خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- دکتر احمد تفضلی استاد زبان‌های کهن دانشگاه تهران و عضو فرهنگستان ایران بود. تحصیلات خود را در رشته ایرانشناسی در دانشگاه‌های لندن و پاریس به پایان برد. در بازگشت به ایران در دانشگاه تهران استخدام شد و همزمان در بنیاد فرهنگ ایران به سرپرستی شعبه زبان‌های کهن ایران پرداخت. دیری نگذشت که نام او به عنوان پژوهشگری کوشا و آگاه شهره شد و مقالاتش در مجلات ایرانشناسی در غرب و داخل کشور به چاپ رسید.

کمتر مجلدی از دانشنامه ایرانیکا را می‌توان یافت که مقاله‌ای از او در آن منتشر نشده باشد. او علاوه بر استادی در زبان‌ها و فرهنگ کهن ایران در زبان عربی و فرهنگ اسلامی نیز چیره‌دست بود و همین او را از دیگر همکارانش متمایز کرد.

تفضلی از وجود استادان بزرگی چون زنده‌یادان عبدالعظیم قریب، بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال همایی، ابراهیم پورداوود، محمد معینی، پرویز خانلری، ذبیح‌الله صفا و صادق کیا بهره برد و وجود همین استادان موجب شد نام او نیز بلندآوازه شود.
 
تالیف و ترجمه 10 جلد کتاب، از جمله «واژه‌نامه مینوی خرد»، «ترجمه مینوی خرد»، دو جلد ترجمه و تحقیق نمونه نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان، تالیف کریستن سن با همکاری ژاله آموزگار، ترجمه «شناخت اساطیر ایران» نوشته هینلز با همکاری آموزگار، «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام»، ترجمه و تحقیق درباره کتاب «دینکرد پنجم» با همکاری آموزگار، گردآوری دو مجموعه «یادنامه دومناش و جشن‌نامه استاد زریاب خویی»، 64 مقاله و نقد کتاب به زبان فارسی و 86 مقاله و نقد کتاب به زبان انگلیسی و فرانسه در نشریه‌های معتبر ایران و جهان از میراث علمی ارزشمند زنده‌یاد تفضلی است.

«واژه‌نامه مینوی خرد» در یک نگاه

در سالروز درگذشت زنده‌یاد احمد تفضلی برآن شدیم تا مروری کوتاه بر اثر ارزشمند او «واژه‌نامه خرد مینوی» داشته باشیم.

این کتاب برای نخستین‌بار در سال 1348 از سوی بنیاد فرهنگ ایران منتشر شد و دربردارنده تمام واژه‌هایی است که در متن مینوی خرد آمده‌ است. مفصل‌ترین فصل آن پرسش اول است که بیش از نیمی از آن به سرنوشت روان پس از مرگ اختصاص دارد.

بیشتر کتاب مربوط به مطالب اخلاقی است و به این دلیل می‌توان آن را در ردیف اندرزنامه‌های پهلوی قرار داد اما به موضوعات اساطیری یا مطالب مربوط به آفرینش نیز پرداخته شده است. نام نویسنده و زمان تالیف آن به درستی روشن نیست اما برخی از پژوهشگران تالیف این کتاب را به دوره خسرو انوشیروان نسبت می‌دهند.




کتاب دارای یک مقدمه و 62 پرسش و پاسخ است. سوالات از جانب شخصیتی خیالی که دانا نامیده شده مطرح می‌شود و مینوی خرد (روح عقل) به آنها پاسخ می‌دهد. در مقدمه درباره دانا آمده است که چگونه به دنبال حقیقت به سرزمین‌های مختلف سفر کرد و با علمای مختلف و عقاید گوناگون آشنا شد و سرانجام خرد را برگزید و مینوی خرد بر او متجلی شد و دانا سوالات خود را از او پرسید.

«اندرزهای گوناگون»، «درباره زمین‌های شاد»، «درباره زمین‌های ناشاد»، «درباره بهشت و برزخ و دوزخ»، «چگونگی آفرینش مخلوقات اورمزد و اهرمن،‌ سیارات و بروج، تغییر یافتن آفریدگان اورمزد و اهرمن»،‌ «رفتن از اقلیمی به اقلیم دیگر»، ‌«ناممکن بودن آشتی میان اورمزد و اهرمن و همچنین تغییر گوهر»، «خرد و هنر»، «امور مینو و گیتی»، «درباره اینکه چرا حیوانان بدون آموختن صاحب آگاهی‌اند اما انسان باید تعلیم بگیرد»، «درباره پناه و دوست و نامبردار و رامشیار و خواسته و شادی»، «درباره درویشی و توانگری و قدرت»، «درباره خوراک و پوشاک مردمان»، «شادی و غم»، «چهار چیزی که مردم کمتر به آن می‌اندیشند»، «خرد و دانایی و تقدیر»، «توانگر درویش و درویش توانگر»، «کورچشم و کور دل و نادان و بدخیم»، «وظایف روحانیان و نظامیان و کشاورزان»، «وظایف صنعتگران و مزدوران»، «مردم توانگر و درویش»، «زیان‌رسان‌ترین و بزرگترین ستم اهرمن»، «ستارگان و خورشید و ماه»، «طریقه پرستش ایزدان»، «کوه‌ها و دریاها» و «خرد و اهمیت آن» برخی از عناوین کتاب را تشکیل می‌دهند.

تفضلی در پیشگفتار درباره این اثر می‌نویسد: «دادستان مینوی خرد (یا حکم‌ها و رای‌های مینوی خرد) را از جهت دربرداشتن اندرزها و حکم بسیار می‌توان در عداد اندرزنامه‌های پهلوی به‌شمار آورد. بیشتر نصایح مذکور در این کتاب از نوع اندرزهای دینی است، اما مینوی خرد منحصرا اندرزنامه نیست، بلکه در آن از آفرینش و وقایع اساطیری و معاد و غیره نیز سخن رفته است.»
 
روش علمی تفضلی بی‌نظیر بود

دکتر علی اشرف صادقی، زبانشناس و استاد بازنشسته دانشگاه تهران درباره جایگاه علمی تفضلی در تارنمای انسان‌شناسی و فرهنگ می‌گوید: «روش علمی او در میان اقران خود بی‌نظیر بود و هیچکدام از هم رشته‌های او از این نظر به پای او نمی‌رسیدند. از این نظر نیز که منتهای کوشش خود را به کار می‌برد تا در جریان آخرین تحقیقات رشته خود باشد بی‌قرین بود. در سال‌های آخر چندین کتیبه و سنگ قبر تازه‌یافته پهلوی را قرائت کرده و در نشریات ایرانشناسی غربی به چاپ رساند. بسیاری از مقالات مربوط به ایران دوره ساسانی در دانشنامه ایرانیکا نیز به قلم او بود. او حداقل بیست سال دیگر می‌توانست در این راه گام بزند و مایه افتخار ایران باشد.»

او که گرد آورنده «یادنامه دکتر تفضلی» نیز هست در ابتدای این کتاب می‌نویسد: «میان من وتفضلی سی وهفت سال پیوند دوستی برقرار بود تا آن که پایان غم انگیز زندگی او این پیمان را گسست.او از معدود پهلوی‌دانان طراز اول بود که در محیط غیر علمی ایران با ارتباطات وسیعی که با همکاران خود در سراسر جهان برقرار می کرده ودانش خود را به روز نگه می داشت.»

آثار تفضلی براساس سند و مرجع بود

دکتر جلال خالقی‌مطلق نیز معتقد است: «بیشتر نوشته‌هایش براساس سند و مرجع بود و نه عقاید کلی. این مساله‌ای است که در ایران کمتر به آن توجه می‌شود. در حالیکه کارهای علمی دقیق باید خیلی کوتاه و مستند و بی‌طرفانه و بدون حب و بغض باشد. اینها چیزی بود که در اغلب آثار مرحوم تفضلی وجود داشت.»

احمد تفضلی؛ علمی سرشار و وجدانی آگاه داشت

ژاله آموزگار، زبانشناس نیز درباره شخصیت تفضلی در مقاله‌ای با عنوان «احمد تفضلی ایرانشناس» در مجله چهارم مجله انسان‌شناسی می‌نویسد: «دانشمندان بسیاری زاده شده‌اند، عمری سپری کرده و درگذشته‌اند؛ انسان‌های واقعی و ارزنده‌ای نیز بوده‌اند که بخشی از عمر جهان را به خود اختصاص داده‌اند. اما، کم بوده‌اند آنهایی که هم دانشمند بودند و هم انسان. احمد تفضلی یکی از این نوادر بود. با علمی سرشار و وجدانی آگاه.»

دکتر احمد تفضلی بیست و چهارم دی‌ماه سال 1357 براثر سانحه رانندگی درگذشت.