اهمیت نگارش و چاپ کتاب‌های تخصصی برای صنایع دستی بر هیچ کس پوشیده نیست چرا که پرداختن به این امر تاثیر به‌سزایی در احیا و ادامه حیات صنایع دستی کشور خواهد داشت. برای بررسی بهتر این موضوع پای صحبت دو تن از فعالان صنایع دستی نشستیم و درباره مشکلات پژوهش در این حوزه با آنها سخن گفتیم.
منابع جامع و مرجع صنایع دستی انگشت‌شمارند
مرضیه ترکمانیان، معاون اداره کل آموزش، توسعه و ترویج معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی در ارزیابی تالیفات حوزه صنایع دستی گفت: صنایع دستی به لحاظ صبغه و قدمتی که دارند و روزگاری جزو صنایع ملی ما بوده بخش عمده‌ای از نیازهای مادی و معنوی جامعه ایرانی را تامین می‌کرده است. با توجه به اینکه بیشتر اشیا کاربردی بودند و مورد استفاده عموم قرار می‌گرفتند نقش مهمی در جامعه به‌ویژه قبل از وقوع انقلاب صنعتی و ورود محصولات جدید به ایران ایفا می‌کردند. در زمینه نیازهای معنوی نیز این آثار از ابعاد زیبایی‌شناختی بسیاری برخوردار بودند.
وی ادامه داد: تعدد و تنوع اقلیمی و بومی ایران موجب شده تا صنایع دستی متعدد و متنوعی در کشور داشته باشیم. این تنوع هم در مصنوعات قابل مشاهده است و هم در کاربردها. جوامع مصرفی و تولیدکنندگان صنایع دستی شامل جوامع شهری، روستایی و عشایری می‌شدند که همه اینها در طبقه‌بندی صنایع دستی قابل شناسایی هستند و هر بخش صنایع دستی ویژه خود را داشتند. با توجه به مواردی که ذکر شد صنایع دستی ایران قابلیت پرداختن در زمینه‌ها و حوزه‌های بسیاری را دارد اما متاسفانه منابع مطالعاتی این حوزه بسیار محدود است. عمده منابعی که در این زمینه وجود دارد منابع تاریخی و کرونولوژی صنایع دستی هستند که بیشتر توسط باستانشناسان، مستشرقان و محققان غربی نگاشته شده‌اند.
ترکمانیان اظهار کرد: بسیاری از تالیفاتی که در زمینه صنایع دستی وجود دارد بازنویسی از روی آثار محققان غربی است و در حال حاضر تعداد کتاب‌ها جامع و مرجعی که به صنایع دستی پرداخته باشد بسیار اندک و شاید به تعداد انگشت‌های دو دست هم نرسد. مشکل این امر به اینجا برمی‌گردد که پژوهش‌ها و تحقیقات جدی در این زمینه صورت نمی‌گیرد تا در قالب کتاب منتشر شود. بیشتر پژوهش‌ها دانشجویی هستند و رساله‌ها و پایان‌نامه‌هایی که در این زمینه تالیف می‌شوند در محدوده کتابخانه‌های دانشگاهی باقی مانده است و در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد.
برخی صنایع دستی ایران کم‌رونق شده‌اند
وی با بیان اینکه صنایع دستی از منظر اقتصادی نقش تعیین‌کننده و مهمی دارند، عنوان کرد: با وجود اهمیت صنایع دستی منابع مطالعاتی و موثق اندک است و اطلاعاتی که در این زمینه ارائه می‌شود از ارزش علمی زیادی برخوردار نیست. متاسفانه درباره برخی صنایع دستی ایران که کم‌رونق شده‌اند، سند مکتوب محکمی وجود ندارد تا بتوان آنها را احیا کرد. بخشی از این موضوع به فرهنگ جامعه ایران برمی‌گردد؛ فرهنگ شفاهی در ایران بسیار پررنگ‌تر از فرهنگ مکتوب است. یک هنرمند سرامیست اروپایی همه فنون کار خود را ثبت و ضبط می‌کند و در نهایت در قالب یک کتاب تخصصی در زمینه سرامیک منتشر می‌شود اما، در ایران حتی پیچیده‌ترین تکنیک‌ها نیز مکتوب نمی‌شود.
ترکمانیان افزود: صنایع دستی مناطق روستایی و عشایری هرکدام ویژگی‌های مختص به خود را دارند اما هیچ‌کدام از آنها مکتوب نشده‌اند و آثاری هم که در این زمینه وجود دارد بازنویسی از روی بررسی‌های تاریخی هستند و تعداد منابعی که محتوای آنها مبنی بر پژوهش‌های اسنادی، پیمایشی و میدانی باشد، بسیار اندک است و در شأن صنایع دستی ایران نیست.
وی با اشاره به مشکلات صنایع دستی ایران در حوزه پژوهش گفت: نهادها و مراکز متولی صنایع دستی باید به امر پژوهش در این عرصه بهای بیشتری بدهند. از سوی دیگر افرادی که مدعی پژوهشگری این حوزه هستند نیز باید از ابعاد مختلف مانند مردم‌شناسی، زیبایی شناختی، اقتصادی و اجتماعی به این آثار بپردازند. فرهنگستان هنر در اوایل دهه 80 نقش مؤثر و پررنگی در زمینه پژوهش صنایع دستی ایفا کرد اما بعد از آن حتی این مرکز نیز این موضوع را به فراموشی سپرد. متاسفانه به اعتبارات پژوهشی و تحقیقاتی توجه نمی‌شود و همین موضوع باعث شده تا شاهد ضعف و نقصان در زمینه آثار مکتوب صنایع دستی باشیم.
تالیفات صنایع دستی پاسخگوی آحاد جامعه نیست
مرتضی بخردی، مرمت‌گر آثار و بناهای تاریخی که یکی از مهمترین فعالیت‌های وی طراحی داخلی هتل شاه عباسی بوده و چند سالی را در سازمان صنایع دستی مشغول به کار بوده است، با ارزیابی تالیفات این حوزه از لحاظ کمی و کیفی اظهار کرد: به عقیده بنده آثاری که تاکنون در این زمینه به چاپ رسیده است در هر دو جنبه کمی و کیفی ضعیف یا در حد متوسط است و پاسخگوی نیازهای تمام گروه‌های سنی و اجتماعی نیست.
وی افزود: تحقیقاتی که در زمینه صنایع دستی ایران انجام می‌شود و در قالب کتاب یا مقاله به چاپ می‌رسد نه آن‌چنان که باید و شاید علمی هستند و نه ساده و روان که مورد استفاده همگان قرار گیرند و افراد به خواندن این آثار راغب شوند. با توجه به تنوع صنایع دستی ایران باید آثار و تالیفات بیشتری به معرفی و تشریح صنایع دستی نه تنها از لحاظ تکنیکی بلکه به لحاظ جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی به این موضوع بپردازند.
بخردی درباره تاثیر تحقیقات در بالا بردن کیفیت آثار صنایع دستی کشور عنوان کرد: یکی از لازمه‌های تحقیق در هر زمینه‌ای به‌ویژه صنایع دستی آسیب‌شناسی آن موضوع است. معتقدم آسیب‌شناسی و بررسی چالش‌ها که در زمینه صنایع دستی وجود دارد نقش مؤثری در بالا بردن کیفیت این آثار خواهد داشت. مشکل اساسی برای پژوهش در زمینه صنایع دستی ایران وجود ندارد و این موضوع امر پیچیده‌ای نیست اما، در برخی سیاست‌گذاری‌ها و مسائل مادی مشکلاتی وجود دارد.
نظر شما