به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «ترجمه در آثار دکتر فریدون بدره‌ای» عصر دیروز، دوشنبه 18 خرداد با حضور و سخنرانی کامران فانی، مریم معزی، فریدون بدره‌ای و استاد عبدالله انوار با مدیریت محسن سراج در سرای اهل قلم برگزار شد. گزارش نخست (ایبنا) از این نشست را از اینجا مطالعه کنید.

چرا دکتر بدره‌ای به ترجمه اهمیت داد؟
کامران فانی، مترجم، کتابشناس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این نشست با اشاره به این نکته که دکتر فریدون بدره‌ای یک چهره خدوم فرهنگی است و متاسفانه ارج و قدر ایشان تاکنون شناخته نشده، گفت: دکتر بدره‌ای به ترجمه‌های بسیار شهرت دارد، اما وی کارش را با تالیف ــ و نه ترجمه ــ شروع کرد و بعدها به جایی رسید که من از آن با عنوان «مترجم ناب» نام می‌برم. دکتر بدره‌ای اکنون بیش از 50 سال است که دارد ترجمه می‌کند و با اینکار خود بسیاری از دریچه‌های دانایی را برای ما ایرانیان باز کرد. ما باید قدردان همت و کوشایی حیرت‌انگیز ایشان باشیم.

وی افزود: نخستین کتاب آقای بدره‌ای اثر مفصل «کوروش کبیر در قرآن و عهد عتیق» نام دارد که ایشان آن را در سن 22 سالگی تالیف کردند. این کتاب برای نخستین بار در سال 1338 منتشر و به سرعت نسخه‌های آن به فروش رفت و بالطبع مدت‌ها نایاب بود تا اینکه تقریبا 40 سال پس از انتشار نخستین آن از سوی نشر اساطیر بازچاپ شد.

فانی در ادامه به طرح این سوال پرداخت که چرا پس از انتشار و موفقیت کتاب «کوروش کبیر در قرآن و عهد عتیق» دکتر بدره‌ای کار تالیف را به کناری گذاشت و یکسره به ترجمه پرداخت؟ چه شد که ایشان ترجمه را به عنوان کار فرهنگی خود انتخاب کرد؟ تقریبا یکسال پس از انتشار کتاب «کوروش کبیر» ترجمه دکتر بدره‌ای از کتاب مفصل «فرقه اسماعیلیه» تالیف مارشال گودوین سیمز هاجسن منتشر شد.

مترجم نمایشنامه «مرغ دریایی» چخوف همچنین اضافه کرد: هاجسن یکی از مورخان مکتب «شیکاگو» است و نوع نگاه و تحلیل مسائلش با شرق‌شناسان تفاوت‌های ماهوی دارد، بنابراین ترجمه آن کار به شدت مشکل و نیازمند مطالعات بسیار است. به هر حال دکتر بدره‌ای این کتاب را ترجمه کرد و مقدمه مفصلی بر آن نوشت اما پس از این کتاب ایشان دیگر مقدمه نویسی را هم به کناری گذاشت و صرفا ترجمه را در پیش گرفت. به نظر من دکتر بدره‌ای در آن دوران متوجه اهمیت ترجمه شد.

ترجمه و گفت‌وگوی تمدن‌ها
کامران فانی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که مقام مترجم مقام بسیار والایی است، گفت: مقوله ترجمه امر بسیار مهمی است و به دلیل آنکه باعث پیوند میان فرهنگ‌هاست از دوران‌های باستان وجود داشته است.

 این مترجم و نسخه پژوه ادامه داد: گفت‌وگوی فرهنگ‌ها با ترجمه شروع می‌شود و اصلا گفت‌وگوی فرهنگ‌ها یعنی خود «ترجمه»، یعنی اینکه یک قومی دانسته‌های خود را در اختیار قوم دیگری گذاشته و آن قوم آن دانسته‌ها را گسترش می‌دهد. ترجمه دو الگوی مختلف دارد: نخست آنکه ارتباط بین کلمات و واژه‌ها را باعث می‌شود و دوم آنکه ارتباط بین انسان‌ها را محقق می‌سازد. فراموش نکنیم که ترجمه در غنای زبان نیز تاثیر بسیار دارد و ما بازبودن و گسترده شدن دایره واژگانی امروز زبان فارسی را مدیون مقوله ترجمه هستیم.

دو نهضت ترجمه در تمدن اسلامی و ایرانی
فانی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به بحثی درباره تاریخ ترجمه در تمدن اسلامی و ایرانی پرداخت و گفت: ما دو تجربه مهم در امر ترجمه داشتیم. نخستین آن در هزار و 200 سال پیش بود که برخی عالمان و مترجمان متون بسیار مهمی را از زبان یونانی، سانسکریت، پهلوی و سریانی به عربی ترجمه کردند. این نهضت بسیار موفق بود و باعث شکوفایی تمدن اسلامی و ایرانی شد.

وی افزود: نهضت دوم در 200 سال پیش رخ داد که برخی از ایرانیان سعی کردند غرب را بشناسند و متونی را به فارسی ترجمه کنند، اما این بار توفیق نهضت اول را نداشتیم، هرچند که به هر حال با تلاش‌های همین مترجمان اندکی با دنیای جدید آشنا شدیم. در نهایت می‌خواهم بیان کنم که دکتر بدره‌ای نیز ضرورت ترجمه را بر اساس همین موارد شناخت و به جایی رسید که هم خودش «مترجم ناب» است و هم کارهایش «ترجمه ناب».

تنوع ترجمه‌های فریدون بدره‌ای
نویسنده «فرهنگ موضوعی قرآن مجید» در بخش دیگری از سخنان خود به تنوع ترجمه‌های فریدون بدره‌ای نیز اشاره کرد و گفت: تنوع ترجمه‌های دکتر بدره‌ای نیز حیرت‌انگیز است و نشان از دانش بسیار ایشان دارد. یکی از کتاب‌های خوبی که ایشان ترجمه کرده «ناصرخسرو، لعل بدخشان: تصویری از شاعر، جهانگرد و فیلسوف ایرانی» نوشته آلیس هانسبرگر است. من همیشه این کتاب را به عنوان یک الگوی مناسب و کامل در زمینه بیوگرافی نویسی به همه معرفی کردم. جالب است برای شما بازگو کنم که این کتاب پس از انتشار در سال 1390، در همین سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب رونمایی شد و آقای دکتر بدره‌ای در مراسم رونمایی صحبت و اشکالات کتاب را بیان کرد و البته چون دیگر از تالیف پرهیز داشت دیگر این اشکالات را در مقدمه کتاب ننوشته بود.

فانی همچنین اضافه کرد: دکتر بدره‌ای دو کتاب نیز درباره علم‌شناسی نیز ترجمه کرده است: «سرآغازهای علم در غرب» نوشته دیوید سی. لیندبرگ و «تکنولوژی در تمدن جهان» نوشته آرنولد پیسی. این دو کتاب نیز بسیار فوق العاده هستند و من مطالعه‌اش را به همه مخاطبان توصیه می‌کنم.

مهم‌ترین کتاب «ادبیات شفاهی» را نیز بدره‌ای ترجمه کرده
کامران فانی همچنین در ادامه سخنان خود درباره تنوع ترجمه‌های فریدون بدره‌ای گفت: مهم‌ترین کتاب درباره ادبیات شفاهی در کل جهان «رشد ادبیات» نوشته مونرو چايدويک است. این کتاب نیز با ترجمه دکتر بدره‌ای به فارسی منتشر شد. در این کتاب سیر تحول ادبیات شفاهی به نگارش و تالیف به خوبی تحلیل و بررسی شده است.

مترجم «خطابـهٔ پوشکین» داستایوسکی در ادامه به کتاب دیگری نیز اشاره کرد و گفت: دکتر بدره‌ای در برخی از ترجمه‌های خود بدشانسی هم آورده است. یکی از کتاب‌های مهمی که ایشان به تنهایی آن را به طور کامل ترجمه کرد «سفرنامه جکسن: ایران در گذشته و حال» نوشته آبراهام والنتاین ویلیامز جکسون است. این کتاب یکی از بهترین سفرنامه‌ها به ایران است. با وجودیکه همه ما می‌دانیم کل این ترجمه متعلق به بدره‌ای است، اما نام یک مترجم دیگر هم در کنار نام ایشان روی جلد، آمده است.

ویژگی ترجمه‌های فریدون بدره‌ای
مریم معزی، دکترای تاریخ و محقق در حوزه اسماعیلیان، نیز یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود. وی در آغاز با اشاره به این نکته که وامدار ترجمه‌های فریدون بدره‌ای است، به بیان ویژگی‌های ترجمه‌های بدره‌ای پرداخت. معزی گفت: نخستین ویژگی ترجمه‌های دکتر بدره‌ای امانت‌داری است. ایشان با تسلطی که به زبان فارسی دارد، بعضا برای واژگان خاص، برابرهایی را انتخاب می‌کند که دقیقا عین معنا در زبان اصلی را می‌رساند.

وی افزود: دکتر بدره‌ای خود را متعهد به پاسداری از فارسی اصیل می‌داند. اهمیت این مساله در دوره‌ای که بیشتر ترجمه‌ها حاصل کار گروهی دانشجویان مترجمان است و بالطبع زبان ترجمه مغشوش، بیش از پیش جلوه می‌کند. کتاب‌ها و ترجمه‌های دکتر بدره‌ای آنقدر زیبا و روان است که گاهی مخاطب فراموش می‌کند دارد یک کتاب ترجمه‌ای را مطالعه می‌کند.

دکتر مریم معزی درباره دیگر ویژگی‌های ترجمه‌های فریدون بدره‌ای گفت: اطلاعات بسیاری که بدره‌ای به مخاطبانش می‌دهد، از دیگر ویژگی‌های مهم ترجمه‌های ایشان است. من مترجم دیگری مانند ایشان ندیده‌ایم که اینقدر وسیع و گسترده درباره موضوع کتابی که مشغول به ترجمه‌اش است، تحقیق و پژوهش کند. دقت نظر ایشان نیز مثال‌زدنی است. به‌جز یک کتاب، در هیچکدام از 80 و چند جلد کتاب دیگری که با ترجمه دکتر بدره‌ای منتشر شده، مخاطب حتی با یک اشکال ویراستاری و یا تایپی نیز مواجه نمی‌شود.

انتهای نشست نیز به پرسش حاضران در جلسه از سخنرانان اختصاص داشت.