به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست تخصصی «رونمایی از مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقی» با سخنرانی دکتر اللهیار خلعتبری، استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، دکتر محمدتقی امامی‌­خوئی استاد تاریخ، دکتر شهرام یوسفی‌فر، استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر اسماعیل حسن‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا(ع)، دکتر نیره دلیر، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی شنبه 24 تیرماه در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

دکتر اللهیار خلعتبری با اشاره به ورود سلجوقیان به ایران گفت: سلجوقیان برای تشکیل حکومت به ایران نیامدند بلکه آمدند تا از مناطق سرسبز خراسان مانند نسا، فراوه و ابیورد استفاده کنند ولی از چند جهت شانس و اقبال به آنها یاری کرد. نخست اینکه با یک سلطان بی­‌کفایت و بی سیاستی مانند مسعود غزنوی روبه‌رو شدند زیرا در دوره سلطان محمود، سلجوقیان نمی‌توانستند چنین کروفری نشان دهند. دوم اینکه آنها زمانی وارد ایران شدند و به فکر تشکیل حکومت افتادند که خلافت عباسی تضعیف شده بود و سوم اینکه سلجوقیان این درایت و کفایت را داشتند که از دیوانسالاران ایرانی باقی مانده از دوره­ سامانی و غزنوی و روش و ساختار دیوانسالاری قبل از اسلام استفاده کنند.

برای نمونه زمانی که طغرل سلجوقی وارد نیشابور شد و به نام او خطبه خوانده شد از امام موفق نیشابوری بزرگترین فقیه خواست که یک دبیر به او معرفی کند و او نیز عمیدالملک کندری را به طغرل معرفی کرد که بعدها بزرگترین وزیر طغرل و آلب ارسلان بود که بعدها کشته شد و خواجه نظام‌الملک نیز از دستگاه غزنویان به سلجوقیان پیوست.

وی در ادامه اظهار کرد: عمیدالملک کندری فردی بود که دیوانسالاری و فرهنگ ایرانی را مانند یک مربی اسب مسابقه رام و آماده کرد و خواجه نظام‌الملک به عنوان یک سوارکار بسیار ماهر 29 سال و چند ماه بر این اسب سوار شد و کارهای بسیار بزرگی انجام داد. فرهنگ و تمدن سلجوقی را نباید تنها در چهره طغرل، ملکشاه، آلب ارسلان و یا سلطان سنجر نباید دید و نباید سهم ایرانیان و دیوانسلاران ایرانی را فراموش کرد. خواجه نظام‌الملک با به وجود آوردن مدارس نظامیه به هر قصد و غرضی که داشت، بزرگترین خدمت را به فرهنگ و تمدن ایرانی کرد.

بنابراین نقش ایرانیان را در گسترده شدن سرزمین­‌های سلجوقیان نباید از نظر دور داشت و اگر این دیوانسالاران ایرانی نبودند امپراتوری سلجوقی اینگونه عظمت پیدا نمی‌کرد که آثار آن هنوز در ایران موجود است به همین دلیل بنده فرهنگ و تمدن دوره سلجوقیان را به مقدار زیادی ساخته دست دیوانسلاران ایرانی می‌دانم.

محمدتقی امامی­‌خوئی، حکومت سلجوقیان را دوره‌­ای خاص در تاریخ ایران دانست که خوب شناخته و بررسی نشده و اگر هم بررسی­‌های صورت گرفته مغرضانه بوده است.

وی سلجوقیان را در تاریخ ایران بعد از اسلام بسیار مهم دانست و گفت: سلجوقیان قبایلی از آسیای مرکزی بودندکه وارد ایران شدند هر چند قبل از آن‌ها نیز حکومت‌­های ترکی مانند غزنویان و قراخانیان در ایران بودند ولی هیچ کدام از آنها با اینکه مسلمان بودند نتوانستند از محدودهای قدرت خودشان فراتر بروند ولی سلجوقیان با این دو حکومت قابل قیاس نیست. زیرا به هر مقدار که که دگرگونی در تاریخ ایران تا دوره پهلوی پیش آمده مدیون سلجوقیان هستیم.

این استاد تاریخ در ادامه افزود: سلجوقیان هنگامی که ایران پر از حکومت‌­های محلی بود و مرکز خلاف حتی توان اداره بغداد را نیز نداشت، حکومتی یکپارچه و با اقتدار از آسیای مرکزی تا دریای مدیترانه را تشکیل دادند و این یک مساله­ مهمی است چرا که هر اتفاقی در تاریخ می‌افتد ناشی از اقتدار و یکپارچگی است که سلجوقیان از این فاکتور برخوردار بودند. همچنین یکپارچگی با اقتصاد و تجارت ارتباط دارد و اگر تجارت هم نباشد سیاست و حاکمیت با مشکل مواجهه می شود به همین دلیل سلجوقیان با ایجاد حکومتی یکپارچه توانستند در ایران بعد از اسلام دگرگونی هایی ایجاد کنند. به همین دلیل آنها در ایران مهم هستند.

دکتر اسماعیل حسن‌زاده در این نشست به ارائه گزارشی از مجموعه مقالات اولین همایش بین­‌المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقی پرداخت و گفت: نخست باید از مسوولان گذشته و اکنون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که زمینه‌­های چاپ این مجموعه مقالات را آماده کردند باید تشکر کرد. همچنین یاد مرحوم دکتر صادق آیینه­‌وند را باید گرامی داشت که قول چاپ این کتاب را در زمان زنده بودن خود به ما دادند هر چند عمر وی کفاف نداد که چاپ این کتاب را ببینند ولی آثار ماندگار استاد در تاریخ ما به یادگار مانده است.

دکتر شهرام یوسفی­‌فر در سخنانش به مشکلات پیش‌­روی چاپ مجموعه مقالات اولین همایش بین­‌المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقی اشاره کرد و گفت: جلد نخست این مجموعه مقالات با کمک و همکاری دکتر حسن‌­زاده، خانم دکتر دلیر و دیگران چاپ شده است و جلد دوم نیز به زودی چاپ خواهد شد.

این استاد تاریخ اظهار کرد: دوره سلجوقیان یکی از دوره­‌هایی است که می‌توان استمرار آن را در دوره معاصر جستجو کرد. در دوره سلجوقیان مناسبات اجتماعی از تغییراتی برخوردار است که امروزه این تغییرات را شبیه یا نزدیک به آن تجربه می­‌کنیم. همچنین بحث­‌های مربوط به قدرت و دانش نیز به عنوان یک الگوی تکرار شوند امروزه زیست می‌کنیم. نیز بحث­‌هایی که مربوط به آرا و چالش­‌های سیاسی است نیز حس می­‌شود و این نکات در زندگی کنونی ما تداوم دارد و جاری است. به این ترتیب مباحثی که در دوره سلجوقی وجود دارد تبار مباحث کنونی ما را شکل می­‌دهد و برای فهم آن باید به آن مباحث رجوع کرد.

دکتر نیره دلیر به عنوان سخنرانی پایان این نشست از کسانی که برای مجموعه مقالات اولین همایش بین­‌المللی فرهنگ و تمدن ایران در دوره سلجوقی زحمت کشیده­‌اند تشکر کرد و گفت: به این دلیل این مجموعه مقالات دیر چاپ شد که ما دوست نداشتیم کار بیرون داده شود که وقتی خواننده به آن رجوع می‌کند با غلط­‌های تایپی یا اشکالات ویراستاری مواجهه شود. برای همین تلاش شده تا جایی که مقدور بود این اشکالات گرفته شود و امیدوارم که مقبول نظر تمام خوانندگان واقع شود.