رحیم نیکبخت‌میرکوهی، تاریخ‌نگار و سندشناس به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: نگارش تاریخ مشروطیت آذربایجان را باید از نو آغاز کنیم زیرا اطلاعات و منابعی که امروز در دسترس است در گذشته در اختیار محققان و پژوهشگران نبوده است.

وی ادامه داد: قطع یقین تالیف تاریخ مشروطیت ایران بدون بازخوانی و بررسی اسناد مجلس شورای ملی، وزارت امور خارجه، وزارت داخله (آرشیو ملی) دشوار خواهد بود و این‌گونه آثار به بازچاپ کتاب‌های گذشته منجر خواهد شد.

این پژوهشگر تاریخ معاصر اظهار کرد: جای تاسف است که پس از 110 سال از جنبش مشروطه، هنوز مرجع محققان کتاب «تاریخ مشروطه ایران» احمد کسروی است و با وجود اسناد و اطلاعات بسیاری که منتشر شده، محافل دانشگاهی نتوانستند منبع جدیدی تالیف کنند.

وی درباره کتاب در دست چاپ «انقلاب مشروطیت آذربایجان به روایت اسناد عرایض مجلس» گفت: زمانی که دکتر رسول جعفریان، مسئولیت کتابخانه مجلس شورای اسلامی را به عهده داشت، دسترسی به آرشیو اسناد و نسخ خطی برای محققان بسیار آسان شد و می‌توان گفت دوره‌ای طلایی برای پژوهشگران رقم خورد.

وی افزود: به دلیل اسناد بسیاری که از تاریخ آذربایجان در آرشیو کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است بنده نیز به تحقیق و پژوهش در این منابع پرداختم زیرا آذربایجان به دلیل اهمیتی که در تاریخ ایران داشته و نقشی که در حفظ تمامیت ارضی کشور ایفا کرده، کانون توجه داخل و خارج از ایران بوده است و همچنین نقش موثری در تاریخ مشروطیت ایران ایفا کرده که برای این نقش بهای گزافی نیز پرداخته است. از جمله در روز عاشورا ثقه‌الاسلام تبریزی از مشروطه‌طلبان و آزادی‌خواهان به شهادت رسید.

این تاریخ‌نگار ادامه داد: یکی از اسناد موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، اسناد کمیسیون عرایض است که در این کمیسیون به شکایت‌ها و نامه‌های مردم رسیدگی و آرشیو می‌شود که شامل چندین هزار برگ عرایض است و بخشی از این عرایض متعلق به آذربایجان است که این اسناد در تشریح و تبیین تاریخ آذربایجان دارای اهمیت بسیاری هستند.

نیکبخت‌میرکوهی اظهار کرد: جزئیات و مطالب مهمی در عرایض نهفته است که در سایر منابع مشاهده نمی‌شود. از جمله عرایضی که مربوط به حوادث و جریان مشروطه است به بازخوانی تاریخ این جنبش بسیار کمک می‌کند. برای مثال عرایضی که به مداخله بیگانگان می‌پردازد.

وی با اشاره به اسنادی از خانواده‌های مجاهدان آذربایجان در مشروطه افزود: در برخی عرایض که مردم به نمایندگان مجلس شورای ملی نوشته‌اند، از مداخلات عثمانی‌ها در سرحدات سخن گفته‌اند که تا چه اندازه این مداخله‌ها به مردم آسیب و خسارت رسانده است. همچنین نامه‌هایی که خانواده‌های مجاهدان به شهادت رسیده از جمله آیدین پاشا موجود است که در متن این نامه‌ها اطلاعاتی موجود است که در سایر منابع قابل دسترسی نیست.

این سندشناس بیان کرد: باید یادآوری کنم که اسناد عرایض تنها اطلاعات و جزییات تاریخی را در برنمی‌گیرد بلکه دربردارنده نکاتی در رابطه با اقتصاد، جغرافیا و فرهنگ است که محققان می‌توانند با بازخوانی آنها به روایت دقیق‌تر از گذشته آذربایجان بپردازند.

نیکبخت‌میرکوهی گفت: در کتاب «انقلاب مشروطیت آذربایجان به روایت اسناد عرایض مجلس» اسناد عرایض را که بیش از 300 برگ است در سه محور دسته‌بندی کردیم، سه محور اسناد اردبیل، قصبات و اطراف آن، اسناد ارومیه و اطراف آن و اسناد تبریز و پیرامون آن.