تجلیل از ابن هیثم و معرفی یافته‌ها و نوشته‌های وی درباره نور
ثبوتی در این آیین گفت: سازمان ملل سال 2015 را سال جهانی نور و تکنولوژی‌های نور پایه اعلام کرده است و مناسبت آن بزرگداشت چندین رخداد مهم در تاریخ دانش و فناوری‌های نوین است. یک‌هزارمین سال تالیف کتاب «المناظر» ابن‌هیثم، اپتیک‌دان و نورشناس سده چهارم هجری قمری، یکصد و پنجاهمین سال صورت‌بندی نهایی الکترومغناطیس و اعلام نور به‌عنوان موج الکترومغناطیسی و یکصد و پانزدهمین سال نظریه فوتونی نور از سوی پلانک از جمله دلایل نامگذاری این سال به‌عنوان سال جهانی نور است.
برگزیده جایزه کتاب سال 74 ادامه داد: یکصد و دهمین سال اعلام سرعت نور به‌عنوان ثابت جهانی و ظهور نسبیت خاص، یکصد و دهمین سال توجیه فتوالکتریسته از سوی انیشتین و یکصدمین سال تثبیت نظریه موجی ـ ذره‌ای نور و امواج الکترومغناطیسی و ظهور نسبیت آب، از دیگر دلایل نامگذاری سال 2015 به‌عنوان سال جهانی نور بود.
دارنده مدال ویژه آکادمی علوم جهان سوم افزود: در سال جهانی نور، قرار بود از نقش نور و تکنولوژی‌های مربوط به آن در شکل‌گیری و توسعه جوامع، از روزی که انسان تصمیم به یکجانشینی گرفت و برای روشنایی شب‌های تاریکش از نوری که از سوزاندن پیه حیوانات به دست می‌آورد یاری جست، یاد شود. از دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌ها و پژوهشگاه‌ها، از انجمن‌های علمی فرهنگی، از صنایع مرتبط با نور و کاربران آن‌ها از بخش‌های خصوصی در سراسر دنیا خواسته شد در شناساندن نقش نور در توسعه جوامع انسانی در گذشته و حال شرکت کنند.
این چهره ماندگار حوزه فیزیک اظهار کرد: دبیرخانه سال جهانی نور در مرکز فیزیک نظری عبدالسلام در تریست ایتالیا مستقر است و علاقه‌مندان می‌توانند برای اطلاع از اخبار و کم و کیف برنامه‌ها به سایت Light2015.org مراجعه کنند.
ثبوتی با اشاره به دیگر برنامه‌های سال جهانی نور گفت: از جمله برنامه‌های سال جهانی نور که برای جوامع مسلمان می‌تواند مورد توجه باشد، تجلیل از ابن هیثم و معرفی یافته‌ها و نوشته‌های وی درباره نور است. ابوعلی حسن‌بن حسن بن هیثم، متولد بصره در سال 354 هجری قمری برابر با 945 میلادی است. 55 کتاب از بیش از 200 نوشته او به ما رسیده است که عناوین بعضی از آن‌ها که به نور مربوط می‌شوند عبارتند از «نور ما»، «نور ستارگان»، «هاله و رنگین‌کمان»، «آیینه کروی سوزان»، «آیینه سهموی سوزان»، «گوی سوزان»، «صورت خسوف و کسوف»، «تشکیل سایه»، «گفتار درباره نور» و بالاخره شاهکار بزرگ وی کتاب «المناظر» در 7 جلد.
افزود: ابن هیثم در کتاب «المناظر» درباره نظریه‌های رنگ، دیدن، ادراک بصری، قوانین انعکاس نور از سطوح صاف و شکست آن در گذر از یک محیط شفاف به محیط شفاف دیگر بحث می‌کند و روش مشاهداتی خود را شرح می‌دهد. کتاب «المناظر» در سده 13 به لاتین ترجمه شده و در تمام دوران قرون وسطی، رنسانس و روشنگری، کتاب مرجع برای افرادی مانند کپلر و گالیله و لئوناردو داوینچی، همچنین بسیاری دیگر بود. ابن هیثم بصری و ابوریحان بیرونی، شاید از معدود دانشمندان دوران طلایی تمدن اسلامی باشند که دست به مشاهده می‌زنند.
رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم عنوان کرد: افسوس که روش مشاهده و آزمایش این دو نابغه زمان‌‌های گذشته ما هیچ وقت در جوامع اسلامی به‌صورت سنت‌سازی و جاری درنیامده و تداوم نیافته است. صحنه کنجکاوی‌های علمی به تفکر و تعقل محض که به مرور زمان خود را بی‌نیاز از مشاهده نشان می‌داد، محدود ماند و ریشه‌های پژوهش علمی در جهان اسلام خشک شد.
ترجمه ایتالیایی «المناظر»
دکتر حسین معصومی همدانی نیز به‌عنوان سخنران همایش بزرگداشت ابن هیثم، درباره وضعیت فعلی پژوهش با موضوع ابن‌هیثم گفت: ابن هیثم، دانشمندی ریاضیدان، منجم، فیزیکدان و به سبک خودش فیلسوف است که در نیمه دوم قرن چهارم و نیمه نخست قرن پنجم هجری می‌زیست. وی اهل بصره بوده و عمده زندگی خود را در مصر گذرانده است. شناخت جهان علمی از وی شاید از عمده قرون وسطی و اوایل دوران جدید به خاطر کتاب «المناظر» بوده که قرن سیزده هجری ترجمه شده است.
وی ادامه داد: «المناظر» در قرن 14 به ایتالیایی ترجمه می‌شود، در حالی‌که این زبان، زبان علم آن روزگار نبوده است. کتاب دیگر وی «آینه‌های سوزان سهموی» تا مدت‌ها منبع شناخت سهموی در اروپا بود. توجه مجدد به وی از قرن نوزدهم شروع می‌شود. در این قرن تصور می‌شد کتاب «المناظر» وی از بین رفته و ابن‌هیثم هم به‌عنوان نورشناس شهرت داشت.
گفتمان امروز کرشمه نور را گم کرده است
دکتر هادی ندیمی، رئیس شاخه هنر و معماری فرهنگستان علوم، در بخشی دیگر از این همایش اظهار کرد: نور در تفکر عظیم فلسفی و حکمت و عرفان ایران، به مثابه امر معنایی شناخته می‌شود، در حالی‌که جنبه‌های علمی آن انکار نمی‌شود. همچنان که در سوره نور آمده، خداوند خود را به هیچ چیز تشبیه نمی‌کند «الله النور السماوات و الارض» نور همچنان که در آرای متفکران قدیمی ما آمده، جنبه وجودی دارد و فراتر از جنبه مادی است.
وی افزود: امروز از نظر علمی بسیار پیشرفت کرده‌ایم، به‌طوری که با گذشته قابل مقایسه نیست، اما به اذعان همه صاحبنظران حوزه معماری در این حوزه پسرفت داشته‌ایم و این در حالی است که دستاوردهای پیشینیان در این بخش بیش از ما بوده است، چرا یک جریان عکس را طی کرده‌ایم؟ به‌نظر می‌آید بشر امروز با گفتمان قالب بسیاری از مفاهیم گذشته را از دست داده است.
ندیمی در ادامه گفت: در جریان فهم انسان اختلالی ایجاد شده است که ناشی از نگاه علمی به عالم است. البته این برداشت به معنای بی‌ارزش کردن علم نیست، بلکه تاکید بر لزوم توجه به دیدگاه‌های مختلف است. نور در معماری از بعد معنایی و رمزی مورد توجه است. از وجه کیفی نور در معماری بی‌بهره شده‌ایم و فقط به بعد فیزیکی آن توجه کرده‌ایم؛ به عبارتی دیگر کرشمه و هندسه نور گم شده است.
ابن هیثم، پایه‌گذار واقعی علم فیزیک است
دکتر جواد صالحی، رئیس شاخه مهندسی برق و کامپیوتر فرهنگستان علوم نیز در همایش «جهان‌بینی نور؛ بزرگداشت ابن هیثم» اظهار کرد: نور پیر آفرینش، برنای علم و پیدایش است. امروزه از مسیر تکامل دنیای الکترونیک، به طرف تحولات فتونیک می‌رویم که در آینده نه چندان دور شبکه‌هایی را معرفی خواهد کرد که برای ما قابل تصور نیست.
وی با اشاره به چیستی علم افزود: علم، مرز مشترک بین خالق و مخلوق است. انسان‌های عادی برای ورود به عرصه علم الهی باید وارد این مرز شوند. ابن هیثم دو کار عمده انجام داده است؛ وی معتقد بود که تفسیر دانشمندان یونانی، افلاطون و ارسطو درباره نور اشتباه است. براساس دیدگاه ابن‌هیثم چشم ما مستقل از نور است و هیچ رابطه‌ای بین چشم و نور وجود دارد.
صالحی ادامه داد: ابن‌هیثم مفاهیم دیدگاه‌های خود را به‌طور هندسی و مهندسی بیان می‌کرد و به عبارت دیگر وصف پدیده را مطرح نمی‌کرد و علم هندسه را زیبا پیاده‌سازی کرد. دومین کار وی در عرصه علم، پرداختن به آناتومی چشم بود که با هدف درک بهتر کار نور صورت گرفت. ابن هیثم، یک متفکر چندرشته‌ای است. همه بزرگان طلایی علم امروز از شاگردان ابن‌هیثم هستند؛ وی در واقع پایه‌گذار واقعی علم فیزیک است.
رئیس شاخه مهندسی برق و کامپیوتر فرهنگستان علوم در ادامه به تشبیه فعالیت‌های گالیله، انیشتین و چارلز کاو هنگ‌کنگی در زمینه نور پرداخت.
نظر شما