بسیاری از کرد‌زبان‌ها و عرب‌زبان‌ها در هنگام مطالعه این اثر دچار مشکل می‌شوند. بهتر است در چاپ بعدی از الفبای کردی استفاده شود. برخی اشعار کتاب نیز از نظر وزنی ایرادهایی دارد که شاید بخش زیادی از آن به شاعر بازمی‌گردد و بخشی نیز شاید به مصحح و مترجم بازگردد. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که اگر ترجمه خوب مظهر ادوای نبود، بسیاری از اشعار برای مخاطب قابل فهم نبودند. اما بهتر بود در پاورقی برخی کلمات تصحیح یا ترجمه می‌شدند.
این پژوهشگر گفت: با توجه به قرائن موجود در کتاب، مشخص می‌شود شاعر اهل سنت بوده است. همچنین به نظر می‌رسد شاعر به زبان‌های فارسی، عربی و کردی آشنایی داشته، چراکه در اشعار از ترکیب این کلمات استفاده کرده است. نکته دیگر اینکه اگر به‌جای برخی منابع امروزی به منابع اصیل درباره حادثه کربلا مراجعه می‌شد، شاید اثر وزن بهتری پیدا می‌کرد. مصحح باید علاوه بر این نسخه به سراغ نسخه‌های دیگر این کتاب نیز می‌رفت و آنها را بررسی می‌کرد.
عنوان «روضة‌الاحباب» زیبنده این اثر نیست
کریمیان سردشتی نیز در ادامه مباحث با اشاره به عنوان این اثر بیان کرد: عنوان، زیبنده این کتاب و متن نیست، چراکه هیچ پیوندی با «روضة‌الاحباب» ندارد. مولف وجه تسمیه‌ای برای کتاب تعیین نکرده است. البته این اشتباه از ترجمه اثر شروع نشده، بلکه آغاز اشتباه از نسخه‌نویسان بوده که این نام را بر اثر نهادند. این کتاب، منظومه روایی بر پایه‌های اسطوره و بُن‌مایه‌های بسیار ضعیف تاریخی است. در حالی‌که «روضه‌الاحباب» نام چند کتاب مشهور و شناخته شده است و به‌نظر می‌رسد در اینجا نامی جعل شده است.
وی ادامه داد: درباره سختی کار مترجم و مصحح کتاب باید به این نکته که این اثر تک‌نسخه و منحصر به فرد بوده و هیچ نمونه دیگری از آن یافت نشده، اشاره کرد چون در این شرایط دست مصحح بسته است؛ البته این مانع نمی‌شود که تصحیح قیاسی انجام نگیرد. مصحح باید براساس قرائن علمی، تصحیح بدون غلط انجام دهد و برای انجام این کار تسلط بر مسائل زبانی و عروض و قافیه نیز لازم است. من هم معتقدم این اثر به دلیل اینکه یک منظومه کردی است، باید با رسم‌الخط کردی نوشته می‌شد که امیدوارم این موضوع در چاپ‌های بعدی صورت گیرد.
این پژوهشگر درباره نسخه‌شناسی اثر نیز گفت: صاحب منظومه بیان کرده که در این اثر از چهار منبع با عنوان‌های «روضة‌الاحباب»، «جوهری»، «سرباز» و «عالم آرا» استفاده کرده است. درباره این آثار می‌توان گفت که «عالم آرا» چند نسخه دارد که بیشتر آنها در دوره صفویه تدوین شده و به‌نظر نمی‌رسد از نظر موضوعی پیوندی با موضوع این کتاب داشته باشند. درباره جوهری نیز می‌توان اشاره کرد که منظور، محمدابراهیم جوهری اصفهانی است که نگارنده «طوفان‌البکاء» بوده که در سال 1253 هجری قمری درگذشته و کتاب را نیز در سال 1250 هجری قمری تالیف کرده است. پس با توجه به این قرائن، منظومه‌ای که به‌نام «روضة‌الاحباب» ترجمه شده، باید متعلق به دوره متأخر یعنی بعد از 1253 هجری قمری باشد. همچنین درباره نسخه‌شناسی اثر اشتباهات تاریخی دیگری نیز رخ داده که باید اصلاح شوند.
کریمیان سردشتی افزود: این متن پر از مقابله‌های غیرمعقول است و لذا بیشتر حماسی است تا تاریخی. جا داشت مصحح به جای مقدمه درباره واقعه کربلا به این‌گونه مسائل مطرح‌شده که موضوع و محور اصلی کتاب هستند، بیشتر می‌پرداخت. به این دلیل که در این منظومه شاعر از 12 امام صحبت می‌کند و تفکرات دوازده امامی دارد، فکر نمی‌کنم وی اهل سنت باشد.
وی در پایان عنوان کرد: با تمامی موارد ذکر شده باید به مترجم این اثر تبریک گفت، زیرا به خاطر ناآشنایی ایرانیان با زبان و ادبیات کردی، احیای این‌گونه نسخه‌های خطی، بسیار ارزشمند است. اما مترجم در چاپ‌های بعدی باید با دقت‌نظر و صرف وقت بیشتر و انجام مطالعه و پژوهش‌های گسترده‌تر، اشکالات موجود را برای غنی‌تر شدن اثر برطرف کند.
اعتقاد دارم که سراینده این اثر اهل سنت است
سلطانی، پژوهشگر و استاد تاریخ نیز در پاسخ به شبهه به‌وجود آمده درباره سنی یا شیعه بودن نگارنده این اثر گفت: 95 درصد اعتقاد دارم سراینده این اشعار اهل سنت است. در بیشتر موارد اجازات علمی علمای اهل سنت هم دوازده امامی است، منتهی هر جغرافیایی اعتقادات خاص خود را دارد لذا شیعه و سنی بودن ما نیز با اعراب متفاوت است. پس نمی‌توان به این دلیل که وی نام 12 امام را برده، گفت که وی شیعه بوده است.
این نویسنده ادامه داد: از متن این کتاب درک کردم هورامی، زبان مادری شاعر «روضة‌الاحباب» نبوده، بلکه از قرائن چنین برمی‌آید که وی ساکن منطقه‌ای بین کرمانشاه و پاوه بوده و به این دلیل با زبان هورامی آشنایی داشته است.
حمایت بنیاد پژوهش‌ها از چاپ آثار فاخر
ناجی نصرآبادی، معاون پژوهشی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس نیز در مقام ناشر این اثر در بخش پایانی این نشست بیان کرد: تاکنون بین 200 تا 250 متن خطی در مجموعه بنیاد پژوهش‌ها احیا شده که از آن جمله می‌توان به «تفسیر ابوالفتوح رازی» اشاره کرد. درباره «روضة‌الاحباب» نیز باید گفت که وقتی مترجم جوان آن این اثر را برای چاپ به بنیاد پژوهش‌ها آورد با توجه به اولین بودن در نوع خود، چاپ آن را قبول کردیم تا مترجم برای انجام پژوهش‌های بهتر تشویق شود و پژوهش‌هایی از این‌دست ادامه پیدا کند. ما به‌عنوان ناشر در آینده نیز از این مترجم جوان و دیگر آثار فاخر حمایت می‌کنیم. درباره ایرادات وارد شده به این کتاب نیز ذکر این نکته نیز ضروری است که وقتی یک اثر تک‌نسخه باشد، دست مصحح در بسیاری از موارد بسته است و لذا کار تصحیح بسیار سخت می‌شود و خالی از اشکال نیز نخواهد بود. در چاپ دوم اصلاحات لازم صورت می‌گیرد.
تک‌نسخه‌ای بودن کار تصحیح را سخت می‌کند
مظهر ادوای، مصحح و مترجم «روضة‌الاحباب» نیز با اشاره به اینکه این اثر، روایتی داستانی و منظوم به زبان هورامی است که در سال 94 از سوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی رونمایی و منتشر شده، در معرفی زبان هورامی توضیح داد: زبان هورامی از گروه زبان‌های شمال غربی ایران است و زیرشاخه کردی محسوب می‌شود، ولی برخی از شرق‌شناسان معتقدند زبان جداگانه‌ای است. زبان هورامی، بیش از هزار سال در مناطقی همچون کرکوک و موصل تا همدان و کردستان ایران به‌عنوان زبانی غیررسمی نوشته می‌شد. در کتابخانه‌های ایران و بسیاری از کشورها همچون ترکیه، عراق، آلمان و دانمارک، نسخه‌های خطی زیادی از این زبان موجود است. در کتابخانه برلین، 120 نسخه کتاب به زبان هورامی وجود دارد. این زبان خرده‌فرهنگ‌های مختلفی را به هم متصل می‌کرد. کتاب «روضة‌الاحباب» نیز یک متن غیررسمی است که در کردستان تالیف و کتابت شده است.
وی افزود: در این نسخه، گفتمان‌های گوناگونی را می‌بینیم، همچنین در این اثر، تاریخ به یک روایت و داستان تبدیل شده است. «قاسم‌ابن ابوبکر کرد» این نسخه را کتابت کرده، ولی سراینده اشعار مشخص نیست. در این کتاب سه‌گونه قرائت تراژیک یا سوگوارانه، حماسی یا اسطوره‌ای و عرفانی را مشاهده می‌کنیم. روایت‌هایی به این شکل از دوره صفویه آغاز و در دوره قاجار بیشتر می‌شوند. در این دوره تاریخ به داستان تبدیل شده تا مردم بهتر و بیشتر با عاشورا و وقایع آن آشنا شوند.
مترجم و مصحح «روضة‌الاحباب» درباره مشکلات در مسیر پژوهش و تصحیح این کتاب نیز گفت: یکی از مشکلات اساسی، تک‌نسخه‌ای بودن اثر بود. البته باید بگویم که در این چند سال که از کار تصحیح اثر گذشته، نگاهم تغییراتی کرده و اگر امروز بخواهم آن‌را ترجمه و تصحیح کنم، قطعا متفاوت با این اثر خواهد بود.
نظر شما