کتاب «شعر تر و سیم و زر؛ معرفی و کاربست نقد اقتصادی نو» نوشته علیرضا جعفری و مهدی شفیعیان منتشر شد.
در مقدمه این اثر آمده است: پول و سرمایه یکی از بزرگترین تناقضنماهای متون دینی جهان است. منظور از تناقضنما آن است که در ظاهر و با دیدی سطحی نمیتوان در میان بیانات ژرف الهی توازن و تعادلی یافت، اما نتیجه نگاه پژوهشگری و عمیق به این کلام قطعاً متفاوت خواهد بود. در متون دینی همواره پول و امور مادی از یک طرف منشأ همة شرور، و از سویی دیگر مایه سعادت و آرامش خوانده میشوند. در قرآن کلمه «مال» و جمع آن «اموال» یا برای گمراهی خود فرد (سوره توبه، آیه 24)، یا بر ثروتی بد و برای گمراهی دیگران همانند اموال فرعون برای اغوای مردم (یونس 88)، یا برای فخرفروشی و تبختر (سبأ 35)، یا متصل به ربا، رشوه و مفاسد مشابه (بقرة 188؛ روم 39)، یا از آنِ یتیم و حقالناس (نساء 10؛ توبه 34) میباشد. در هر صورت، «مال» یا برای فرد نیست یا بدشگون است. اگرچه همین کلمه مایه قوام زندگی مومنان معرفی میشود، با مسئولیت نیز همراه است: اموالتان را که خدا قوام و برپایی [زندگی] شما گردانیده به سبک مغزان ندهید، ولی آنان را از درآمد آن بخورانید و لباس بپوشانید و با آنان با صورت شایسته و پسندیده سخن گویید. (نساء 5) یا بهترین تصویر از مال دنیا در این آیه بیان میشود که با خود باز هم وظیفهای به همراه دارد: و مَثل کسانی که اموالشان را برای طلب خشنودی خدا و استوار کردن نفوسشان [بر حقایق ایمانی و فضایل اخلاقی] انفاق میکنند، مانند بوستانی است د رجایی بلند که بارانی تند به آن برسد، د نتیجه میوهاش را دوچندان بدهد، و اگر باران تندی به آن نرسد باران ملایمی برسد [و آن برای شادابی و محصول دادنش کافی است] و خدا به آنچه انجام میدهید بیناست. (بقره 265). چکیده مفهومی این دو آیه در موارد بسیار دیگری نیز به چشم میخورد: و در اموالشان حقی برای سائل تهیدست و محروم از معیشت بود. (ذاریات 19؛ معارج 24 و 25) در واقع، در کنار مالی که از آنِ فرد نیست و خداوند به او میبخشد، رعایت مستحقان و مستمندان برعهده وی گذاشته میشود. این تکلیف با امتحان حتی سختتر هم میشود (آل عمران 186؛ تغابن 15). مجموع این توصیفها تصویری از دشواریِ داشتن مال را در ذهن تداعی میکند. با وجود این، نکته حائز اهمیت آن است که در کنار تمامی این مسائل، کلام الهی از همین «مال» به صورت استعارهای برای اظهار مفاهیم بلند خود استفاده میفرماید: یقیناً خدا از مؤمنان جانها و اموالشان را بهبهای آنکه بهشت برای آنان باشد خریده، همان کسانی که در راه خدا پیکار میکنند، پس «دشمن را» میکنشد و [خود در راه خدا] کشته میشوند [خدا آنان را] برعهده خود در تورت و انجیل و قرآن [وعده بهشت داده است] وعدهای حق و چه کسی به عهد و پیمانش از خدا وفادارتر است؟ پس [ای مومنان!] به این داد و ستدی که انجام دادهاید، خوشحال و شاد باشید و این است کامیابی بزرگ. (توبه 111) استعاره خرید و فروش یا داد و ستد و در نظرگرفتن «جان» بهعنوان سرمایه و برابر با «مال» در این آیه شریفه خودنمای میکند و سعادت و رستگاری عجین شده در معامله با پروردگار کام خواننده را شیرین میسازد. یا عبارت معروفی در احادیث نبوی داریم که در آن از مرحله «فقر الیالله» در طریقت و سیر و سلوک یاد میشود. اگر به عبارت قرآنی بالا نیز بازگردیم که از مال بهمثابة قوام یاد میکنند، دوباره استعارهای پنهان در جان کلام میبینیم. در حقیقت، مال به ستون استواری میماند که نهتنها زندگی روزمره انسان به آن وابسته است که حتی مهمتر از آن ابعاد مختلف حیات دینی وی از واجبات تا مستحبات نظیر زکات، خمس، حج و قربانی، انفاق و صدقه، اقراض، زکات فطر، تعمیر مساجد، جهاد، آزادکردن بنده، دیه، پرداخت خراج، وقف، ارث و غیره منوط به وجود آن میباشد (طالقانی 1384، 13 ـ 16). از این امثال الهی بهره جستیم تا اهمیت کشف رابطه انسان، زندگیاش و امور مادی را به بهترین شکل نشان دهیم. حال در این کتاب قصد داریم این تناقضنماها را در ادبیات فارسی و انگلیسی همچون مشتی از خروار ادبیات جهان نقد و بررسی کنیم.
مولف درباره این اثر توضیح داد: این نگاشته را به دو بخش یا «قسط» مجزا ساختیم؛ در نخستین گام، به کُنه ادبیات فارسی رفته و با مداقه در اشعار مولانا و حافظ تلاش کردهایم مخاطبان خود را به این نتیجه برسانیم که اگر در سرودههای عارفانه و عاشقانه این دو شاعر بزرگ میتوان استعارههای اقتصادی را به وفور یافت و از گنج آن برداشت کرد، این مقصود حتما در میان آثار نویسندگان دیگر ادبیات فارسی، خواه متقدم یا متأخر، دور از دسترس نخواهد بود. در «قسط» دوم، به غرب و ادبیات انگلیسی در مفهوم کلی آن پرداختهایم، یعنی ادبیات به زبان انگلیسی؛ چنانکه کِنِث کُک را از آمریکا، سی.اچ. سیسن را از انگلستان و اِزرا پاوند را ـ که تقریبا بهطور مساوی زندگی حرفهای و شاعریاش را در این دو کشور (12 سال انگلستان و 13 سال آمریکا) گذراند و البته به دلیل فعالیتهای متعدد و شایان سیاسی و ادبی در ایتالیا و فرانسه و زندگی نسبتا طولانیمدتش در آن دو دیار میتواند ادبیات غرب را بهصورت کلی نمایندگی کند ـ انتخاب کردهایم.
نظر شما