به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «جامعه شناسی تئاتر» نوشته ژان دووینیو و ترجمه جلال ستاری، عصر چهارشنبه 27 خرداد با حضور محمدحسین ناصربخت، شهاب الدین عادل، لاله تقیان و جمشید کیانفر در سرای اهل قلم برگزار شد. گزارش نخست ایبنا از این نشست را از اینجا بخوانید. همچنین گزارش تصویری این نشست نیز از این نشانی قابل دسترسی است.

«جامعه‌شناسی تئاتر» یک متن چالشگر است
محمدحسین ناصربخت، مدرس و محقق تئاتر و نمایش‌های ایرانی در این نشست گفت: اساسا انسان‌ها به دلیل نگاه چالشگری که در هنر تئاتر وجود دارد، به سمت آن می‌روند. تئاتر در ذات خود یک هنر نقاد است و کسانی که درباره جامعه‌شناسی تئاتر می‌اندیشند، همین نگاه نقادانه را از منظری خاص تحلیل می‌کنند.

وی افزود: «جامعه‌شناسی تئاتر» ژان دووینیو یک متن چالشگر است. به نظر می‌رسد ستاری با ترجمه این کتاب قصد داشته جامعه تئاتر ایران را وارد دایره نقد کند. اگر نقد وجود نداشته باشد، ما در درون خود پژمرده می‌شویم.

دووینیو و نگاه به آینده در هنر تئاتر
ناصربخت در بخش دیگری از سخنان خود به تحلیل‌های ژان دووینیو از رابطه دوسویه تئاتر و جامعه اشاره کرد و گفت: بسیاری از جامعه‌شناسان هنر اعتقاد داشته‌اند که نگاه پرسشگر تئاتر از دل جوامع ایستا به‌وجود آمده است، اما دیدگاه نویسنده کتاب «جامعه‌شناسی تئاتر» با این نظر تفاوت آشکار دارد.

نویسنده کتاب «نقش ‌پوشی در شبيه‌خوانی: اصول و قواعد بازيگری در شبيه‌خوانی» افزود: از نگاه دووینیو تنها یک جامعه پویا می‌تواند ضد خود را ـ که هنر تئاتر است ـ پرورش دهد. به عنوان مثال ابزوردیست‌ها که در دل جوامع صنعتی و بورژوازی پدید آمده بودند، این جامعه را نقد کرده و عوامل ویرانی آن را برشمردند. بر این اساس می‌توان گفت که هنر تئاتر صرفا بازتاب دهنده وضعیت فعلی جوامع نیست و به آینده هم نظر دارد. تمام این مباحث در کتاب دووینیو مطرح شده و به نظر می‌رسد ستاری به دلیل همین مباحث، تصمیم به ترجمه کتاب گرفته است.

«جامعه‌شناسی تئاتر» و تحلیل نمایش‌های شرقی
ناصربخت همچنین به کارآیی مباحث کتاب «چامعه‌شناسی تئاتر» ژان دووینیو در راستای تحلیل نمایش‌های شرقی و ایرانی اشاره کرد و گفت: پژوهشی  را درباره تئاتر ایرانی شروع کرده‌ام که درباره تاریخ تئاتر جدید ایرانی است. قرار بود دیدگاه این پژوهش جامعه‌شناسانه باشد، اما با مشکلات بسیاری در تبیین این دیدگاه مواجه بودم که کتاب «جامعه شناسی تئاتر» این مشکلات را حل کرد.

وی افزود: به نظر می‌رسد این کتاب در تحلیل نمایش‌های ایرانی و شرقی بسیار کاربردی است. به عنوان مثال مدت‌ها این سوال برایم مطرح بود که چرا هنر تعزیه در دوران قاجار تا این حد از طرف حاکمیت، حمایت می‌شود؟ فراموش نکنیم که تعزیه یک مراسم آیینی است که در آن یک رهایی خاص وجود دارد و این با دولتی که می‌خواهد چارچوب‌هایی اجتماعی را به وجود بیاورد، در تضاد است.

مدیر پیشین انتشارات نمایش اظهار کرد: دووینیو در کتاب «جامعه شناسی تئاتر» تضادی مانند تضاد ساختاری حمایت حکومت از هنر تعزیه را در نمایش قرون وسطایی بررسی کرده است. وی تحلیل می‌کند که حاکمیت‌ها نیاز به یک ارتباط جمعی دارند و به همین دلیل هم هست که از نمایش‌هایی چون آیین‌ها و نمایش‌های قرون وسطایی و نمایشی چون تعزیه حمایت می‌کنند.

«جامعه‌شناسی تئاتر» بر اساس نیاز آکادمیک ترجمه شده است
شهاب الدین عادل، عضو هیات علمی دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر تهران نیز در این نشست گفت: حدود 10 سال است دروس تخصصی جامعه‌شناسی سینما و جامعه‌شناسی تئاتر را در دانشکده‌های مختلف تدریس می‌کنم. یکی از مشکلاتی که ما در این دروس داریم، نبود منبع آکادمیک است. بر اساس شناختی که از مترجم دارم، اطمینان دارم که این کتاب را بر اساس همین نیاز آکادمیک جامعه ایرانی ترجمه کرده است.

وی افزود: در زمینه جامعه‌شناسی هنر کتاب‌های زیادی به فارسی منتشر شده است، اما تا پیش از ترجمه این کتاب، درباره جامعه‌شناسی تئاتر، منبع کامل و علمی در دسترس نبود. ژان دووینیو در فرانسه یک چهره آکادمیک در حوزه تئاتر است. بر این اساس می‌توان گفت این کتاب هم برای استادان تئاتر در نظام آکادمیک ایران و هم برای دانشجویان تئاتر مناسب است.

عادل اظهار کرد: متن ترجمه نشان می‌دهد که مترجم با هنر تئاتر، به ویژه تئاتر مدرن آشنایی کاملی دارد. همین مساله باعث شده تا این کتاب در حوزه شناخت تئاتر مدرن اروپا، تبدیل به یک منبع مهم و تعیین کننده شود. ترجمه کتاب علیرغم آنکه مانند متن اصلی زبان دشواری دارد، بسیار عالی است.

این مدرس سینما درباره نقطه شروع مباحث کتاب گفت: مباحث کتاب از تئاتر کهن و رابطه آن با جامعه آن‌ روز، آغاز شده و تا دوران مدرن که مباحث میان‌رشته‌ای در هنر شروع می‌شود، پیش می‌آید. تاکنون در هیچ منبعی این مباحث به صورت یک جا به مخاطبان ایرانی ارائه نشده بود.

ستاری تمام منابع مطرح شده در این کتاب را مطالعه کرد
لاله تقیان، پژوهشگر تئاتر و همسر جلال ستاری نیز در این نشست درباره چگونگی ترجمه کتاب «جامعه شناسی تئاتر» گفت: از روزی که جلال ستاری ترجمه این کتاب را شروع کرد، اصرار داشت، تمام کتاب‌ها و نمایشنامه‌های مطرح شده در این کتاب را مطالعه کند و من این کتاب‌ها را به سختی برای او جمع آوری کردم.

وی افزود: وقتی ترجمه این کتاب تمام شد، به خواسته ستاری، متن ترجمه را چهار بار بازنویسی کردم تا فهم مطلب برای مخاطب ایرانی آسان شود.

دووینیو فلسفه تئاتر را به ما آموزش می‌دهد
تقیان در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دووینیو در این کتاب فلسفه تئاتر را به ما آموزش می‌دهد و مباحث جامعه‌شناسی تئاتر در اولویت بعدی قرار دارد. با این که تحصیلات دانشگاهی من در رشته تئاتر بوده و در دانشکده‌های مختلفی تدریس کرده‌ام، با مطالعه این کتاب تازه متوجه شدم که در حال یادگیری تئاتر هستم.

ستاری: داود رشیدی من را به تئاتر علاقه‌مند کرد
در این جلسه همچنین فیلمی نیز از گفت‌وگوی میان جمشید کیانفر، رییس خانه نقد با جلال ستاری پخش شد. کیانفر در این فیلم درباره ترجمه این کتاب با ستاری به گفت‌وگو پرداخته است. در بخشی از این فیلم ستاری درباره چگونگی علاقه‌مند شدن خود به تئاتر گفت: یک بار در تئاتری به کارگردانی داود رشیدی بازی کردم. اگر اشتباه نکنم نمایشنامه آن اثری از ژان راسین بود. در آن موقع متوجه شدم که که اگر تئاتر نباشد، «فرهنگ روز» معنا ندارد.

وی افزود: فرهنگ نه با تحقیق که با تئاتر و رمان ایجاد می‌شود. علاقه‌ای که آن روز داود رشیدی در من ایجاد کرد، هنوز هم زنده مانده است. من هنوز هم تئاتر می‌بینم، چرا که می‌خواهم متوجه شوم فرهنگ امروز ما چه می‌گوید؟ باید بگویم که آشنایی من با فرهنگ مدرن نیز با تئاتر شروع شد.

نشر مرکز «جامعه­ شناسی تئاتر» تأليف ژان دووينيو و ترجمه جلال ستاری را برای نخستین بار در سال 1392، با شمارگان هزار نسخه، 544 صفحه و بهای 39 هزار و 500 تومان منتشر کرد. این کتاب در سال گذشته (1393)، در بخش هنرهای نمایشی سی و دومین جایزه کتاب سال ایران به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد.