عصر روز جمعه سی‌ام آبان ماه شبکه یک سیما میهمان گروهی از دست‌اندرکاران نشر کتاب در کشور بود تا دیدگاه‌های مختلف آنها را درباره مشکلات صنعت نشر مرور کند. این میهمانان که در برنامه «مناظره» حضور داشتند، نکات و دیدگاه‌های مختلفی را درباره علت پایین بودن سرانه مطالعه در ایران بیان کردند.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا سهم مطالعه در ایران پایین است؟ گفت: اصلی‌ترین مشکل حوزه نشر در کشور ما نداشتن یک سیاست درازمدت است. متأسفانه در طول این سال‌ها مسئولان وزارت ارشاد درباره سرانه مطالعه پایین در ایران راه‌حل‌هایی را پیشنهاد می‌دادند که کوتاه مدت بود. به همین دلیل ما دچار نوعی مسکن درمانی شدیم و چون به درمان قطعی نپرداختیم، امروز بیماری عدم مطالعه میان افراد افزایش‌یافته است.
وی ادامه داد: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته نسبت تولیدکنندگان به کتاب‌فروشان در کشور ما ۸ به ۱ است. این در حالی است که در یک اقتصاد نشر سالم این مسئله باید معکوس شود و همین موضوع باعث شده که به وزارت ارشاد فشار بیاورند که چرا این همه پروانه نشر صادر کرده است؟
خطای اطلاع‌رسانی سرانه مطالعه در ایران عامل اصلی گرفتاری نشر شد
در ادامه بحث رضا امیرخانی، نویسنده ادبیات داستانی گفت: در سال‌های گذشته شاخص توسعه صنایع فرهنگی ما بر پایه تعداد عناوین کتاب تعریف می‌شد و میزان مطالعه روزانه در کشور به ۷۶ دقیقه در روز اعلام‌شده بود درحالی‌که این رقم جزو خطاهای بزرگ سرانه مطالعه محسوب می‌شود و عامل اصلی گرفتاری نشر ما هم شد.
وی افزود: برای رسیدن به عدد سرانه مطالعه روش‌های زیادی وجود دارد. در دوره‌ای گفته شد سرانه مطالعه در کشور ما ۷۶ دقیقه است درحالی‌که این رقم اشتباه بود. فکر می‌کنم مسئولان ارشاد هرچقدر تلاش کنند باز هم نمی‌توانند به این آمار برسند. ما نمی‌توانیم شاخص سرانه مطالعه را با نظرسنجی پیدا کنیم چراکه استفاده از این ابزار برای آن غلط است.
آمار و ارقام سرانه مطالعه درگذشته اشتباه بود
محسن پرویز، معاون فرهنگی اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این برنامه، آمار و ارقام سرانه مطالعه در طول سال‌های گذشته را اشتباه دانست و ادامه داد: به نظر من باید ببینیم سرانه مطالعه در ایران محدود به کتاب‌خوانی است یا مطالعه در فضای مجازی و نشریات را هم شامل می‌شود. متأسفانه در سال‌های گذشته آمارهایی اعلام شد که نوعی اشکال در سیاست‌گذاری‌ها را پایه‌گذاری کرد که تاکنون برطرف نشده‌اند.
به گفته پرویز، می‌توانیم تعداد کتاب‌های منتشرشده در یک سال را به عنوان معیاری برای تخمین مطالعه در نظر بگیریم اما به شرطی که دیگر عوامل مانند تعداد نویسندگان، تعداد کتابخانه‌ها، تعداد کتاب‌های به امانت برده شده و... را نادیده نگیریم.
نظام فرهنگی کشور صنعت نشر را گرفتار یک ضعف مفرط کرده است
محمدرضا جوادی یگانه رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات مهمان دیگر این برنامه بود که نظر خود را درباره پایین بودن میزان مطالعه در کشور این‌گونه بیان کرد: آمارهایی که وجود دارند نشان می‌دهد سرانه مطالعه در ایران پایین است، ولی هیچ‌کدام از آنها صحیح نیستند چراکه بر اساس نظرسنجی‌ها و تکمیل پرسشنامه‌ها صورت گرفته‌اند. باید در این موردبحث کرد که علت پایین بودن سرانه مطالعه در کشور چیست؟ متأسفانه مسئله اصلی این است که مقوله کتاب از سبد کالای فرهنگی خانوارها حذف‌شده است.
جوادی یگانه مشکل اصلی را در نظام تولید دانست و ادامه داد : به نظر من مشکل اصلی ما در نظام تولید است. چراکه نظام فرهنگی سیاست و اقتصاد زده ما باعث شده که کتاب و کتاب‌خوانی و صنعت نشر درگیر یک ضعف مفرط شوند که همین مورد صنعت نشر را روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌کند.
راهکارهای «کفاش» برای علاقه‌مندی دانش آموزان به مطالعه
حمیدرضا کفاش معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در ادامه این برنامه با اشاره به راهکارهای علاقه‌مندی دانش آموزان به کتاب‌خوانی گفت: بر اساس تحقیقاتی که در وزارت آموزش و پرورش انجام داده‌ایم. علاقه دانش آموزان به کتاب‌خوانی را می‌توان در ۱۰ عامل، ۱: سطح فرهنگی خانواده ۲: وضعیت کتابخانه در مدرسه و آرایش آن ۳: وجود برنامه صحیح کتاب‌خوانی در نظام آموزشی ۴: در دسترس بودن کتب موردعلاقه دانش آموزان ۵: وجود امکانات و وسایل عمومی برای مطالعه ۶: تناسب کتاب‌های منتشرشده در کشور با نیاز دانش آموزان ۷: فرصت داشتن یا نداشتن در نظام برنامه‌ریزی درسی برای مطالعه ۸: وجود کتابدار در مدرسه که متأسفانه در سالیان گذشته این ردیف حذف‌شده بود و باید برگردد ۹: مشکلات مالی و اقتصادی خانواده‌ها و دانش آموزان و نبود کتاب در سبد خرید ۱۰: نبود کتابخانه‌ها و یا تعداد کتاب مناسب خلاصه کرد.
باید به نهادینه کردن فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه توجه کنیم
محمدحسین نوش آبادی سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون حقوقی و مجلسی این وزارتخانه نیز در ادامه این برنامه با تأیید راهکارهای ارائه‌شده گفت: باید اعتراف کنیم که فرهنگ کتاب‌خوانی و عادت به مطالعه در کشور بسیار کاهش پیداکرده است.
وی ادامه داد: باید در این زمینه به دلایل رکود مطالعه توجه کنیم و به موضوع کم‌کاری برخی نهادها و دستگاه‌های فرهنگی هم اشاره‌کنیم. اما نکته قابل‌توجه این است که ما باید به نهادینه کردن فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه توجه بیشتری کنیم.
متأسفانه امروز کتابفروشیهای بزرگ هم با مشکل اقتصادی روبه‌رو هستند
در ادامه این بحث محمود آموزگار در سخنانی اظهار کرد: متأسفانه امروز ما حتی در کتابفروشیهای بزرگ هم با مشکل اقتصادی روبرو هستیم چه برسد به کتابفروشیهای کوچک. نباید فکر کنیم که این مشکل فقط به بخشی از بدنه تولید و توزیع مربوط می‌شود. بر اساس آمارهای ارائه‌شده حدود ۷۵ درصد نشر ما در تهران و مابقی در سایر استان‌ها متمرکز هستند. در این شرایط هم به فکر آن هستیم که برای تغییر کاربری در تهران تسهیلات بدهیم درحالی‌که باید این تسهیلات را به تغییر کاربری به کتاب‌فروشی در استان‌ها هم‌خرج کنیم.
وی اضافه کرد: انتشار ۷۰ هزار کتاب با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه به این معنی نیست که تعداد محدودی از نویسندگان برای خوانندگان خود کتاب تألیف می‌کنند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که نوشتن خلاقیت می‌خواهد و خلاقیت هم حاصل تألیف است.
کفاش: اگر کتاب خوب ببینیم از آن حمایت می‌کنیم
حمیدرضا کفاش با اشاره به اینکه متأسفانه کتاب خوب در کشور وجود ندارد گفت: برخلاف آقای پرویز اعتقاددارم به‌اندازه کافی کتاب خوب در کشور وجود ندارد. به نظر من اصلی‌ترین عامل در کتاب‌خوان نبودن معلمان و دانش آموزان کتاب خوب نداشتن است.
وی در واکنش به صحبت‌های پرویز ادامه داد: می‌خواهم از آقای پرویز بپرسم که آیا می‌توانند برای سنین مختلف در آموزش و پرورش ۱۰ عنوان کتاب مناسب با موضوع حجاب و عفاف و یا حتی مقتل معرفی کنند؟ ما امسال برای خرید ۸ هزار عنوان کتاب برای برپایی ۵۰ هزار نمایشگاه کتاب در ۵۰ هزار مدرسه با این مشکل روبه‌رو خواهیم شد.
معاون پژوهشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش توضیح داد: اگر در این زمینه کتاب خوب ببینیم، حمایت می‌کنیم اما مسئله اصلی ما این است که افراد بعد از تألیف کتاب و انتشار آن به ما مراجعه می‌کنند و قبل از آن کسی نمی‌آید بپرسد که نیاز آموزش و پرورش برای تألیف و انتشار کتاب در چه زمینه‌هایی است؟
کفاش در ادامه گفت: ما به عنوان وزارت آموزش و پرورش، حدود ۱۲ سال دانش‌آموز را از خانواده تحویل می‌گیریم ولی این به این معنی نیست که خانواده‌ها در تعلیم و تربیت او را رها کنند. این افراد حدود ۵-۶ ساعت در طول روز در کنار ما هستند ولی نقش خانواده در ایجاد فرهنگ مطالعه اصلی‌ترین نقش است و حتی از آموزش و پرورش هم جلوتر است.
واکنش جوادی یگانه به صحبت‌های معاون اسبق امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
محسن پرویز، معاون اسبق امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دفاع از عملکرد خود و افراد مجموعه‌اش در طول سال‌های فعالیتش دراین‌باره گفت: متأسفانه بعضی وقت‌ها طوری وانمود می‌شود که انگار افراد این اعداد و رقم‌ها را ساخته‌اند درحالی‌که این‌طور نیست. البته ممکن است شما بگویید مبنای این پژوهش‌ها اشتباه بوده است که این حرف دیگری است و آن وقت می‌توانیم باهم در این خصوص بحث کنیم.
جوادی یگانه رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات هم در واکنش به سخنان پرویز به آماری مربوط به دوره فعالیت وی در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد اشاره و افزود: سال ۹۰ میزان مطالعه ۷ دقیقه، سال ۹۱، ۱۸ دقیقه و سال ۹۲، ۳۰ دقیقه اعلام‌شده است. من از شما می‌پرسم، آقای پرویز این آمارها را چطور می‌شود تفسیر کرد؟
نوش‌آبادی: امروز بخش عظیمی از مطالعه مردم در فضای مجازی انجام می‌شود
در ادامه محمدحسین نوش آبادی با اشاره به شیوه‌های جدید مطالعه دیجیتالی گفت: ما فکر می‌کنیم سرانه مطالعه یعنی سرانه کتاب، درحالی‌که با توجه به رشد کتاب‌های دیجیتال و فناوری‌های نوین، نباید فراموش کنیم که بخش عظیمی از مطالعه مردم امروز در فضای مجازی انجام می‌شود. ما هنوز این مسئله را به عنوان یک واقعیت نپذیرفته‌ایم.
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در واکنش به این صحبت‌های نوش‌آبادی گفت: در آلمان تنها ۴ درصد ظرفیت نشر، الکترونیک است و ۸۶ درصد همچنان کاغذی است.
جوادی یگانه، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز دراین‌باره افزود: در تمام دنیا، پی‌دی‌اف تمام کتاب‌ها موجود است و این مسئله هیچ اشکالی هم ندارد. آموزگار در این زمان در واکنش به صحبت‌های جوادی یگانه سخنان او را قطع کرد و گفت: کتاب‌های پی‌دی‌اف در ایران مجوز انتشار ندارند و درواقع به صورت قاچاقی منتشر می‌شوند چون کپی‌رایت را رعایت نکرده‌اند. امیرخانی نیز گفت: آقای آموزگار درست می‌گویند، فعالان دیجیتال در بعضی از کشورهای اروپایی به دلیل مسائل زبانی کمتر وارد این عرصه می‌شوند چراکه آنها به مسائل هویت بخشی مانند زبان، اهمیت قائل هستند.
جوادی یگانه در ادامه این برنامه تلویزیونی گفت: یکی از مشکلات اصلی جامعه ما این است که متأسفانه به سمت نظام فراغت ساده، یعنی تلویزیون رفته‌ایم. چرا باید شب‌ها ۴ یا ۵ تا سریال تلویزیونی داشته باشیم و این فرصت خوب را برای مطالعه از مردم بگیریم؟ چرا باید ساعت ۷ صبح که بچه‌ها باید به مدرسه بروند تلویزیون کارتون پخش می‌کند؟ متأسفانه تلویزیون و به خصوص شبکه نسیم آن بیش‌ترین سهم را در این ساده‌سازی نظام فراغت بر عهده داشته‌اند.
محسن پرویز در واکنش به صحبت‌های جوادی یگانه ادامه داد: اینکه افراد می‌خواهند مشکل خودشان را حل کنند، با بحث فراغت فرق دارد و نباید این‌ها را باهم یکی کرد. کسی که می‌خواهد سیاست‌گذاری کند، باید در سیاست‌گذاری کلان به این موضوعات توجه کند. سؤالی که شما مطرح کردید این است که صداوسیما چرا آن‌قدر گسترده شده که جای کتاب را بگیرد؟ این سخن اشتباه است چون دقیقاً به این معناست که بگوییم چرا صداوسیما کار خودش را خوب انجام می‌دهد؟
آموزگار در ادامه این بحث افزود: برنامه‌های تلویزیونی که افراد پای آنها می‌نشینند چقدر در کتاب‌خوان کردن مردم تأثیر داشته‌اند؟ چند تا فیلم و سریال را می‌توانید نام ببرید که قهرمان داستان در آن کتاب بخواند؟
محمدحسین نوش آبادی نیز تصریح کرد: تبلیغ کتاب بسیار مهم است و می‌تواند از طریق شبکه‌های مجازی مورداستفاده قرار بگیرد که اگر این موضوع بتواند در جامعه ما نهادینه شود، بسیار تأثیرگذار خواهد بود. نمایشگاه کتاب تهران هرساله برگزار می‌شود و سالیانه بیش از ۵ میلیون نفر از آن بازدید می‌کنند. این را می‌توان یکی از روش‌های تبلیغ دانست.
مشکل اصلی کشور اقتصاد گلخانه‌ای نشر است
رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران در ادامه گفت: طبق گفته دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی، 75 درصد کتاب‌هایی که در کتابخانه‌های عمومی هستند موردنیاز مردم نیست و باید آنها را دور ریخت. من قصدم این نیست که نمایشگاه کتاب تهران را نفی کنم ولی واقعیت این است که همکارانمان در وزارت ارشاد با بالاتر رفتن آمار بازدیدکنندگان خوشحال می‌شدند درحالی‌که این جای تأسف دارد و نشانه وجود مشکل در شبکه توزیع است.
آموزگار همچنین یادآور شد: مشکل اصلی ما اقتصاد گلخانه‌ای نشر است. نشر کشور باید حرفه‌ای شود. شما کافی است یک مدرک لیسانس یک مکان برای انتشارات خود داشته باشید در این صورت مطمئن باشید که به راحتی مجوز می‌گیرید. حال بگذریم از اینکه با این مجوز تسهیلات بسیاری مانند اخذ ویزا از سفارتخانه‌های خارجی هم می‌توانید بگیرید.
پاسخ‌دهی به سؤالات مخاطبان مناظره
ادامه این برنامه با پاسخ شرکت‌کنندگان به سؤالات مخاطبان تلویزیونی مناظره اختصاص یافت. امیرخانی در ابتدا در مورد این پرسش که یک کارگر ساده که ساعات زیادی را مشغول کار است، کی و با چه پولی کتاب بخواند که مرتب تشویق به مطالعه می‌کنید؟ گفت: هزینه کتاب در مقایسه با سایر اقلام بسیار پایین است. مردم می‌توانند به جای اینکه یک غذای پرهزینه بخورند کتاب بخرند.
محمدرضا جوادی یگانه نیز در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه علت فقدان نظام حمایتی درست برای دانش آموزان و دانشجویان جهت خرید کتاب‌های موردنیازشان چیست؟ توضیح داد: به نظر من نظام حمایتی مانند بن کتاب خیلی بهتر از حمایت معافیت مالیاتی از ناشران است. البته این را هم باید بگویم که نظام توزیع فعلی بن متناسب نیست و باید مسئولان درصدد اصلاح آن برآیند. از طرفی بن می‌تواند به مخاطبان این امکان را بدهد که کتاب موردنیازش را خودش انتخاب کند و این موضوع می‌تواند کمک‌کننده باشد.
نوش‌آبادی در پایان در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا دولت چاره‌ای درباره به‌روز کردن کتابخانه‌های شهرستان‌ها نمی‌اندیشد؟ گفت: تأمین کتاب برای کتابخانه‌های عمومی و خرید آنها برای ارسال به کتابخانه‌های استانی از سیاست‌های جاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. هر سال تعداد بسیاری کتاب توسط دولت خریداری می‌شود و به محیط‌های فرهنگی، علمی و کتابخانه‌های عمومی کشور ارسال می‌شود. دولت یازدهم در راستای سیاست واگذاری موضوعات مربوط به کتاب و کاهش تصدی‌گری‌های دولت و انتقال آن به حوزه‌های مربوط به کتاب اموری را در دست اجرا دارد. امیدواریم در این زمینه ناشران استانی و کسانی که در این زمینه تجربه دارند هم برای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی به ما کمک کنند.
جمعه ۳۰ آبان ۱۳۹۳ - ۲۲:۰۱
نظر شما