گزارش صوتی این نشست را اینجا بشنوید.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کارگاه حقوق نشر امروز (4 مهرماه) با حضور دکتر سیدعباس حسینی‌نیک، بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، کارشناس حقوقی نشر و مدیر انتشارات مجد در سرای اهل قلم برگزار شد.
 
وی در این کارگاه، اظهار کرد: در سال 1886 کنوانسیون برن در دنیا تثبیت شده است اما ما هنوز عضو این قانون نیستیم! در سال 1304 قانون مجازات عمومی نوشته شد که 4 ماده درباره مالکیت فکری دربردارد. در سال 1348 همزمان با اصلاحیه پاریس کنوانسیون برن، قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان شکل گرفت.
 
وی توضیح داد: قوانین حوزه مالکیت فکری جزو قوانین کیفری است اما در قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان فقط بحث حبس مطرح است؛ به همین دلیل امروز دادگاه‌های ما با این مشکل و دغدغه مواجهند که چگونه با یک نویسنده معروف و شناخته شده که مقاله‌ای نوشته که به دیگری تعلق دارد برخورد شود. در واقع، این از اشکالات قوانین حوزه نشر است که از ضمانت‌های اجرایی، فقط بحث حبس را پیش کشیده است در صورتی که می‌توانستند مباحث جریمه را نیز در نظر بگیرند.
 
حسینی‌نیک با اشاره به شرایط حمایت از مالکیت فکری اثر، گفت: آن‌چه از راه دانش یا هنر یا ابتکار پدید آید مورد حمایت مالکیت فکری قرار می‌گیرد. همچنین اثر باید اصیل باشد اگرچه جدید نباشد. از ایده تا زمانی که ظهور و بروز پیدا نکرده، حمایت نمی‌شود و وقتی ظهور پیدا کرد، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد اثر به کار رفته، از آن حمایت می‌شود.  
 
این کارشناس حقوق نشر در ادامه سخنانش، تعیین نوع اثر (تصنیف، نگارش، تألیف، ترجمه،  تدوین و ...) به عنوان شرط دیگر حمایت از مالکیت فکری آن اثر نام برد و اظهار کرد: در قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان، تصنیف به اثری گفته می‌شود که خلق اثری رُخ داده باشد اما تألیف، یعنی جمع‌آوری علوم مختلف در یک کتاب یا مجموعه. در ترجمه، خودِ کتاب ترجمه مورد حمایت قرار می‌گیرد و با کتاب اصلی کاری نداریم؛ یعنی کاری نداریم که مترجم از مؤلف اجازه داشته یا نداشته است.
 
وی ادامه داد: اگر در یک اثر جمع‌آوری شده، ابتکار عمل دیده شود، آن اثر، تدوین نام دارد؛ قانونگذار در این‌جا از ابتکار عمل شخص حمایت می‌کند.
 
بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران توضیح داد: قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریان و آثار صوتی  (مصوب سال 1352) چهار سال بعد از قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان به تصویب رسید. همچنین در سال 1379 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای تصویب شد. قانون تجارت الکترونیکی نیز در سال 1382 به تصویب رسید.
 
حسینی‌نیک درباره خصوصیات قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی، گفت: حاکمیت تبعی و مازاد نسبت به قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان (مواد 10 و 11)، حمایت از آثار خارجی به شرط وجود عهدنامه یا معامله متقابل با کشور دیگر (ماده 6) و مهلت سی ساله برای حمایت از حقوق مادی مترجم بعد از فوت (ماده 1) از جمله خصوصیات قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی به شمار می‌آیند.
 
وی همچنین با اشاره به خصوصیات قانون تجارت الکترونیکی، اظهار کرد: در این قانون، داده پیام در حکم نوشته است (ماده 6)، همه آثار تحت حمایت قوانین قبلی به صورت (داده پیام) مورد حمایت این قانون است (ماده 62) و همچنین در این قانون، تصویب مجازات جریمه نقدی علاوه بر حبس (ماده 74) است.
 
بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با اشاره به ضوابط نشر، اظهار کرد: ضوابط نشر، ضوابطی است که میان ناشر و حاکمیت مطرح  و مصوبه اهداف و سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب در سال 1367 است.
 
حسینی‌نیک با بیان این‌که حقوق پدید‌آورنده به دو دسته حقوق مادی و معنوی تقسیم می‌شود، اظهار کرد: حق نشر و تکثیر (ماده 3 قانون حمایت مصوب 1348)، نقل قول، نسخه‌برداری و تکثیر بدون قصد انتفاع (ماده 7 قانون حمایت مصوب 1348)، حق ترجمه (بند 5 از ماده 5 قانون حمایت)، حق اقتباس و تلخیص و تبدیل (بند 6 و 7 از ماده 5 و ماده 7 قانون حمایت) از جمله مهم‌ترین حقوق و امتیازات مالی پدیدآورنده به شمار می‌آیند.
 
این کارشناس حوزه حقوق نشر درباره شرط حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده، اظهار کرد: بر اساس ماده 22 قانون حمایت مصوب 1348، حقوق مادی پدیدآورنده موقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد و قبلاً در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش یا اجرا نشده باشد.
 
وی با اشاره به خصوصیات حقوق مادی پدیدآورنده، عنوان کرد: حقوق مادی پدیدآورنده قابل نقل و انتقال است (ماده 5 قانون حمایت مصوب 1348)، حقوق مادی پدیدآورنده همچنین موقت است (اصلاحیه ماده 12 قانون حمایت مصوب 1348).
 
مدیر انتشارات مجد با اشاره به انوع جرائم و مجازات‌های مربوط به حقوق مادی پدیدآورنده، گفت: جرم نشر یا پخش یا عرضه اثر متعلق به دیگری، 6 ماه تا 3 سال حبس و جرم تکثیر یا تجدید چاپ و بهره‌برداری و نشر و پخش ترجمه دیگری، سه ماه تا یکسال حبس است.
 
حسینی‌نیک حق معنوی پدیدآورنده را حقوق شخصیت پدیدآورنده دانست که در اثر خلق اثر ایجاد می‌شود. وی حق احترام به نام و سِمَت پدیدآورنده یا حق سرپرستی، همچنین حق احترام به اثر یا حق تمامیت را از جمله حقوق معنوی پدیدآورنده عنوان کرد و گفت: حق معنوی پدیدآورنده غیرقابل انتقال است و محدود به زمان و مکان نیست.  
 
وی درباره خصوصیات پدیدآورنده و مسئولیت‌های وی و خصوصیات ناشر و مسئولیت‌های وی، اظهار کرد: مشخص و معین بودن پدیدآورنده در قرارداد نشر با توجه به تثبیت حقوق معنوی، رعایت حقوق دیگران توسط پدیدآورنده، انحصاری بودن واگذاری حق نشر و رعایت حقوق پدیدآورنده توسط ناشر از جمله خصوصیات و مسئولیت‌های پدیدآورنده است. همچنین ناشر هم می‌تواند دارای شخصیت حقیقی و هم حقوقی باشد، ناشر کسی است که مجوز نشر از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد و ناشر بعد از انتقال حقوق مادی از پدیدآورنده، قائم مقام او و صاحب حقوق مادی اثر است.
 
بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران عنوان کرد: از جمله خصوصیات موضوع قرارداد نشر می‌توان به مشخص و معین بودن اثر موضوع قرارداد، مشخص بودن حیطه قرارداد (نشر کاغذی، الکترونیکی، تبدیل متن به فیلمنامه) و مشخصات کمی انتشار (زمانی، دفعات چاپ یا تلفیقی از آنها) اشاره کرد.
 
این کارشناس حوزه حقوق نشر اظهار کرد: در قراردادهای نشر نکات مهمی باید مورد توجه ناشران و مؤلفان قرار بگیرد که از آن میان می‌توان به مکتوب بودن قرارداد، محدودیت در واگذاری، میزان حق تألیف یا ترجمه، روش‌های ایجاد اثر و روش حل اختلاف اشاره کرد.