به گزارش خبرگزای کتاب ایران‌(ایبنا) نشست علمی «کتابخانه به‌عنوان مکان سوم: بازنگری در فضا، نقش و خدمات کتابخانه‌ای» شنبه (20 آذر‌ماه) با حضور دکتر مهدی شقاقی، از اداره پژوهش و نوآوری نهاد کتابخانه‌های عمومی، دکتر فریبرز درودی، عضو هیات علمی ایرانداک، فرامرز مسعودی، عضو هیات مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و مهرناز خراسانچی، عضو هیات مدیره انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و مدیر کتابخانه حسینیه ارشاد در تالار «سخن» پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایران‌داک) برگزار شد.
 
درودی درباره فضای فیزیکی در برابر فضای مجازی گفت: کتابخانه‌ها به‌عنوان مکان سازماندهی، گرد‌آوری، ذخیره‌سازی، بازیابی، اشاعه، پاسخ‌گویی، آموزش و پرورش همچنین کتابخانه‌های کلاسیک به‌عنوان مکان‌هایی برای ارائه انواع خدمات از‌ جمله مرجع، امانت، اطلاعات دیداری و شنیداری، دارای فضای مطالعه، فضای اداری و ارتباطی است؛ علاوه بر این کتابخانه‌ها مکان‌هایی برای برگزاری برنامه‌های شب شعر، همایش‌های کوچک، نشست‌های تخصصی و همکاری‌های حرفه‌ای است.
 
وی افزود: در کتابخانه‌‌های فیزیکی مشخصه‌هایی مانند ارتباط چهره‌ به چهره و حضور در مکان مشخص، وجود تجهیزات برای مراجع، حس حضور در کتابخانه، بهره‌مندی مراجع از مشاوره حضوری و مشاهده فیزیکی منابع قابل شمارش است. سکوت خوشایند، عوامل مشوق برای مطالعه، دسترسی آسان به منابع نیز از دیگر ویژگی‌‌های کتابخانه‌های فیزیکی است که به مرور به توجه به پیشرفت‌های فناوری به کتابخانه‌های مجازی تغییر شکل داده‌اند. انواع خدمات به‌‌صورت غیر واقعی اتفاق می‌افتد کاربرد فقط به منابع رقمی و دیجیتالی دسترسی دارد.  
 
درودی با اشاره به ویژگی‌های کتابخانه‌های دیجیتال ادامه داد: کتابخانه در فضای وب دارای ساختار غیر‌واقعی است و دیگر خبری از بوی کاغذ و ارتباط چهره‌به‌چهره با کتابدار نیست. محدودیت زمانی نیز وجود ندارد و دسترسی سریع و آسان است بنابراین برای کاربر فضای مناسبی ایجاد می‌شود چراکه سرعت و دقت بالا بازیابی نیز آسان‌ صورت می‌گیرد.

کتابخانه دیجیتالی تغییرالگوی مطالعه را به دنبال دارد
این پژوهشگر درباره تاثیر روانشناختی کتابخانه‌های دیجیتال اظهار کرد: در استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال شاهد تغییر الگوی مطالعه و  تغییر نگرش به کتابخانه‌ هستیم؛ به‌عبارت دیگر کاربر در کتابخانه دیجیتال به منابع بکپارچه دسترسی دارد از سوی دیگر شیوه جستجوی در مقایسه به کتابخانه‌های فیزیکی متفاوت شده است. محمل دریافت اطلاعات نیز از چاپی فاصله گرفته است.
 
درودی با اشاره به تاثیر‌پذیری صنعت چاپ از دیجیتال گفت: از ابداع صنعت چاپ پنج سده می‌گذرد در حالی که به نظر می‌‌‌رسد نه‌تنها چاپ، جایگاه خود را از دست نداده بلکه بر قدرت آن نیز افزوده شده است؛ به‌عنوان مثال هرساله شاهد برگزاری پیشرفته‌ترین نمایشگاه بین‌المللی کتاب چاپ در کشور فرانکفورت آلمان هستیم. علاوه براین کتابخانه‌ها نیز در حال توسعه هستند بنابراین چاپ جایگاه خود را حفظ کرده و نه‌تنها کتابخانه‌های کلاسیک تضعیف نشده‌اند بلکه شاهد تقویت آن‌ها هستیم.
 
این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران افزود: کتابخانه‌های رقمی توانمندی بالایی برای ارائه خدمات به جامعه مخاطب خود دارند اما مکمل کتابخانه‌های فیزیکی هستند و برای تقویت آن‌ها حرکت می‌کنند.   

فیزیک کتابخانه از‌ مولفه‌های کیفیت است
فرامرز مسعودی درباره فضای فیزیکی کتابخانه‌ها به‌عنوان مولفه کیفی خدمات ادامه داد: بحث درباره فضای دارای ابعاد مختلفی از‌ جمله بهره‌گیری از تجهیزات است. فیزیک کتابخانه به‌عنوان مولفه کیفیت در نظر گرفته می‌شود.
 
وی با اشاره به تفاوت‌ دو مفهوم کالا و خدمات افزود: بین خدمات و کالا تفاوت وجود دارد. زمان و مکان تولید از نظر حمل و نقل در درک مفهوم کالا فاصله وجود دارد به‌عنوان مثال خرید خودرو، تحویل آن و دریافت امتیاز‌های خدمات پس از فروش آن هر کدام در نقاط مختلف شهر صورت می‌‌گیرد در حالی که فاصله‌ای بین دریافت و ارائه انواع خدمات وجود ندارد.

مسعودی در ادامه به تشریح «مدل سروکوال» در ارزیابی کیفیت کتابخانه‌ها پرداخت.

کتابدار‌ها به مثابه پالایشگاه نفت هستند
خراسانچی با ارائه تعاریف مفهومکان سوم ادامه داد: مکان سوم از سوی اندیشمندان به مکان خوب نیز توصیف شده و از سوی دیگر مکان سوم به مکان غیر‌رسمی که تبادلات و تعاملات افراد در آن شکل می‌گیرد نیز تعریف شده است. مخاطبان مکان سوم مشخص و از‌ جمله ویژگی‌های بارز‌ آن‌ها سرزندگی است.
 
وی افزود: «آگوست» و «چتمن» نیز برای مکان سوم ویژگی‌هایی مانند موسسه اجتماعی و محلی برای حافظه جمعی همچنین مکانی برای تبادل اطلاعات برشمرده‌اند. از نظر فیشر مکان‌ سوم در واقع محیط اطلاعاتی هستند که داوطلبانه و غیر رسمی شکل می‌گیرند. کتابخانه‌ها از سال 2002 به‌عنوان مکان‌های سوم شناخته شدند.

کتابخانه‌های پلت‌فرمی تولید‌کننده محتوا هستند
خراسانچی با ترسیم دو نوع شیوه فعالیت برای کتابخانه‌ها گفت: به فعالیت‌ کتابخانه‌ها می‌توان از دو منظر نگاه کرد. نخست فعالیت «پایپی» یا «لوله‌ای» که در این نوع کتابخانه‌‌ها به مخاطبان انواع خدمات را به‌صورت لوله‌ای ارائه می‌کنند در این حالت جریان خدمات مانند امانت کتاب محدود است در حالی که با تبدیل این شیوه به «پِلَت‌فُرمی» کتابخانه خود به تولید‌کننده محتوا و تبادل‌کننده تبدیل می‌شود. هر دو کتابخانه فیزیکی و دیجیتال برای تبدیل شدن به کتابخانه پلت‌فرمی قابلیت دارند.
 
مدیر کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد اظهار کرد: در دنیا سه کتابخانه از‌ جمله کتابخانه عمومی نیویورک به‌صورت پلت‌فرمی به ارائه خدمات می‌پردازد. در این شیوه مشارکت سازنده از‌ جمله مباحث کلیدی است. سه دسته ذی‌نفعان تعریف شده‌اند که شامل ذی‌نفعان بالادستی، پایین دستی و کتابخانه‌ای هستند.
 
خراسانچی در تشریح انواع ذی‌نفعان گفت: سازمان‌های تصمیم‌گیرنده در ردیف ذی‌نفعان بالادستی قرار دارند و غیرمستقیم به‌عنوان مشتری کتابخانه‌ها تعریف می‌شوند. سازمان‌ها با کتابدار‌ها‌ هم‌افزایی ایجاد می‌کنند که نتیجه آن نیز شبکه‌سازی است. به‌نظر می‌رسد که کتابداران در کتابخانه‌ها به اصطلاح روی نفت نشسته‌اند و کتابدارا‌ها در نقش پالایشگاه‌‌ها عمل می‌کنند.
 
در این نشست دکتر مهدی شقاقی نیز به تاریخچه شکل‌گیری نظریه «مکان سوم» پرداخت.