به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در ادامه نشست‌های هفتگی «شهر کتاب»، عصر سه‌شنبه (8 تیرماه)، نشست تخصصی نقد و بررسی کتاب «تفاسیر صوفیانه قرآن از سده چهارم تا نهم» با سخنرانی دکتر نصرالله پورجوادی، نویسنده و استاد فلسفه دانشگاه تهران، دکتر محسن معینی، مدیر گروه مطالعات قرآنی دانشنامه جهان اسلام و دکتر مهرداد عباسی، دبیر و سرویراستار مجموعه «مطالعات قرآن و حدیث» انتشارات حکمت در سالن نشست‌های مجموعه فرهنگی «شهر کتاب» برگزار شد.

پورجوادی در این نشست اظهار کرد: تا پیش از قرن سوم کسانی که تفسیر می‌گفتند و می‌نوشتند، هر کدام درباره برخی آیات بحث کرده‌اند و شاید تنها تفسیر کامل متعلق به «مقاتل بن سلیمان» باشد. دلیل این امر نیز این بود که آن مفسران، قرآن کامل را در اختیار نداشتند و حتی برخی نیز سواد خواندن آن‌ را نداشتند و تعدادی از آیات را که حفظ بودند، تفسیر می‌کردند.

این نویسنده افزود: سوال اصلی این است که آیا تصوفی که به‌عنوان یک مکتب فکری و اعتقادی در قرن سوم به‌وجود می‌آید، بر اثر تفاسیری بود که درباره قرآن می‌کردند یا یک مذهب با عقاید عرفانی خاص به وجود آمد و آن‌ها با داشتن علم و معرفت نسبت به این تفکر، سراغ تفسیر قرآن رفتند؟

این استاد فلسفه دانشگاه تهران به این پرسش پاسخ گفت و اظهار کرد: برخی معتقدند که به وجود آمدن تصوف، براساس خوانش و تفسیر قرآن و برداشت‌های صوفیان از قرآن بود. برخی نیز معتقدند عقایدی پدید آمد و آیاتی از قرآن را که خواندند براساس آن تفسیر کردند.

وی ادامه داد: تمام علوم و معارف اسلامی ازجمله مذهب تصوف و تفاسیر صوفیانه، کمابیش از قرن سوم به وجود آمدند. تفاسیر صوفیانه از قرن سوم جوانه زد و تا قرن‌های 6 و 7 رشد کرده و به درخت تبدیل شده است.

پورجوادی اظهار کرد: نویسنده کتاب از دید قرن‌های 6 و 7 به تفسیر صوفیانه نگاه کرده نه از دید صوفی قرن سوم و این برای کسانی که معتقدند باید به تاریخ قرآن پدیدارشناسانه نگاه کرد، روش درستی نیست.

این عضو پیوسته شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اینکه یکی از مسائل اصلی در تفسیر و فلسفه و تفکر اسلامی، مساله معاد است، افزود: در واقع تفاوت بین تفسیر عرفانی و غیر عرفانی در این مساله دیده می‌شود.

وی گفت: یکی از نقص‌های کتاب این است که چندان به تفاسیر صوفیانه فارسی وارد نشده و از آن‌ها نامی نبرده است. مثلا در آثار «عین القضات همدانی» بخش‌هایی از تفاسیر آیات قرآن آمده است.

تاویل در قرآن و کشف معنا
محسن معین، مدیرگروه مطالعات قرآنی دانشنامه جهان اسلام نیز به‌عنوان سخنران این نشست عنوان کرد: برخی کتاب‌ها و مطالعات غربیان به ما دیدگاه جدیدی می‌دهند. بعضی آثار ممکن است عمیق نباشند اما از روش کار آن‌ها می‌توان استفاده کرد.

وی با اشاره به ترجمه روان کتاب ادامه داد: در بخش نخست کتاب، مبانی و روش تفسیر بیان شده و نویسنده درباره نظرات مفسران نسبت به حدیثی از رسول اکرم (ص) سخن گفته و در این بخش همچنین به «متن قرآن و ابهام در معنا» پرداخته است.

معین گفت: دیگر بحث مهم در این بخش «تاویل در قرآن» است. نویسنده می‌توانست بخشی مجزا را به این موضوع اختصاص دهد. در نخستین بخش کتاب نویسنده موضوع مهم دیگری با عنوان «کشف معنا» یا ریاضت معنوی را مطرح کرده است. صوفی از طریق ریاضت معنوی به دریافتی از آیات می‌رسد.

مدیرگروه مطالعات قرآنی دانشنامه جهان اسلام درباره بخش دوم کتاب نیز افزود: مهم‌ترین مباحث این بخش «داستان موسی و خضر»، «سرگذشت حضرت مریم و تولد مسیح» و «تفسیر سوره نور» است. داستان موسی و خضر از مباحث جدی عرفانی است که مولوی هم در قصه اول مثنوی، مفصل به آن اشاره کرده است.

نگاهی جامع به تفاسیر صوفیانه
مهرداد عباسی نیز در این نشست درباره مجموعه «مطالعات قرآن و حدیث» در انتشارات حکمت گفت: این مجموعه با رویکردی آکادمیک و مطابق معیارهای پژوهشی امروز، در پی عرضه تصویری واقعی از پیش فرض‌ها، مساله‌ها، روش‌ها و دیدگاه‌های جدید در مطالعات قرآن و حدیث و نمایاندن رهیافت‌ها و چشم‌اندازهای نوین مطالعات اسلامی به پژوهشگران و علاقه‌مندان شاخه‌های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی است.

وی درباره کتاب «تفاسیر صوفیانه قرآن از سده چهارم تا نهم» اظهار کرد: کتاب حاضر در سال 2006 به قلم کریستین سندز تالیف و از سوی انتشارات راتلج منتشر شد. ترجمه این اثر را زهرا پوستین‌دوز به عهده داشته است. این اثر نگاهی جامع به کل تفاسیر صوفیانه دارد.