باربد نوازنده، شاعر و موسیقی‌دان شهیر دوره ساسانی بوده که اطلاعات کمی درباره او در تواریخ فارسی و عربی آمده است. مشهورترین داستان درباره باربد، ماجرای نواختنش در دربار خسرو پرویز است که با اعجاز نوازندگی، خبر مرگ اسب مورد علاقه شاه (شبدیز) را به او الهام می‌کند.
کتاب با مقدمه‌ای کوتاه از نویسنده آغاز می‌شود و هفت فصل اصلی به نام‌های «دوره نزهت و احیا»، «عصر درخشان موسیقی»، «باربد و روزگار او»، «افول و ناکامی»، «باربد و تحول افکار موسیقی»، «شهرت و جاودانگی باربد» و «اشعار شاعران» را در بر می‌گیرد.
اگرچه موضوع موسیقی در دوره ساسانی و رشد زیاد آن، توسط بسیاری محققان و موسیقی‌دانان از جمله کریستین‌سن، کلنل وزیری، عباس اقبال، روح‌الله خالقی، مهدی برکشلی و سعید نفیسی مورد مطالعه قرار گرفته است اما درباره باربد، خنیاگر شهیر دوره ساسانی و یکی از پایه‌گذاران موسیقی استادانه فارسی زبانان، رساله مستقلی نوشته نشده بود. این کتاب، نخستین اثری است که اختصاصا به نقش و مقام تاریخی این موسیقی‌دان می‌پردازد.
به گفته نویسنده: «در این رساله تلاش‌شده تا از چهره باربد و روزگار او از طریق آثار خطی فارسی و عربی و تطبیق آنها با نوشته‌ها و تحقیقاتی که تا به امروز صورت‌گرفته‌اند، تصویری آشکار داده شود.
فصل نخست از مرور مختصر دوران آغاز سلطنت ساسانیان توسط اردشیر بابکان (224 میلادی) آغاز می‌کند و با شرح جزئیاتی درباره اوضاع سیاسی-اجتماعی زمان او و شاهان بعد از او، زمینه‌های حیات فرهنگی، علمی و هنری را در آن دوران بررسی می‌کند. مهم این‌که در این بخش معرفی مختصری از مهم‌ترین کتاب‌ها و آثار مکتوب دوره ساسانی از جمله «خدای نامک»، «آیین نامک»، «تاج نامک»،«اندرزنامک بزرگمهر»، «بندهش»، «کارنامه اردشیر پاپکان»، «یادگار زریران»، «شطرنج‌نامه» و... ارائه می‌شود.
باربد در دربار خسرو پرویز
فصل دوم از اعتنای ویژه شاهان ساسانی در قیاس با شاهان هخامنشی و اشکانی به موسیقی سخن می‌رود و به مبالغ هنگفتی که این شاهان برای تداوم سنت آوازخوانی و موسیقی، صرف کردند، اشاره می‌شود و به معرفی تک‌تک هنرمندانی چون باربد، سرکش، سرکب، رامتین، آزادوار، چنگی، گیسوی نواگر و بامشاد که همگی در دانشگاه گندی شاپور نوازندگی و سرایندگی تدریس می‌کردند، می‌پردازد.
فصل سوم به باربد و شرح روزگار او اختصاص دارد. در این بخش زندگی باربد از زمان تولد تا ورودش به دربار خسرو پرویز، به عنوان نوازنده دربار، با ارجاع به بسیار منابع و تواریخ موجود به تفصیل شرح داده می‌شود. در این فصل از جزئیات مهم هنر باربد در نواختن، ساخت موسیقی، سرودن و طراحی رقص و نمایش‌ها و همچنین تاثیرات او بر هنرمندان دوره‌های بعد سخن می‌رود.
فصل چهارم دوران افول و فروپاشی پادشاهی ساسانیان را مطالعه کرده و سرنوشت باربد را در دوران حاکمان عباسی از میان آثار مورخان عرب، مرور می‌کند. در بخشی از این فصل می‌خوانیم: «برزگی و شهرت باربد در آن است که در هیچ یک از آثار عربی در باره مردان بزرگ عجم به جز او معلوماتی ارائه نشده است. در ماخذ عربی نیز سال‌های باریابی باربد به دربار خسروپرویز به تخمین هنگامی است که او 19، 20 ساله بوده، یعنی حدود سال 618 میلادی است. از اینرو تولد بابد با اتکا بر اخبار سرچشمه‌های عربی، احتمالا بین سال‌های 585 تا 589 میلادی است.»
فصل پنجم با ذکر جزئیاتی مهم و شیرین از تحولاتی که باربد، آثارش و به‌خصوص کتاب او درباره موسیقی (ترنیک نسک)، در افکار و اندیشه‌های دانشمندانی چون فارابی و نیز در شیوه‌های هنری دوره‌های بعد، از جمله موسیقیِ سازی، موسیقی آوازی و رقص دارد، سخن می‌رود. در این بخش از خلال متون تاریخی موجود، مکالمه جالب خسرو پرویز و یکی از غلامانش درباره موسیقی، به تفصیل، روایت و تحلیل می‌شود.
در فصل ششم که «شهرت و جاودانگی باربد» نام دارد، نویسنده محبوبیت و پایداری آثار باربد را از زبان حکیم فردوسی، منوچهری، فرخی سیستانی، نظامی و ده‌ها تن دیگر از بزرگان نظم و نثر ایران مرور کرده و در بخشی از آن می‌نویسد: «خدمت رودکی،فردوسی، مجلد گرگانی،ابن سینا، ابن ذیله، محمد نیشابوری، ناصر خسرو قبادیانی، نظامی، امیر خسور دهلوی، حافظ، سعدی و... در آن است که باربد و آفریده‌هایش را در صفحات تاریخ بی‌گزند و جاودانگی داشتند.» فصل پایانی نیز تماما به کشف و بازخوانی روایت‌های شاعران از داستان‌های باربد اختصاص دارد.
چاپ نخست کتاب «باربد و زمان او» در 148 صفحه با شمارگان 200 نسخه و بهای 9 هزار تومان از سوی انتشارات آرون روانه بازار شده است.
نظر شما