سوادآموزی ریشه در تاریخ ایران زمین دارد
اما سوادآموزی در ایران، تاریخچه‌ای به قدمت تاریخ دارد. در ایران قبل از اسلام، آموزش و پرورش سخت طبقاتی بود و فقط عده محدودی از درباریان و اشراف‌زادگان از آن بهره‌مند بودند. بعد از نفوذ اسلام و گسترش فرهنگ اسلامی در ایران، محدودیت‌های طبقاتی برای آموزش و پرورش از میان رفت و حتی محدودیت‌های سنتی با توجه به «ز گهواره تا گور دانش بجوی» و واجب بودن آموختن علم و دانش برای هر فرد مسلمان نیز از بین رفت؛ به‌طوری‌که در مراکز آموزشی که بیشتر مساجد یا مدارس بودند شرط سنی برای استفاده از درس‌ها وجود نداشت.
پس از آشنایی ایرانیان با فرهنگ اروپایی و نفوذ آن به ایران ، قبول مسئولیت دولت برای آموزش همگانی مردم، مطرح شد و ایجاد مدارس دولتی مورد توجه قرار گرفت. در پی این تحول، موضوع آموزش بیسوادان بزرگسال نیز از سوی عده‌ای از علاقه‌مندان به گسترش فرهنگ و آموزش در میان مردم مطرح شد.
سیر تکاملی فعالیت‌های سوادآموزی در قرن گذشته و قرن حاضر:
- سال 1286 تشکیل کلاس‌های اَکابر در شیراز به همت مشروطه‌خواهان.
- سال 1288 تصویب آموزش اجباری همگانی برای کودکان هفت سال به بالا.
- سال 1315 تصویب نظامنامه اَکابر مبنی بر تشکیل کلاس‌های اَکابر در مدارس دولتی و موظف کردن کارکنان بی‌سواد دولت و مؤسسات عمومی و پیشه‌وران برای شرکت در این کلاس‌ها.
- سال 1322 آغاز فعالیت کلاس‌های اَکابر.
- سال 1328 تأسیس اولین کلاس آموزش بزرگسالان در ورامین.
- سال 1335 تجدیدنظر در برنامه تعلیمات اساسی و ایجاد بنگاه عمران وزارت کشور و تهیه و تنظیم کتابهای «همه با سواد شویم».
- سال 1341 ایجاد سپاه دانش.
- سال 1346 اجرای طرح تجربی سوادآموزی تابعی در اصفهان و دزفول.
- سال 1355 ارائه و اجرای طرح جهاد ملّی سوادآموزی.
نخستین جرقه برای مبارزه با بی‌سوادی در ایران
نخستین اقدام رسمی برای آموزش بزرگسالان و مبارزه با بی‌سوادی در ایران از سال 1315 آغاز شد و در محل دبستان‌های روزانه کلاس‌هایی با عنوان «تعلیمات اَکابر» به‌صورت شبانه تشکیل شد. در این آئین‌نامه که مشتمل بر 14 ماده، تمامی روش‌ها و اصول مبارزه با بی‌سوادی مورد توجه قرار گرفت؛ این دستورالعمل موجب شد تا در ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور اداره آموزش سالمندان به تهیه مقدمات این مبارزه بزرگ پرداخته و اقدامات زیر را صورت دهد:
1- تهیه محتوای آموزشی شامل کتابهای درسی و...
2ـ بررسی و مطالعه و انتخاب روش‌های متناسب آموزش سالمندان وتدوین کتابهای راهنمای آموزشی
3ـ تهیه و تدوین وسایل مورد نیاز
4ـ بسیج آموزگاران در امر مبارزه با طرح
5ـ آموزش و توجیه آموزگارانی که باید در این امر بخدمت گرفته شوند و سازماندهی آنان
6ـ توزیع کتابهای درسی و نوشت‌افزار در بین کلاس‌های طرح
با توجه به تفاوت های آموزشی سالمندان و خردسالان، وزارت فرهنگ دو جلد کتاب تألیف کرد که در سراسر کلاس‌های شبانه مورد استفاده قرار گرفت.
در این سه سال افزون بر 200 هزار جلد از این کتابها چاپ و توزیع شد. علاوه بر این کتابها که به قیمت ارزان در دسترس سوادآموزان قرار داده می شد، رساله های کوچک و مصور دیگری «کتابچه» نیز تهیه و به‌صورت رایگان در اختیار نوآموزان سالمند قرار می‌گرفت.
گزارش این اقدامات در کتابچه‌ای در 55 صفحه با 21 تصویر، هفت نمودار و 20 جدول آماری به یکی از زبان‌های اروپایی چاپ و منتشر شد که مورد توجه مؤسسات فرهنگی ملل مختلف قرار گرفته و از دفتر بین‌المللی آموزش و پرورش و انجمن جهانی آموزش سالمندان در این زمینه به ایران تبریک گفتند و خلاصه آن‌را در نشریات خود به چند زبان منتشر کردند.
پس از طی فراز و نشیب‌های فراوان و تشکیل برنامه‌ها و سازمان‌های مختلف از جمله «تعلیمات اساسی»، «بنگاه عمران»، «بنیاد خاور نزدیک»، «سپاه دانش»، «کمیته ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی» و «جهاد ملی سوادآموزی» در زمینه مبارزه با بی‌سوادی موفقیت چندانی به‌دست نیامد.
البته برخی فعالیت‌های سوادآموزی در پیش از انقلاب نیز موفق بوده‌اند که تدوین کتابهای درسی برای مردان و زنان روستایی و جمعیت‌های شهری از این جمله است. دراین کتابها سعی شد تا مواد آموزشی از یک‌سو با واقعیت‌ها و نیازهای فردی و اجتماعی هر گروه مرتبط باشد و از سوی دیگر ضمن تقویت فرایند آگاه‌سازی، به افزایش کارآیی و پرورش قوه تحلیل و تصمیم‌گیری سوادآموز کمک کند.
به گُل نشستن درخت سوادآموزی پس از پیروزی انقلاب
حضرت امام خمینی (ره) در پیام هفتم دی‌ماه و دستور تشكيل نهضت سوادآموزی به دو نکته اساسی تاکید فرمودند؛ بسیج عمومی برای مبارزه با بی سوادی و تبدیل فرهنگ وابسته به فرهنگ مستقل.
پس از صدور فرمان تاريخی حضرت امام (ره) هسته مركزی نهضت سوادآموزی با حضور نمایندگان آموزش و پرورش، جهاد سازندگی، نماینده روحانيت و جهاد دانشگاهی شکل گرفت. این نهاد عهده دار تشكيل كلاس‌های سوادآموزی شد.
در نخستین اقدام، با بررسی كتاب‌های موجود و با حذف آثار طاغوت، محتوایی متناسب با ارزش‌های انقلاب اسلامی تهیه و ارائه شد. نخستین کلاس‌های سوادآموزی از اوایل سال 1359 زیرنظر شورای نهضت سوادآموزی تشکیل و در سال 1360 با استفاده از تجربیات گذشته، ساختار دوره مقدماتی تدوین و براساس آن تشكيل كلاس‌های مقدماتی به استان‌ها و شهرستان‌ها ابلاغ شد.
در این سال كتاب فارسی با عنوان «خواندن نوشتن» به همت يک گروه هفت نفره با تركيبی از دفتر مركزی نهضت سوادآموزی و اعضای معرفی شده از استان تهران شكل گرفت. برخی از استان‌ها در تهیه محتوای آموزشی پیشگام بودند که می‌توان از تالیف کتاب فارسی استان خراسان نام برد. با ادغام و تركيب اين دو كتاب، يک كتاب ملی تهيه و برای تدريس در كلاس‌های سوادآموزی ابلاغ شد. به دنبال چاپ و ارائه كتاب خواندن و نوشتن ( فارسی ) روش تدريس يا راهنمای تدريس اين كتاب نيز از سوی همين گروه تهيه و ارائه شد و به اين ترتيب نخستین كتاب برای آموزش بزرگسالان و سوادآموزی پس از انقلاب در سال 1360 به زيور طبع و نشر آراسته شد.
طرح کتابخانه‌های سیار روستایی
با توجه به کمبود مواد مکتوب ویژه کم‌سوادان و به منظور تسهیل دستیابی کم‌سوادان به کتابهای خواندنی ساده و برای ارتقاء سطح آگاهی عمومی و غنی‌سازی محیط زندگی آنان، سازمان نهضت سوادآموزی راه‌اندازی و تجهیز کتابخانه‌های سیار روستایی را به‌عنوان یکی از برنامه‌های آموزشی نیمه حضوری اجرا کرد. طی این برنامه، کتابخانه‌های سیار با مراجعه به مخاطبان کم سواد و نو سواد خود در روستاها، علاوه بر این‌که کتابهای مورد علاقه آنان را در اختیار مخاطبان قرار می‌دادند، به سوالات آموزشی افراد نیز پاسخ می‌گفتند.
فعالیت‌های انتشارات سازمان نهضت سوادآموزی
موسسه انتشارات سازمان نهضت سوادآموزی در طول سال‌های فعالیت خود، ده‌ها عنوان کتاب در زمینه‌های کتب درسی، کتب تحکیم، کتب فرادرسی و نشریات ویژه سوادآموزان منتشر کرده است. در زمینه کتابهای درسی تاکنون این کتابها به چاپ رسیده‌اند:
«کتاب سوادآموزی 1»، «کتاب سوادآموزی 2»، «کتاب اجتماعی دوره انتقال (خراسان)»، «کتاب اجتماعی دوره انتقال (خوزستان)»، «کتاب فرهنگ اسلامی دوره انتقال (خراسان رضوی)»، «کتاب فرهنگ اسلامی دوره انتقال (قم)»، «کتاب فارسی دوره انتقال (فارس)»، «کتاب فارسی دوره انتقال (کرمان)»، «کتاب علوم تجربی دوره انتقال (یزد)»، «کتاب علوم تجربی دوره انتقال (مازندران)»، «کتاب قرآن دوره انتقال (بوشهر)»، «کتاب قرآن دوره انتقال (سیستان و بلوچستان)»، «کتاب ریاضی دوره انتقال (زنجان)» و «کتاب ریاضی دوره انتقال (گیلان )».
در زمینه کتابهای تحکیم نیز کتابهای «اخلاق در خانه»، «احکام بانوان»، «ایمنی کودک در خانه»، «اصلاح الگوی مصرف»، «چگونگی رفتار با نوجوانان»، «دانستنیهای درباره زلزله»، «بخوانیم و بنویسیم»، «همراه با قرآن»، «حساب و زندگی»، «پیامبر اعظم»، «گل‌هایی از گلستان»، «نقش و حقوق زن در اسلام»، «سفره ایرانی جلد اول»، «سفره ایرانی جلد دوم» و «بهداشت تغذیه» از سوی انتشارات سازمان نهضت سوادآموزی منتشر شده‌اند.
نظر شما