در کشورهای دیگر گاه بعد از درگذشت یا از کارافتادگی مولف یک اثر مطرح در حوزه علمی، دانشجویانش یا یک گروه جدید نویسندگی، انتشار آن اثر را ادامه می‌‌دهند. البته لازم است نام مولف نخست، همچنان در شناسنامه کتاب درج شود.
تالیف کتاب دانشجویی وابسته به عملکرد استادان دانشگاهی است و با توجه به این‌که «آیا استاد روند تولید کتاب علمی را کنترل می‌کند؟» و «آیا نتیجه این کنترل را در دانشجو مشاهده می‌کند یا نه؟» موجب افزایش یا کاهش سطح علمی در دانشجو می‌شود.
جانشین‌پروری در تولید مشترک کتاب
بسیاری از کتاب‌ها به سفارش مدرسان دانشگاه و به قلم دانشجویان تألیف شده است، اما در این‌باره ملاحظاتی وجود دارد. در ابتدا به‌نظر می‌رسد در تولید کتاب مشترک باید اصل جانشین‌پروری مطرح باشد.
جانشین‌پروری به این معنا است که مدرس دانشگاه، دانشجویی را به‌عنوان همکار انتخاب کند که استعدادی در نوشتن داشته باشد و به اصطلاح دست به قلم باشد؛ به‌عبارتی، مدرس با توجه به وجود این استعداد در دانشجو، تجارب خود را به وی منتقل کند. جانشین‌پروری در مفهومی دیگر، تربیت نسل نویسنده است؛ موضوعی که کمتر به آن توجه شده است.
کتاب‌سازی، مربوط به بخش غیراصولی تالیف کتاب دانشگاهی است
بخشی از جریان تالیف کتاب استاد به دست دانشجو اصولی و بخشی از آن غیراصولی است و عاملی که تبدیل به جریان کتاب‌سازی شده، مربوط به بخش غیراصولی تالیف کتاب دانشگاهی است.
در تمامی دانشگاه‌هایی که دارای هیات ممیزه قوی هستند، مساله تالیف کتاب استاد به دست دانشجو و آوردن اسم استاد به عنوان مولف، امری رایج است. جریان کتاب‌سازی مربوط به دانشگاه‌هایی است که هیات ممیزه برای نظارت بر روند تالیف کتاب دانشجویی، وقت کافی نمی‌گذارد.
حذف نام دانشجو از شناسنامه کتاب!
یکی از آسیب‌های این همکاری مشترک، حذف نام دانشجو یا اکتفا به یک قدردانی و تشکر در مقدمه است، موضوعی که انتظار دانشجو را برآورده نمی‌کند، چراکه در همه جای دنیا برای درج نام مشارکت‌کننده در یک فعالیت گروهی، به‌عنوان مثال در حوزه نشر، سهم فرد در تولید محصول تعیین‌کننده است؛ به‌عبارتی دیگر،
درجه علمی دانشجو و استاد بودن فرد به هیچ وجه ملاک نیست.
برای پیشگیری از آسیب‌های مختلف در حوزه تولید مشترک کتاب، دانشجو باید به حقوق خود آشنا باشد و به‌عبارتی دیگر اگر دانشجو سهم قابل توجهی در تولید کتاب داشته باشد، باید نامش به‌عنوان یکی از مؤلفان کتاب درج شود.
تالیف یا ترجمه مشترک، یک همکاری اخلاقی است
مشارکت بین مدرس دانشگاه و دانشجو در حوزه ترجمه یا تألیف کتاب، یک همکاری اخلاقی است و به عبارتی دیگر، هر دو طرف نسبت به یکدیگر تعهد اخلاقی دارند. اگر تخلفی در این رابطه ایجاد شود، نیازمند پیگیری دانشگاه است.
گاهی مدرسان دانشگاه براساس موضوع پروژه دانشجویی، به تألیف کتاب اقدام می‌کنند و بعد از انتشار کتاب، دانشجو مدعی آن می‌شود. این در حالی است که ارائه سمینار یا تحقیق کلاسی، جزو وظایف دانشجو است و نمی‌تواند خود را صاحب کتابی بداند که هیچ سهمی در آن ندارد.
با توجه به حساسیت‌های موجود در این نوع همکاری، خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قالب 15 گفتوگو با اهالی نشر و مدرسان و مولفان دانشگاهی، به آسیب‌شناسی موضوع «تالیف کتاب استاد به دست دانشجو» پرداخته است.
برای پیشگیری از آسیب‌های مختلف در حوزه تولید مشترک کتاب، دانشجو باید به حقوق خود آشنا باشد و به‌عبارتی دیگر اگر دانشجو سهم قابل توجهی در تولید کتاب داشته باشد، باید نامش به‌عنوان یکی از مؤلفان کتاب درج شود.
تالیف یا ترجمه مشترک، یک همکاری اخلاقی است
مشارکت بین مدرس دانشگاه و دانشجو در حوزه ترجمه یا تألیف کتاب، یک همکاری اخلاقی است و به عبارتی دیگر، هر دو طرف نسبت به یکدیگر تعهد اخلاقی دارند. اگر تخلفی در این رابطه ایجاد شود، نیازمند پیگیری دانشگاه است.
گاهی مدرسان دانشگاه براساس موضوع پروژه دانشجویی، به تألیف کتاب اقدام می‌کنند و بعد از انتشار کتاب، دانشجو مدعی آن می‌شود. این در حالی است که ارائه سمینار یا تحقیق کلاسی، جزو وظایف دانشجو است و نمی‌تواند خود را صاحب کتابی بداند که هیچ سهمی در آن ندارد.
با توجه به حساسیت‌های موجود در این نوع همکاری، خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قالب 15 گفتوگو با اهالی نشر و مدرسان و مولفان دانشگاهی، به آسیب‌شناسی موضوع «تالیف کتاب استاد به دست دانشجو» پرداخته است.
| ردیف | عنوان مصاحبه شونده | جمله کلیدی | مطالعه در ایبنا |
| 1 | اسمعیل ابونوری، استاد دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری دانشگاه سمنان | واقعیت تألیف «به دست دانشجو، به نام استاد» کمتر از 3 درصد است | لینک |
| 2 | محمدرضا حاتمی، مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی | تخلف در تولید کتاب مشترک دانشجو و مدرس فراگیر نیست | لینک |
| 3 | ایرج اله‌دادی، مدیرکل خدمات پژوهشی و انتشارات دانشگاه تهران | تخلف در تولید آثار مشترک استاد و دانشجو موضوعی فراگیر نیست | لینک |
| 4 | حسین عیوضلو، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) | برای رعایت حقوق مولف منتظر نهادهای مسئول نباشیم | لینک |
| 5 | امیرحسین مزینی، معاون پژوهشی پژوهشكده اقتصاد دانشگاه تربيت مدرس | مشکل، ساختار مدرک‌گرایانه نظام علمی کشور است | لینک |
| 6 | حسین خنیفر، مدرس پردیس فارابی دانشگاه تهران | گاهی نام یک مدرس دانشگاه در حکم «زینت‌الجلد» است | لینک |
| 7 | کارن ابری‌نیا، مدیرکل دفتر آموزش عالی غیردولتی وزارت علوم | تخلف در تولید مشترک کتاب در دانشگاه‌های معتبر نادر است | لینک |
| 8 | علی کاوه، چهره ماندگار رشته مهندسی عمران | دانشجو، حق تالیف ندارد | لینک |
| 9 | محمدرضا حمیدی‌زاده، معاون پژوهشی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه شهید بهشتی | دانشجو در نشر دانشگاهی توانایی نقش‌آفرینی چندانی ندارد | لینک |
| 10 | علیرضا عصاره، مشاور علمی برنامه درسی ملی ایران | مدرسان نباید دانشجویان مؤلف را استثمار کنند | لینک |
| 11 | سیدابراهیم عمرانی، نایب رئیس شورای سیاستگذاری و تامین منابع علمی کشور | آئین‌نامه استادان و هیات ممیزه قوی، دو عامل تصحیح روند تالیف کتاب دانشجویی است | لینک |
| 12 | حسین حشمتی مولایی، عضو انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران | اجیر شدن دانشجو برای نوشتن یا ترجمه، منافع همه را تأمین می‌کند! | لینک |
| 13 | سعید علیایی، معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی | مدرسان برای تولید کتاب توسط دانشجو، انگیزه ایجاد کنند | لینک |
| 14 | سعیدرضا اله‌کرم، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران | اثبات تخلف استادان چندان ساده نیست | لینک |
| 15 | احمد اسماعیل‌زاده، پژوهشگر برتر سال 93 کشور | تخلف در تولید مشترک کتاب بین استاد و دانشجو وجود دارد | لینک |
نظر شما