مهدی عباس زاده مولف کتاب «تاثیر ابن سینا بر فلسفه دنس اسکوتوس» در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) توضیحاتی را درباره دنس اسکوتوس یکی از فیلسوفان مهم قرون وسطی و نحوه تأثیر ابن سینا فیلسوف بزرگ اسلامی بر افكار او ارائه کرد و افزود: دنس اسکوتوس یکی از فیلسوفان مهم دوره تفکر مَدرسی در قرون وسطای مسیحی در نیمه دوم قرن 13 میلادی است. پس از این دوره ما وارد عصر رنسانس و سپس دوره جدید تفكر غرب می‌شویم. بنابراین دوره تفكر مدرسی به عنوان دوره واسطه، بسیار مهم است چون نظام‌های فلسفی مهمی از جمله نظام فلسفی آکویناس، دنس اسکوتوس و حتی دیدگاه های اوكام  و ... در آن شکل می‌گیرند.

وی ادامه داد: اگر بخواهیم تاثیر دوره تفكر مدرسی را بر تفکر جدید و معاصر غرب بررسی کنیم، باید بگویم غربی‌ها به این مساله اذعان کردند که سه فیلسوف مهم و تاثیرگذار در این دوره  وجود دارند که نخستین آنها آکویناس است. جریاناتی جدید مانند نوتومیست با افرادی چون کاپلستون و ژیلسون در قرن بیستم نمادی از تاثیرگذاری این فیلسوف مهم هستند. بسیاری از آثار این دو چهره برجسته تفكر مسیحی، در کشور ما ترجمه شده است.

این عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که اوکام و دنس اسکوتوس دیگر فیلسوفان تاثیرگذار بر دوره تفکر جدید هستند، اظهار کرد: برخی متفكران غربی معتقدند تاثیرات اسکوتوس بر تفكر جدید غرب حتی از دو فیلسوف قبلی نیز بیشتر بوده است و به هر حال این تاثیر را می‌توان از جهات مختلف نشان داد.

به گفته وی، اگر بخواهیم برای نمونه یكی از تأثیرات دنس اسکوتوس بر جریانات جدید را بررسی کنیم، می‌توانیم به نظریه «قصدیت» یا «حیث التفاتی»(intentionality) نزد هوسرل اشاره کنیم. هوسرل شناخت انسان را همواره معطوف به یک متعلق خارجی می‌داند و ما اگر بخواهیم سابقه این قصدمندی را ریشه یابی کنیم، به دنس اسکوتوس می‌رسیم، چون او نیز به نحوی دقیق به قصد و مفهوم(intentio) توجه كرده است.

عباس‌زاده با تاکید بر این‌که در کشور ما چندان به دنس اسکوتوس و افكار وی توجه نشده است، یادآور شد: استاد کریم مجتهدی در یکی از کتاب‌هایشان با عنوان «دونس اسکوتوس و کانت به روایت هایدگر» به دنس اسكوتوس پرداخته‌اند که آن هم تا حدی قرائت هایدگر از دنس اسکوتوس است زیرا هایدگر کتابی با عنوان «مقولات و معنا نزد دنس اسکوتوس» دارد که بر مبنای یک اشتباه تاریخی نوشته است. هایدگر کتاب «دستور زبان» را منتسب به دنس اسکوتوس می‌داند در حالی که این اشتباه است و این كتاب متعلق به فردی به نام توماس ارفورت است و بنابراین شناخت هایدگر از دنس اسکوتوس اصیل به نظر نمی‌رسد.

وی اضافه کرد: چندین کتاب تاریخ فلسفه نیز ترجمه شده که در آن‌ها نیز اجمالاً به دنس اسکوتوس هم اشاره شده است، اما نه به صورت تفصیلی. یك مقاله هم درباره دنس اسكوتوس موجود است مندرج در كتاب فلسفه و غرب اثر آقای دکتر مجتهدی كه مقاله خوبی است.

این عضو هیات علمی گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش دیگری از سخنانش به تاثیرپذیری‌های فراوان دنس اسکوتوس از ابن سینا اشاره کرد و گفت: اسكوتوس قطعاً ترجمه لاتین کتاب شفای ابن سینا را خوانده است، به ویژه بخش الهیات از کتاب شفا را که در قرون وسطا به زبان لاتین بدان «مابعدالطبیعه» ابن‌سینا گفته می‌شده است. به هر حال دنس اسکوتوس تصریح می‌کند که من در مباحث فكری از ابن سینا تاثیر پذیرفته‌ام.

عباس‌زاده با بیان این‌که فلسفه دو مبحث اصلی معرفت‌شناسی و وجودشناسی دارد، گفت: در این دو حوزه دنس اسکوتوس از ابن سینا بسیار تاثیر پذیرفته است، به طور مثال در مباحثی مانند قوای ادراكی، فرآیند ادراک، اقسام معرفت، مراتب یقین و ... هر چند در بحث از عقل فعال اختلافاتی با ابن سینا دارد. ابن سینا عقل فعال را در بیرون انسان می‌داند اما دنس اسکوتوس آن را در درون ذهن انسان می‌داند.

به گفته وی، اگر ابن سینا نبود تفكر دنس اسکوتوس قطعاً به نحوی كه اكنون به دست ما رسیده است، شكل نمی یافت چون او در موضوعات مابعدالطبیعه وجودشناسی نیز از ابن سینا تاثیر می‌گیرد و مثلاًخودش تصریح می‌كند كه موضوع مابعد‌الطبیعه موجود بماهو موجود است و من این را از ابن سینا گرفته‌ام، در موضوعات دیگر از قبیل لحاظ موجود بماهو موجود به عنوان مابعدالطبیعه، اوصاف وجود، اشتراك معنوی وجود، تشكیك وجود و نهایتاً تمایز وجود و ماهیت، دنس اكوتوس تحت تأثیر ابن سینا قرار دارد.

وی گفت: دنس اسکوتوس در بحث کلیات که بحث مهمی در قرون وسطی است نیز از ابن سینا تاثیر می‌گیرد، چنان كه در بحث اثبات وجود خدا نیز از او تاثیر گرفته و برهان او بر اساس مقدمات ابن سینا و برهان مشهور وسط و طرف او طراحی شده است.

عباس‌زاده با بیان این‌که دنس اسکوتوس با این حال در دو مبحث از ابن سینا جدا می‌شود، افزود: او در دو بحث خلقت الهی و فلسفه اخلاق از ابن سینا جدا می‌شود زیرا او این موضوعات را معطوف به اراده می‌کند و از عقل خارج می‌داند و بنابراین رگه‌هایی از ایمان گرایی در تفکر اسکوتوس دیده می‌شود، بنابراین در بحث خلقت، نظریه فیض یا صدور نزد ابن سینا را رد می‌کند. او همچنین در بحث فلسفه اخلاق و اختیار انسان نیز متفاوت از ابن سینا فکر می‌کند. به هر حال اسکوتوس فیلسوفی است که باید جدی‌تر به آن پرداخت.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان با اشاره به این مطلب كه فصول اصلی این كتاب، قبلاً در قالب مقالاتی در مجلات علمی و پژوهشی كشور منتشر شده است، یادآور شد: اگر بتوان تأثیر ابن سینا بر فلسفه دنس اسكوتوس را اثبات كرد، شاید بتوان خطوط تأثیر افكار ابن سینا بر فلسفه جدید غرب را نیز در آینده ترسیم كرد. 

کتاب «تاثیر ابن سینا بر فلسفه دنس اسکوتوس» نوشته مهدی عباس‌زاده با شمارگان 300 نسخه در 224 صفحه به بهای 15 هزار تومان از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به تازگی روانه بازار نشر شده است.