به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از «گاردین»، این دانشنامه که از اسامی انواع خاک و کیفیات آن تا توصیفات شاعرانه شفق صبحگاهی و حتی پخت املت مغذی را در خود جای داده است برای نخستین بار به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر خواهد شد.
 
«شهاب‌الدین النویری» در سال‌های 1279 تا 1333 میلادی در مصر می‌زیسته است. وی به عنوان کارمند دولتی در دوران امپراتوری «مملوک» خدمت می‌کرده و در سال 1310 پس از بازنشستگی تصمیم می‌گیرد تا دانشنامه‌ای را بنویسد که ماحصل تلاش او آثاری در بیش از 9 هزار صفحه و 33 جلد می‌شود. انتشارات «پنگوئن کلاسیک» که قرار است آن را برای نخستین بار به زبان انگلیسی و به طور فشرده در ماه اکتبر روانه بازار کند گفته است که این چکیده دانش از دوران کلسیک جهان اسلام «به همان اندازه کتاب‌های تاریخ طبیعی «پلینی» روم باستان برای تمدن بشری اهمیت داشته است» و ضبط و ثبت دانش فوق‌العاده یک تمدن به‌شمار می‌آید.
 
این کتاب با گستره موضوعی از تاریخ تا شعر و از زندگی‌نامه تا تاریخ طبیعی حاوی همه گونه اطلاعاتی درباره ماه‌پرستان تا اسامی نام‌گذاری شده برای آسمان توسط بادیه‌نشینان عرب است. و نیز حتی توصیه‌هایی برای چگونه فرار کردن از دست کرگدن‌های خشمگین در آن به‌چشم می‌خورد. به عنوان مثال نویسنده آورده است که «یک فرد حبشی قابل‌اعتماد به من گفت که کرگدن‌ها در منطقه حبشه انسان‌هایی را که به طور مخفی آن‌ها را زیر نظر بگیرند خواهند کشت. اگر انسانی برای فرار به بالای درختی برود کرگدن‌ها درخت را خرد کرده و او را می‌کشند اما اگر انسان از بالای درخت بر روی گوش این حیوان ادرار کند او فرار کرده و دیگر بازنمی‌گردد. این راهی است برای فرار از آن.»
 
«النویری» در مقدمه نوشته است که هدف او از نگارش این دانشنامه «حفظ ضروریات و جلوگیری از نابودی آن‌ها است با تزئیناتی زبانی خود من و در گران‌بهای رسیده از پیشینیانم.»
 
او نوشته است: «واژگان من در این اثر همانند ابرهای شبانه‌ای است در پیش ابرهای باران‌زا، یا چون پیش‌قراولان یک سپاه. آن‌ها گویای محتوای اثر هستند و قالب دهنده به آن چون ابروانی بر بالای چشمان.» و می‌افزاید: «من رهرو راهی هستم که افراد عالی پیش از من رفته‌اند؛ دنباله‌رو مسیر و متصل به ریسمان آنان. بنابراین اگر اعتراضی باشد متوجه آن‌ها است نه من.»
 
هیچ چیزی در این کتاب از چشمان جستجوگر «النویری» دور نمانده است. حتی نام انواع خاک چون خاک اطراف سم اسبان و شتران یا غبار برخاسته در اثر باد و یا پای انسان. و نیز نام انواع ابروهای انسان‌ها و زنان.
 
«الیاس مهنا»، استاد دانشگاه، مترجم و ویراستار کتاب می‌گوید: «این‌که کدام قسمت از دانشنامه را بیاوریم و کدام یک را حذف کنیم چالشی بزرگ برای ما بود. اثر اصلی بیش 30 جلد است و احساس کردم که باید تا آن‌جا که ممکن است نمونه‌های گسترده‌ای را در اختیار خوانندگان بگذارم. به این معنی که تلاش کردم از هر فصلی بخشی را در کتاب انگلیسی بگنجانم.»
 
با این وجود مترجم کتاب می‌گوید: «هرچند مجبور شدم تا بخشی از تاریخ جهان در متن النویری را حذف کنم.» وی به عنوان مثال داستان آدم و حوا به عنوان آغاز تاریخ و برخی رویدادهای دوران «النویری» به عنوان پایان‌ بخش تاریخی کتاب را از آن جمله نام برد.
 
«مهنا» در دیباچه کتاب خود آورده است که «فارغ از قید و بندهای دنیای مدرن در نگاه به دوران قرون وسطی، جهانی که النویری ارائه می‌کند پر از تناقضات اما لذت‌بخش است.»
 
این استاد دانشگاه به «گاردین» گفت: «در گذشته مردم به متون دانشنامه‌ای تاریخی ابزاری نگاه می‌کردند؛ وسیله‌ای که با خواندن آن به پاسخی برای پرسش‌های خود دست یابند و نه این‌که آن را به عنوان یک اثر ادبی مطالعه کنند. اگر فکر می‌کنید که یک دانشنامه صرفان کتاب مرجعی است پر از اطلاعات درباره جهان این کتاب برای خواندن مناسب نیست. اما اگر دانشنامه را بازتابی از یک نوع نگاه به جهان در زمان و مکانی خاص می‌دانید پس دلیل خوبی برای خواندن ایناثر خواهید داشت.»
 
«مهنا» می‌افزاید: «امیدوارم خوانندگان اثر النویری به عنوان نمونه‌ای از غنا و تفکر روشنفکرانه تمدن اسلامی بدانند. شاید بیش از هر گونه ادبی دیگر این دانشنامه بیان‌گر گستره فرهنگ باشد و البته نه بهترین آن. این اثر حاوی تاریخ رسمی است.»