خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- فرشاد شیرزادی: نهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر  شنبه 16 اسفندماه در تالار وحدت برگزار می‌شود. این جشنواره که تا به حال فراز و فرودهای فراونی را به خود دیده است امسال با دبیری اسماعیل امینی برگزار می‌شود؛ شاعری که معتقد است انتخاب شاعران برای شعرخوانی در این جشنواره مانند انتخاب 25 بازیکن تیم ملی سخن بود. امینی بر این باور است که در جشنواره امسال کیفیت بر کمیت ارحج بوده است. از وی همچنین درباره آرزوی وزیر ارشاد برای جشنواره شعر فجر سوال کردیم که در ادامه می‌خوانید.


دبیری نهمین جشنواره شعر فجر مسئولیت سنگینی بود؟
نه!
آیا جشنواره نهم نسبت به سال گذشته با دبیری آقای کاکایی تفاوت‌هایی داشته؟ به نظر شما چه نکات مثبتی در جشنواره نسبت به سال گذشته دیده می‌شود؟
آقای کاکایی از نظر سنی خیلی از من بزرگتر نیستند اما پیشکسوت من محسوب می‌شوند. نمی‌توانم نکات مثبت این جشنواره را ذکر کنم و این پرسش پرسش سختی است. در حوزه فرهنگ رفتارها مثل حوزه سیاست نیست. در حوزه سیاست رسم است که وقتی رئیس جدیدی می‌آید نخستین چیزی که می‌گوید این است که مسئول قبلی درست کار نکرده و پافشاری می‌کند که من خیلی آدم خوبی هستم.
 
حوزه فرهنگ استمرار دارد و مانند سیاست روزمره نیست. در حوزه فرهنگ هر شخصی که صاحب اهلیت است به گوشه‌ای از این فرهنگ خدمتی می‌کند. یعنی جشنواره شعر فجر هشت دوره است که برگزار شده و واقعاً از روی تعارف و دوستی نمی‌گویم اما کسانی که در دوره‌های قبل دبیر این جشنواره بودند با دانش خودشان و با توانایی‌ها و محدودیت‌های خودشان به این جشنواره خدمت کرده‌اند. این مقدار تلاش و فعالیت نیز در جشنواره امسال بضاعت ماست.
 
مهم‌ترین تحول جشنواره امسال چه بود؟
بررسی مهم‌ترین تحولات برعهده شماست که اهل رسانه‌اید و به کار ما واقفید. در واقع نقد جشنواره شعر فجر بر عهده شما خبرنگاران است و از دایره محدودیت ما خارج است. اما ما در جشنواره امسال آیین‌نامه‌ای قرار دادیم. یعنی شورای علمی آیین‌نامه‌ای تصویب کرد که جشنواره بر مبنای این آیین‌نامه برگزار شود.
 
این آیین‌نامه چه تأثیر و تفاوتی در ساز و کار جشنواره نسبت به سال‌های گذشته داشت؟
اصل این آیین‌نامه برای آن بود که اداره جشنواره بر اساس تصمیمات زودگذر نباشد. امیدوارم این آیین‌نامه حفظ شود و تا جایی که اطلاع دارم جشنواره‌های دیگر نیز با همین آیین‌نامه کار می‌کنند و صرفاً شاید اصلاحاتی در این زمینه انجام دهند. مهم‌ترین تغییر بیرونی‌اش این است که بخش رقابتی ما امسال صرفاً معطوف به کتاب است که حوزه تخصصی رسانه شماست.
 
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی سال گذشته گفتند که آرزویی برای جشنواره شعر فجر دارند که جشنواره امسال آخرین جشنواره‌ای باشد که وزارت ارشاد اجرای آن را بر عهده دارد. در واقع ایشان به مستقل بودن این جشنواره از دولت اشاره کردند. در حال حاضر هنوز این جشنواره از سوی بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان اداره می‌شود و دولت به نوعی در آن دخالت دارد. آیا شدنی است که جشنواره شعر فجر را خود شاعران برگزار کنند و اهل ادبیات برای ادبیات تصمیم بگیرند؟
 
این کار شدنی است منوط بر این‌که پولش تأمین شود.
 
منظورم این است که تأمین اعتبارش را دولت انجام دهد اما وابسته به هیچ نهاد خاصی نباشد و NGOها و نهادهای مرتبط با شعر آن را اداره کنند.
 
من تخصصی در این زمینه ندارم اما می‌دانم جایی که پول می‌دهد توقع دارد که اعمال نظر و اعمال سیاست هم بکند. این طبیعی است و حتی اگر بخش خصوصی هم بانی جشنواره باشد این سیاست را خواهیم دید. من هم نه لزوماً برای جشنواره شعر فجر که برای همه جشنواره‌ها آرزو دارم که دولت آن‌ها را اجرا نکند. یعنی جشنواره آن‌قدر اعتبار داشته باشد که مانند سمینارهای علمی با حق عضویت برگزار شود. شاید این اتفاق یک روز بیفتد و این همدلی ایجاد شود که من حاضر شوم یک میلیون تومان از جیبم بدهم تا جشنواره‌ای برگزار شود که من در آنجا شعر خوب بشنوم و کتاب خوب در آن جشنواره معرفی شود.
 
در حال حاضر این امکان و ظرفیت را در عالم شعر نداریم و فعلاً پولی در دست شاعران نیست تا بخواهند پولی را به این جشنواره ببخشند.
 
به نظر شما ناشران حوزه ادبیات می‌توانند این کار را انجام دهند یا اسپانسری برای این جایزه در نظر گرفته شود؟
بله. ناشران هم می‌توانند این کار را بکنند. ناشران می‌توانند این کار را به صورت صنفی انجام دهند.
 
جشنواره ترجمه دقیق واژه «فستیوال» است. تا پیش از سال گذشته ما شعرخوانی نداشتیم یا اگر بود خیلی محدود بود. در واقع از هشتمین جشنواره شعر فجر تصویب شد که آثار عرضه شود. درست مانند جشنواره فیلم فجر که در آنجا هم آثار هنری به نمایش گذاشته می‌شود. در سال‌های بعد چه پیشنهادی دارید که از شاعران خارجی و پتانسیل موجود شعر داخل کشور استفاده کنیم؟
 
شیوه اصلی عرضه شعر به گمانم کتاب است اما شیوه‌های دیگر یعنی شعرخواندن از تریبون و شعرخواندن از رسانه‌ها و قراردادن شعر در فضای مجازی نیست مکمل این شیوه اصلی است. این‌ها به جشنواره کمک می‌کند. ما امسال به شیوه شعرخوانی رویارویی نیز اهمیت داده‌ایم.
 
اما از شاعری دعوت نشد که در ایران شعرخوانی کند.
در مورد دعوت از شاعر خارجی شخصاً به این موضوع اعتقادی ندارم چون به هزینه‌اش نمی‌ارزد. یعنی اگر ما بخواهیم پنج شاعری ایرانی دعوت کنیم به جایش می‌توانیم پنج گروه شاعر ایرانی را به کشورهای دیگر بفرستیم تا شعرخوانی کنند و هزینه‌اش هم کمتر بشود.
 
وقتی شاعری را به خارج از کشور می‌فرستیم هزینه‌هایش به مراتب کمتر می‌شود و بازتابش نیز بیشتر است و ما شعرمان را به آنها عرضه می‌کنیم و آشنایی بین شاعران ما و شاعران و محافل ادبی دیگر کشورها ایجاد می‌شود. در واقع با این شیوه با هزینه‌ای کمتر رهاورد بیشتری به دست می‌آوریم. نکته دیگری هم می‌خواهم بگویم و آن این‌که اغلب مردم فکر می‌کنند که جشنواره‌ای مانند جشنواره شعر فجر متعلق به دبیر جشنواره است و برخی پرسش‌ها عجیب و غریب است. مثلاً شنیده‌ام که می‌گویند تو که با فلانی خوب نبودی چرا برای شعرخوانی او را دعوت کرده‌ای؟! به گمانم این جشنواره جشنواره‌ای ملی است و دبیر این جشنواره هم مجری این کار است که طبق شورای علمی و آیین‌نامه برگزار می‌شود. خیلی‌ها فکر می‌کنند حالا که امینی دبیر جشنواره شده و او به گونه‌ای از گونه‌های شعری علاقه دارد حتماً باید آنجا محل عرضه آن شعرها بشود. در حالی که چنین نیست.
 
یک نکته مهم دیگر هم هست و آن این‌که به مقدار بضاعتمان و شرایط مالی‌مان توانستیم این مقدار محفل برگزار کنیم. یعنی سه محفل خارج از کشور داشتیم و چند محفل داخل کشور و طبعاً تصمیمان هم این بود که افراد زیادی شعر نخوانند. می‌توانستیم محفلی برگزار کنیم که 100 نفر شعر بخوانند اما دیگر شعر آن 100 نفر را کسی گوش نمی‌دهد و چنین محافلی با حضور 10 نفر با کیفیت‌تر برگزار می‌شود. به همین دلیل هم از بسیاری شعرهای خوب شاعران برجسته و خوبمان محروم می‌شویم. امیدوارم این دوستان خیلی دلگیر نشوند. نه این‌که شاعری را به شاعر دیگری ترجیح داده باشیم. شعرخوانی این شاعران با تأیید شورای علمی و انتخاب آنها بوده و اصلاً به این معنی نیست که حتماً این شاعران که در این محافل شعر خوانده‌اند برترین شاعران این کشورند. نه، هماهنگی‌هایی شده و این عده شعر خوانده‌اند و شاید با انتخاب گروه‌های دیگر شاعران دیگر شعر می‌خواندند. به عنوان دبیر جشنواره از کسانی که در این محفل ها حضور نداشتند عذرخواهی می‌کنم. اصلاً به این معنی نیست که آنها را ندیده‌ایم یا کسانی را به آنها ترجیح داده‌ایم.
 
این یک انتخاب بود و وقتی انتخاب کنیم ناچاریم بخشی از محدودیت‌هایمان را نیز در نظر بگیریم. بنابراین در غیر این صورت ناچار بودیم که هر محفل را با بیش از 150 شاعر برگزار کنیم تا همه شاعران مطرح کشور بتوانند در این جشنواره شعر بخوانند.
 
محمدعلی سپانلو امسال مجموعه شعر «زمستان بلاتکلیف ما» را منتشر کرد یا گزیده اشعار مجابی منتشر شد. آیا رایزنی‌های انجام شد تا این دو یا مثلاً علی باباچاهی و منصور اوجی و علیرضا طبایی در این جشنواره شعرخوانی کنند؟ منظورم شاعرانی است که در طیف حوزه هنری قرار ندارند و به نوعی مستقل یا منتقدند. در سال‌های آینده هم این ظرفیت وجود دارد که از همه شاعران مطرح داخل کشور برای شعرخوانی‌ها دعوت شود.
 
در حال حاضر هم از همه ظرفیت موجود شعر کشور بهره برده‌ایم. این انتخاب مثل انتخاب تیم ملی است. بالاخره بیش از 25 بازیکن به تیم ملی دعوت نمی‌شود. شاید ما صدها بازیکن در سطح ملی داشته باشیم اما 25 نفر آنها دعوت می‌شود. نکته دیگری که دوست دارم به شکل مستقل درباره آن صحبت کنیم این است که اصطلاحی به عنوان شاعر مستقل و منتقد نداریم. این حرف‌ها بیشتر مربوط به عالم سیاست است و پسوندهای سیاسی است. من به عنوان شاعر و معلم ادبیات شعر خوب و شعر بد می‌شناسم.
 
آیا این اشخاصی که نام بردم نباید در جشنواره شعرمی خواندند؟
اگر هیأت علمی آنها را انتخاب می‌کردند می‌توانستند شعرخوانی کنند.
 
فارغ از این‌که آنها این دعوت را می‌پذیرد یا نه اما وظیفه برگزار کنندگان جشنواره است که از آنها دعوت کنند. آیا این کار در جشنواره امسال انجام شد؟
اگر شورای علمی تأیید می‌کرد می‌توانستند شعرخوانی کنند. این جشنواره جشنواره من نیست. منتها موضوع این است که همه طیف‌های شاعران منظورم همه کسانی که شما نام بردید و هم شاعران به اصطلاح طرفدار انقلاب خیلی‌ها فقط اسم‌اند و اگر کتاب‌هایشان را بخوانید متوجه می‌شوید که صرفاً چند نامند و یک سطر از شعرهای آنها در حافظه هیچ‌کس نیست. این از هر دو طیف هم هست. موضوع شهرت رسانه‌ای و شهرت سیاسی در زمینه ادبی اهمیتی ندارد. من روز اول جشنواره هم گفتم که معیار سیاسی ندارم چون بلد نیستم و دلم هم نمی‌خواهد که معیارهای سیاسی وارد جشنواره شود. این خیلی مضحک است که شاعری بگوید من شاعر مستقلم اما در یک جشنواره‌ای که دولت آن را برگزار می‌کند بگوید چرا مرا دعوت نکردید. من که دبیر جشنواره نهم هستم هیچ وقت در هشت دوره قبل شعرخوانی نکرده‌ام. در واقع هیچ‌وقت از من دعوت نکردند که در این جشنواره شعر فجر شعرخوانی کنم. من که ضد دولت و ضد نظام نبودم. البته هیچ‌گاه هم نسبت به این موضوع انتقاد نکرده‌ام.